9. İnsanlararası ünlem

9.1. Olumluluk-olumsuzluk ünlemleri

9.2. Diğer ünlemler

● İnsanlararası ünlemlerin (ve bir sonraki bölümde anlatılan Hayvana verilen emir ünlemlerinin) her biri tek başına birer cümle oluşturur.

______________________________________________________________________

9.1. Olumluluk-olumsuzluk ünlemleri

9.1.1. Olumluluk ünlemi

9.1.2. Olumsuzluk ünlemi

◘◘◘ Olumluluk-olumsuzluk ünlemleri “zarf” değildir. ◘◘◘

Türkçe “evet” ve “hayır” kelimeleri ile aynı işlevi yapan Lazca ho ve var kelimeleri, bu çalışmada ünlem olarak sınıflandırılmıştır. Çünkü bunlar, ne fiil, ne sıfat, ne başka zarf, ne de cümle determine (belirtme, niteleme) ettiklerine göre zarfların tanımına denk düşmemektedir.

Fiillerin olumsuzluk göstergesi var ~ va, olumsuzluk ünlemi var ile eşbiçimli olup aynı kökenli olduğu düşünülebilmektedir (→ 11.8.).

______________________________________________________________________

9.1.1. ho ~ ko evet

Ko değişkeni, Fındıklı ve Hopa diyalektlerinde bazen gözlemlenmektedir.

İşaret zamirlerindeki /h/ foneminin telaffuz edilmediği diyalektlerde dahi (Hopa ilçesinin orta ve doğu kısmı, Borçka ilçesine bağlı Çxala köyü) olumluluk ünlemi, /h/ fonemi ile, yani ho olarak, telaffuz edilir.

■ Vurguludur.

______________________________________________________________________

9.1.2. var hayır, yok

Lazca olumsuzluk ünlemi var, Türkçedeki “hayır” ve “yok” kelimeleri kadar sık sık kullanılmamaktadır. Lazcada olumsuz cevap, çoğu zaman var ünlemi kullanılmadan olumsuz biçimli fiil ile verilir.

■ Vurguludur.

______________________________________________________________________

9.2. Diğer ünlemler

_____________________________________________________________________________

Aha^[1] ! (aranan nesne bulunduğunda) işte

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Aha^[2] ! (Batı) [aniden gelişen kazara meydana gelen aksiliklerin

arkasından söylenen pişmanlık ifadesi]

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Aha^[3] ! [red ifadesi]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Anaaa ! ~ Hanaaa ! [şaşkınlık ifadesi]

Anaaa ! Nak’o didi mçxomi ! Ne büyük balık !

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

A u hi hi hi ! [tepelerde atılan nara]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Be ! [kadınlara kızlara hitap ] hey !

[(ÇM) Kendisinden büyük erkeği saygıyla hitap etmek için

kullanılan ünlem]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bena ! (AŞ) [şaşkınlık ifadesi]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ç’e ! [erkeklere hitap] hey !

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

E ? Effendim ?

Ne var ? Ne oldu ?

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Eça ! (Batı, Orta) [acıma ifadesi]

Eça ma (do eça ma) ! Vah bana !

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Eeey ! (orman vs’de) Kimse var mı ?

(telefonda hitap için kullanan da var: Allo !)

[sesli çağrıya cevap] Burdayım, duydum

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ehe ! (FN) [aniden gelişen kazara meydana gelen aksiliklerin

arkasından söylenen pişmanlık ifadesi]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ena ! ~ Enna ! [dua, beddua, dilek, küfür güçlendirme ünlemi]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ennanaaa ! (Batı) [şaşkınlık ifadesi]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ey ! Yeter !

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

(Batı)(Orta)

Ğormoti-çkimiz ! Aman Tanrım !

Ğormoti çxomela !

Ğormoti ç’urt’ila !

Ğormoti hamseri !

Ğormoti k’undya(y)i !

Ğormoti mt’k’orinoni !

Ğormoti yat’t’işe !

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

He yamo ! [kadın imecelerindeki toplu ünlem]

~ He he he yamo !

[kayığın denize indirilmesi gibi erkek faaliyetlerinde de]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Hn ! [başkasının aldığı darbeden duyulan hoşnutluk ifadesi]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Moro ! Ya, tabii, elbette, her halde

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Moro mu ! Ya ne, ya ne sanıyordun, elbette, tabii

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

O ho hoy ! [erkek imecelerindeki toplu ünlem]

~O ho ho ho hoy ! (Batı)(FN)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Oooi ! [uzun zaman devam eden acı ifadesi]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Oxxx ! ~ Ooo xoxoxo ! [aşırı zevk veya sevinç ifadesi]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Oyi ! ~ Yoyi ! [tasa ifadesi]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Oyiii ! [ani ve kısa süreli acı ifadesi ]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Va ha hay ! (FN)(AH)(HP) [erkek imecelerindeki toplu ünlem]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Voyi ! (HP) [ani ve kısa süreli acı ifadesi]

______________________________________________________________________