LAZCANIN ARHAVİ DİYALEKTİNDE DOREN FİİLİ
MERVE ALÇİÇEK -ARHAVİ
Kimi kaynaklarda doğu, kimilerinde orta olarak belirtilen Arhavi diyalektinde
- ren do (o)rt’un ve ren do (o)ren
Kolay anlaşılabilmesi için Türkçe ile kıyaslarsak; miş’li geçmiş zaman ve miş’li geçmiş zamanın hikayesine denk gelir. Miş’li geçmiş zamanın rivayeti Lazca da çok nadir kullanılmıştır.
Geçmişte yapılmış ve süregelen eylemleri ifade etmede kullanılır. Ancak Lazca; Türkçe deki gibi yapım fiil çekim ekleri bakımından sondan eklemeli bir değildir. Bu durum sadece bazı zaman ekleri için geçerlidir. Lazca da filer zamana ve şahsa göre sadece ek alarak değil bazı düzensiz fiillerde tamamen farklı bir kelimeye bile dönüşür.
Gelmek= moxtimu,
Geldim= mopti
Geldin= moxti
Geldi= moxtu
Geldik= moptit
Geldiniz= moxtit
Geldiler= moxtez geçmiş zaman için bu şekilde çekilirken; şimdiki zamanda ek kısmıyla değil
tamamıyla değişir:
Geliyorum= mobulur
Geliyorsun= mulur
Geliyor= mulun
Geliyoruz= mobulut
Geliyorsunuz=mulut
Geliyorlar=mulunan
Ren-do-ren için örnekler:
1)
gelmişim: moptidoren İki yıl önce de buraya gelmişim= Jur 3’ana oğineriti hak moptidoren.
gelmişsin: moxtidoren Çok uzaktan gelmişsin= Dido mendraşen moxtidoren.
gelmiş: moxtudoren Ali düğüne gelmiş= Ali ç’andaşe moxtudoren.
2)
almışım : ebzdidoren Bu aynayı senden almışım= Ha yali skanişen ebzdidoren.
almışsın : ezdidoren Ben bimiyordum, sen almışsın= Ma varmiçk’it’u, si ezdidoren.
almış: ezdudoren Güğümümüzü o almış= K’uk’umaçkuni hemuk ezdudoren.
3)
saklamışım: pşinaxidoren Bunları onbeş yıl saklamışım= Hantepe vitoxut 3’ana pşinaxidoren.
saklamışsın: şinaxidoren Ayakkabılarımı sen saklamışsın= Modvalupeçkimi si şinaxidoren.
saklamış: şinaxudoren Köpek ekmekleri saklamış= Coğorik mç’k’udepe şinaxudoren.
Ren-do-rt’un için örnekler:
1)
yapmıştım: p’idort’un O işi ben yapmıştım= He dulya ma p’idort’un.
yapmıştın: vidort’un İnkar etme, sen de yapmıştın= Momoyvar, siti vidort’un.
yapmış: vudort’un Aşureyi Ayşe yapmıştı= Termoni Aşek vudort’un
2)
görmüştüm: bz’iridort’un Onu beş yıl önce görmüştüm= Heya xut 3’ana oğineri bz’iridort’un.
görmüştün: z’iridort’un Eski evlerini de görmüştün= Mcveşi oxorimutepeşiti z’iridort’un.
görmüştü: z’irudort’un Annesi küçük gelini görmüştü= Nanamuşik ç’ut’a nusa z’irudort’un.
3)
duymuştum: bognidort’un Bu şarkıyı duymuştum= Ha birapa bognidort’un.
duymuştun: ognidort’un Geleceğini duymuştun= Namoxtat’u ognidort’un.
duymuştu: ognudort’un O nereden duymuştu?= Hemuk sole ognudort’un?