Doğu Karadeniz’de Kolha isimli bir ülkenin varlığından söz eden en eski yazılı belge,M.Ö.764 yılında Urartu kralı olan, II.Sarduri’nin dönemine ait bir kitabedir.
Bu kitabede, kral II.Sarduri'nin seferleri anlatılırken, kuzeydeki "Kulha” isimli bir ülkeden ve "Kulha” halkından da bahsedilir. Urartu dili ve tarihi uzmanları, bahsi geçen bu ülkenin, antik batı kaynaklarında da ismi benzer şekilde geçen, Doğu Karadeniz’deki "Kolha ülkesi” olduğu konusunda hemfikirdirler. Söz konusu kitabede, II.Sarduri tarafından istilâ edilen, Kulhalıların İldamuşa isimli krallık şehrinden de söz edilmektedir ;"İldamuşa"İldamuşa kenti, Kulhai halkının kralı olan …’nın krallık şehri.. ” Şu ana kadar elde edilebilen arkeolojik bulgulara göre, Kolkha’da merkezi devlet örgütlenmesi geleneği, oldukça geç dönemlerde, özellikle İran ve Grek kültürleri ile kurulan ilişkiler sonucu oluşmaya başlamıştır.
Sonraki çağlara ait tarihsel verilerde de görüleceği üzere, komünal imece toplumu yapısının terkedilip, ilk feodal toplum belirtilerinin ortaya çıkması bile, özellikle iç kesimlerdeki dağ kabilelerinde oldukça geç dönemlerde gerçekleşmiştir.Aynı yüzyılda yaşamış olduğu varsayılan Yunan ozanı Eumelos’un, günümüze ulaşan dizelerinde de "Kolhis” ülkesinden bahsediliyor olması, eski Yunanların da Kolha ülkesinin varlığından haberdar olduklarına işaret etmektedir.
Antik çağda, Doğu Karadeniz sahillerinin kültürel yapısını tanımlamak için kullanılan en yaygın ifade Kolhi terimidir. En az bin yıllık bir zaman diliminde geçerliliğini koruyan bu terim, Bizans dönemiyle birlikte, yerini Lazi terimine bırakmıştır. Her iki terim de tarihsel sürecin büyük bir kısmında, birer kabile ismi olmalarının ötesinde,bölgeyi bir bütün olarak ifade eden tanımlamalar olarak da algılanmışlar ve o anlamda da kullanılmışlardır. Aynı fonksiyonu ile günümüze dek ulaşan Laz teriminin, öncülü olan Kolhi teriminin yerini alması ve etnik bir terim olmanın ötesine geçip,bölge kültürünü ifade eden genel bir tanımlama haline dönüşmesi yüzlerce yıllık bir süreçte gerçekleşmiştir. Antik kaynaklarca aktarılan son derece sağlam tarihsel kayıtlar ve tanıklıklar, bu terminolojik dönüşümü net bir şekilde ortaya koymaktadır.
Örneğin, MS.6. yüzyılda Doğu Karadeniz’i bizzat gezip, elde ettiği bilgileri ve gözlemlerini kaydeden Bizanslı tarihçi Agathias, bu durumu kesin bir dille ifade etmektedir; "…Lazika’da yerleşik olanlar, eskiden Kolhiler olarak bilinirlerdi ve bu Lazlar ile Kolhiler de aynı halktır...” (Agathias, II. 18.4) Aynı dönemin bir başka Bizanslı yazarı, Lydus da; yakın zamana kadar "Kolhida” olarak bilinen ülkenin, kendi döneminde "Lazika” olarak adlandırıldığını yazar ve Lazlardan bahsederken, kendisi de "Kolhi” terimini kullanır.
A n t i k Ç a ğ l a r d a Doğu Karadeniz Ahmet Mican Zehiroğlu.İstanbul.1999