Ç’ ç’ Bu sözlükte kullanılan Laz alfabesinin 5’inci harfi. Arka-öndamaksıl kapantılı fırlatmalı konson (*) fonemini gösterir. [(*) Konson, halk dilinde yanlışlıkla “sessiz” denir. Bazılarına göre “ünsüz”. Lazca fonetiği ve fonolojisinde tek başına hece oluşturamayan fonemi ifade eder.] Uluslararası Fonetik Alfabesinde [t∫’] şeklinde yazılır.

ç’aba (AŞ ~ ÇX)(AK) i. [çoğ. ç’abape] Üzüm ve karayemişin salkımı. Urzeni-ç’aba. (AŞ) Üzüm salkımı. Ar ç’aba urzeni ok’o3’iluy. Meçay. (AŞ-Ok’ordule) Bir salkım üzümü ortadan koparıp veriyor. Urz*enişi ç’aba. (FN ~ AH) Üzüm salkımı. M3’k’oşi ç’aba. (FN ~ AH) Karayemiş salkımı. Urz*enişi ç’abape diyuçanu-doren. (FN-Ç’anapet) Üzüm salkımları siyahlanmış. Han3’o dido ini ivu do urz*eniş ç’abape mtelli elağurineri ren. (FN-Sumla) Bu sene soğuklar yüzünden üzüm salkımları hep soluk, ölü, sağlıksız oldular. Ali, ondğe şkule moxti do a jur ç’aba urz*eni komemi3’ili. (AH-Lome) Ali, öğleden sonra gel de bana birkaç salkım üzüm topla. E, mu ç’abape çans ! (ÇX-Makret) Ne kadar güzel salkımlar var ! Jur ç’aba x’urz*eni hop’ç’k’omi. (AK-Döngelli) İki salkım üzüm yedim. → ç’eba^[1], ç’emba

ç’abu (PZ-Cigetore ~ ÇM) i. Ökseotu. 3’o oşk’urişi-mcas ç’abu kogvak’oru. Ayina var-içanu. (PZ-Cigetore) Bu yıl elma ağacına ökseotu sardı. Hiç meyve vermedi. Mca ibadasi ç’abu dvaben. (ÇM-Ğvant) Ağaç yaşlanınca ökseotu sarıyor. → t’ambu; oç’abule, oç’abula; meç’abele

ç’abuy (AŞ-Ok’ordule), ç’abums (FN ~ AH) EAL/EA.Ens./EA har.f. → ç’ambums; noç’abams. I. (AŞ-Ok’ordule)(AH) EAL har.f. Bir şeyi [aps.] yapıştırarak bir yerin [lok.] üstünü kaplıyor. K’oda çağet’i ç’abu. (AŞ-Ok’ordule) Duvara kâğıt yapıştırıyor. Xusenik oda-muşiz kart’ali ç’abums. (AH-Lome) Hüseyin odasını kâğıt kaplıyor.

II. (FN-Ç’anapet) EA.Ens. Bir şeyi [ens.] yapıştırarak bir yerin [aps.] üstünü kaplıyor. Cuma-çkimik bereşi oda kart’alite ç’abums. (FN-Ç’anapet) Kardeşim çocuk odasını kâğıtla kaplıyor.

III. (AH-Borğola) EA har.f. Bir şeyin [aps.] yırtılmış yerini yapıştırıyor. Na-elustu modvalu oç’abulate ç’abums. (AH-Borğola) Yanı sökülen ayakkabıyı yapıştırıcı ile yapıştırıyor.

ç’aç’a^[1] (PZ)(AŞ-Ortaalan ~ ÇX) i. Meyve posası. Nez*işi yaği ikumt. Ç’aç’a-muşi muya ateren ? - Nez*işi* ç’aç’a işk’omen. Ar jur ndğa voxombinamt. Vorsi iyen. (PZ-Cigetore) Ceviz yağı yapıyorsunuz. Posasını ne yapacaksınız ? - Ceviz posası yenir. Bir iki gün kurutuyoruz. Lezzetli olur. Oşk’uri-ç’aç’a. (AŞ-Ortaalan) Elma posası. Ntxiri-ç’aç’a. (AŞ-Ortaalan) Fındık posası. Na-cegilu yuzuği tude na-zun ntxiri-ç’aç’ape ant’alu. (AŞ-Ortaalan) Düşürdüğün yüzük aşağıda duran fındık çöplerine karıştı. Uşkuriş ç’aç’a. (FN ~ AH) Elma posası. Pucepes uşkurişi ç’aç’a mepçi-dort’un. Ala çkar var-ç’k’omes-doren. (AH-Lome) İneklere elma posası vermiştim. Ama hiç yememişler. M3xuliyi ç’aç’ape puciz meçi. (ÇX-Makret) Armudun posasını ineğe ver. → [meyve, sebze, ceviz vs’nin posası] mezlap’e; ≠ [fındık ve cevizin posası] çapla/ çepla; [ceviz posası] no3’ilexi

♦ [dey. ç’aç’a xvat’ums : Açlık çekiyor. Yoksuldur.] Upareli ç’aç’a xvat’uman. (AH-Lome) Parasız olunca meyve posasını kemiriyor (= Parasızlık çekiyor; yoksuldur).

ç’aç’a^[2] (ÇM) i. Salkım. Jur ç’aç’a urzeni memi3’ili. (ÇM-Ğvant) İki salkım üzüm bana koparır mısın. # Avla mbuli k’o3’uren / Arape ç’aç’a ç’aç’a / Ham pşeri guri-şk’imi / Cepça xami do voç’a. (ÇM-Ğvant) Kapı önünde kiraz [ağacı] / Dalları salkım salkım / Bu dolu olan yüreğimi / Bıçak vurup deşeyim.

ç’aç’a^[3] (AŞ-Ok’ordule) i. Fındığın yeşil kabuğu.

ç’aç’axi (AŞ-Dutxe) i. Çamur. → çamuri; ç’oç’oxi, ç’anç’axi; t’ot’o3’i; t’ot’olo3i; t’olopi; t’alaxi^II

ç’aç’axopina (AŞ-Dutxe) i. Çamurlu yer. Çamurluk. Bere ç’aç’axopina naşk’vasi dişaven. (AŞ-Dutxe) Çocuğu çamurluğa bırakırsan kirlenir. Bere ç’aç’axopina mo-naşk’um. Dolokuna-muşi şavums. (AŞ-Dutxe) Çocuğu çamurlukta bırakma. Giysisini kirletir. → ç’anç’axuna

ç’adums/ ç’aduy (PZ ~ AŞ) EA har.f. I. Çivi vs [aps.] çakıyor. Noğaşa mulurt’aşa a m3’ika muxi komoği. Msk’ala p’ç’adare. (PZ-Cigetore) Çarşıdan gelirken biraz çivi getir. Merdiven çakacağım. Muxi ç’aduy. (ÇM-Ğvant) Çivi çakıyor. Ali “Oxori sini p’ç’adare” t’k’uşa goragadu. Naşk’u. (AŞ-Ok’ordule) Ali “Evde sofra çakacağım” derken her yerinden kırıp parçaladı. Bıraktı. → ç’k’adums/ ç’k’adups

♦ part. ç’aderi/ ç’adeyi : Çakılı. Çakarak. Baba-şk’mik ç’adeyi muxepe mo3’ams. (PZ-Apso) Babam çakılı çivileri söküyor.

II. Çivi vs çakarak bir şeyi [aps.] yapıyor ya da oluşturuyor. Otva ç’aduy. (ÇM-Ğvant) Çatı yapıyor.

ç’ağali (AK) i. Yengeç. Aya ğalis dido ç’ağali mişuz*in. (AK-Döngelli) Bu derede çok yengeç var. → ç’ağana, ç’oğona, ç’arğani, ç’ağani

ç’ağana (PZ ~ FN)(HP ~ ÇX) i. [çoğ. ç’ağanape] Yengeç. Ç’ağana elaninkteri (= elankteri) imt’en. (PZ-Cigetore) Yengeç yanlanmış olarak kaçıyor. Task’uzeni ç’ağanape cinzirey. (ÇM-Ğvant) Task’uzeni’de yengeçler çoğaldı. Ruba ç’ağanape dolipiney. (AŞ-Ok’ordule) Irmakta yengeçler doluştular. Xut’ula xe dolobiği do var, ç’ağana memişk’omu. (AŞ-Ortaalan) Deliğe elimi sokar sokmaz yengeç ısırdı. 3’alen ntxiyonaşi ogine na-gamulun ğaliz dido ç’ağana iyen. (FN-Ç’anapet) Aşağıdaki fındık bahçesinin önünden geçen (= dışarı çıkan) derede çok yengeç bulunur. Coşkunis şka a3’k’unen do ç’ağana steri yampiri yampiri ulun. (FN-Sumla) Coşkun’un beli ağırıyor. [Ondan dolayı] yengeç gibi yan yan gidiyor. Ç’ağanaşi k’ibiyiten kolye ikips do x’alis dolik’idams. (HP-P’eronit) Yengecin “dişleri” ile kolye yapıp boğazına takıyor. Ğaliyi doloxe dido ç’ağana ren. (ÇX-Makret) Derede çok yengeç var. → ç’oğona, ç’ağani, ç’arğani, ç’ağali

ç’ağani^[1] (ÇM) s. ve i. Eski. → mçeşi; pusk’i; eski, eskineri; mcveşi, mcve, mjve; eveluri, 3’oxleşi; xmarineri. I. s. Eski. Ali ağani do ç’ağani dolokunaşepete ikten. (ÇM-Ğvant) Ali eski ve yeni giysilerle dolaşıyor.

II. i. Eski olan şey. Ağani do ç’ağani ar va-didven. (ÇM-Ğvant) Eski ile yani aynı değerde değil.

ç’ağani^[2] (AH-Lome) i. Yengeç. Ç’ağani steri k’uçxe golakteri domabaz*gen. (AH-Lome) Yengeç gibi ayaklarımı yan basabiliyorum. → ç’ağana, ç’oğona, ç’arğani, ç’ağali

ç’akmaği i. Çakmak. Xasanik ç’akmaği ç’apxu. (PZ-Cigetore) Hasan çakmağı çaktı. → çakmaği

ç’ak’i^[1] (PZ) i. Çakı. Xasanik uba-muşis ç’ak’i meşk’idums. (PZ-Cigetore) Hasan koynuna çakıyı koyuyor. Memet’ik ç’ak’i-muşi xendeğis nonçark’ams. (PZ-Cigetore) Mehmet çakısını hendeğe sıkıştırıyor. Xasanişi beres p’anda xes ç’ak’i ok’açun. P’anda-ti xe naşk’oren. (PZ-Cigetore) Hasan’ın çocuğunun her zaman elinde çakı tutuluyor. Her zaman da elini kesebiliyor. Xasanis mç’apu nagasi mşk’urinate ç’ak’i eli3’ams. (PZ-Cigetore) Hasan’a çakal rastlayınca korkudan çakı çekiyor. Xasanis oçxe elobun. Ç’ak’i var-dolozun. (PZ-Cigetore) Hasan’ın kılıfı yandan takılı. Çakısı yok içinde.

ç’ak’i^[2] (FN-Ç’anapet) i. Fındık kozası. Fındık koçanı. Ntxirişi k’ak’alepe ç’ak’işe gamalayiz pi3arişi firidapez irçak’en. (FN-Ç’anapet) Fındık taneleri kozasından çıkınca tahta aralıklarına sıkışıyor. Hamseyi ixi dido baru do na-goixu ntxirişi ç’ak’i boyne livadiz kodolibğu. (FN-Ç’anapet) Bu akşam rüzgâr çok esti ve dökülen bütün fındık koçanları bahçeye döküldü. → çepla^II; bonkva, bunkva

ç’ak’la^[1] (ÇM)(FN)(HP) i. I. (ÇM)(HP) Çıra ışığı. Meşale. Lamba. Ç’ak’la nudvini. (ÇM-Ğvant) Lambayı yak. → lamba

II. (ÇM) Kibrit. Ali ç’ak’la ç’apxuy do daçxuri ogzay. (ÇM-Ğvant) Ali kibrit çakarak ateş yakıyor. → çip’it’i/ çirp’it’i, çibrit’i; kirp’it’i, kiprit’i

III. (FN) İlkel aydınlatma aracının genel adı. Noteş ç’ak’la. (FN-Sumla) Çıra ışığı. K’inçxiş ç’ak’la. (FN-Sumla) Kuru kendir kamışlarını birleştirip tutuşturarak yapılan aydınlatıcı araç. K’azyağiş ç’ak’la. (FN-Sumla) Bir şişenin içine gazyağı doldurup ağzına bez parçası sokuşturarak yapılan aydınlatıcı araç. → ç’ak’li

ç’ak’la^[2] (AH) [Sırf deyim üyesi olarak kullanılır.] ♦ [dey. ç’ak’la momaktu (AH-Borğola) Çok yoruldum.]

ç’ak’li (PZ-Cigetore) i. Çıra ışığı. Ç’ak’li mevitani do oxorişa vidi. (PZ-Cigetore) Çıra ışığıyla eve gittim. → ç’ak’la^[1]-I

ç’ak’uç’i i. Çekiç. Ar muxi mevoç’adat’u. Ç’ak’uç’i var-zi*ri. (PZ-Cigetore) Bir çivi çakacaktım. Cekici bulamadım. Ali tude mutxa e3’aç’aduy. Ç’ak’uç’i-nena mulun. (ÇM-Ğvant) Ali aşağıda birşey çakıyor. Çekiç sesi geliyor. Ustak ipti saç’i omçxvinams do ok’açxe-ti ç’ak’uç’ite dolondrik’oms. (AH-Lome) Usta önce sacı ısıtıyor ve sonradan da çekiçle içeriye çökertiyor. Ç’ak’uç’i k’arfız gepçişi 3xont’u do gomindunu. (AH-Borğola) Çekici civiye vurunca fırladı da kayboldu.

ç’ala (FN-Sumla) i. Vadinin su kenarlarında bostan olarak kullanılan küçük toprak arazi ve yanından geçen su.

ç’alimi (FN ~ AH) i. Kil. Ç’alimiş xamuri. (FN-Sumla) Kil hamuru. A m3ika mç’ita let’a-ç’alimi komoiği. Ç’apxu p’aten. Ncaz eboç’apxaten do hemora şkule nca pxerxaten. (AH-Lome) Biraz kırmızı kil toprağı getir. Çırpı ipi yapıp ağaca çırpacağız ve ondan sonra ağacı biçeceğiz.

ç’ambums (PZ-Apso) EA har.f. Yapıştırıyor. → ç’abums; + noç’ambams

ç’ami (ÇM) i. İlâç. Korba o3’unute ğururt’u. Korba 3’una ç’amite dvoçulet’inu. (ÇM-Ğvant) Karın ağrısı ile ölüyordu. Karın ağrısı ilâcı ile kurtardı (= iyileştirdi). Ğoma na-momçi ç’ami vrosi momalen. (ÇM-Ğvant) Dün bana verdiğin ilâç (bana) iyi geliyor. Çeçxurite ğururt’u. Ç’amepete şuri komoğu. (ÇM-Ğvant) Sıtmadan ölüyordu. İlâçlarla canlandı (= hayata döndü). Mbareri k’iti-şk’imi ç’ami dovisvisi cemofloxt’u. (ÇM-Ğvant) Şişik parmağıma ilâç sürünce şişkinliği indi. Ayşe p’anda ti-3’una-ç’ami meşk’işinaxay. (ÇM-Ğvant) Ayşe her zaman baş ağrısı ilâcını kendisi için içeri bir yere saklıyor. Ali t’oxtorişa idusi sum oşvoni ç’ami ar do lemşi komeçey. (ÇM-Ğvant) Ali doktora gidince üç içilecek ilaç bir de iğne verdiler. → nç’ami; laci, ilaci; abut’raki

ç’ams (PZ), ç’aps (ÇX)(AK) EA har.f. [f.-i.] Kumaş, elbise vs [aps.] dikiyor. Dikiş dikiyor. Alik p’anda anteri ç’ams. (PZ-Cigetore) Ali her zaman gömlek dikiyor. Nanak porça ç’aps. (ÇX-Makret) Annem gömlek dikiyor. Makina-çkimi k’ai var-ç’aps. Nok’epe ç’k’idups. (AK-Döngelli) Dikiş makinam iyi dikmiyor. İplik koparıyor. → ç’uy^[3]/ ç’ums^[3], ç’ims/ ç’ips

♦ f.-i. oç’apu (PZ), oç’u (AK) : Dikiş. Dikme. Oç’uşi makina nok’epe meç’k’idups. (AK-Döngelli) Dikiş için olan makine iplik koparıyor.

+ uç’ams/ uç’aps EDA har.f. Başkasına veya başkasının yerine (elbise vs) dikiyor.

+ oç’apams/ oç’apaps EDA ett.f. Birine [dat.] elbise vs [aps.] diktiriyor. Ağani dolokunaşa voç’api. Arafa-ndğas ep’ç’opare. (PZ-Cigetore) Yeni giysi diktirdim. Arife günü alacağım.

Ç’anapetori/ Ç’anapetoyi s.ve i. [< Ç’anapet = Fındıklı ilçesine bağlı Meyvalı köyünün Lazca adı] Ç’anapet’li. Ç’anapetorepek Pi3xalaşi ğaliz ağne xinci gonduman. (FN-Ç’anapet) Meyvalı’lılar Arılı Deresine yeni köprü kuruyorlar.

ç’anç’axi (AŞ)(FN-Ç’enneti ~ ÇX) i. ve s. Sulu çamur(lu). I. i. Sulu çamur. Ç’anç’axi gobant’t’i. (AŞ-Ortaalan) Çamurlu yere saplandım. Ham tutaz dido mçi’imu do mtel yeri ç’anç’axi diyu. (FN-Ç’enneti) Bu ay çok yağmur yağdı ve her yer sulu çamur oldu. Mç’imaş t’aoniz gulut’aşi dolokunuz ç’anç’axi nisven. (AH-Lome) Yağmurlu havada gezerken elbiseye çamur sürülüyor. Kvaz dişka ebosvarare. Berez bu3’vi do ç’anç’axi geçxims. (AH-Lome) Taşın üzerine odun dizeceğim. Çocuğa söyledim de çamuru yıkıyor. Oxorcak ç’anç’axiz na-ezdims m3xuliz gverdi noçxams do heşşo go3’omidgaman. (AH-Lome) Kadın çamurdan aldığı armudu yarım yıkayıp öyle önümüze koyuyor. Ustak duvariz na-ç’k’odu yeepez ç’anç’axi not’a3ams. (AH-Lome) Usta duvardaki çatlakları çamurla sıvıyor. Arabaz na-maç’apxen ç’anç’axi doxomun do var-melams. (AH-Lome) Arabaya sıçrayıp yapışan çamur, kuruyup düşmüyor. Sinanik heşşo t’aik’oms ki ç’anç’axepe k’ap’ulaşen cinikiz maç’apxen. (AH-Lome) Sinan öylesine koşuyor ki çamurlar arkadan ensesine yapışıyor. Jin ç’anç’axi memasu-doren. Şu beziten komemikosi. (AH-Borğola) Üstüme çamur sürülmüş. Islak bezle üzerimi sil. Onurik oxorişi duvariz ç’anç’axi not’a3ams do lebums. (AH-Borğola) Onur evin duvarına çamur yapıştırıyor da kirletiyor. Modvaluşi jin kva yodvamz do ç’anç’axiz gyolapams. (AH-Borğola) Ayakkabının üstüne taş koyup da çamura batırıyor. Berez porças ç’anç’axi nusun. Şu bezite konukosi ! (AH-Borğola) Çocuğun gömleğine çamur sürünmüş. Islak bezle siliver ! Ç’anç’axiz gebili. (HP-P’eronit) Sulu çamurda (= çamurlu yoldan) hızla indim. Am 3’k’ayiz ç’anç’axi koxvaktu. → ç’oç’oxi, ç’aç’axi; t’ot’o3’i; çamuri; t’ot’olo3i; t’olopi; t’alaxi^II

II. (AŞ)(FN) [yüklem sıfatı] Sulu çamurlu. Mç’ima emat’u. İri k’ale ç’anç’axi diyu. (AŞ-Ok’ordule) Yağmur üstüme boşaldı. Her taraf sulu çamur oldu. Pucepez limxana var-e3’urçez do ç’anç’axi davez. (FN-Ç’enneti) İneklerin altına eğreltiotu sermediler de [ineklerin altı] sulu çamurlu oldu (= pis ve ineğin yatmaktan rahatsız olacağı yer haline geldi). Ham tutaz na-mç’ims mç’imate mtel yeri ç’anç’axi divu. (FN-Ç’enneti) Bu ay yağdığı yamur ile bütün yer çamurlu oldu. → ç’oç’oxi^II; ç’anç’axoni; t’alaxoni^II

ç’anç’axoni (AŞ)(AH ~ ÇX) s. Sulu çamurlu. Hik’u ç’anç’axoni yeri var-dolilen. (AŞ-Ok’ordule) O kadar çamurlu yere girilmez. Ç’anç’axoni modvalute doloxe mot-amulu(r). (AH-Lome) Çamurlu ayakkabılarla içeri girme. Kemalik ç’anç’axoni modvalu galeni nek’naz komoi3’k’u. (AH-Borğola) Kemal çamurlu ayakkabını dış kapıda çıkardı. Se(r)entis tude berepek istere(r)enan. T’axeyi t’abağis ç’anç’axoni k’izi do ç’at’ali naşkve(r)enan. (HP-P’eronit) Serender altında çocuklar oynamış. Kırık tabakta çamurlu kaşık ve çatal bırakmışlar. A gzalepe dido ç’anç’axoni yen. (ÇX-Makret) Bu yollar çok çamurlu. → ç’anç’axi^II; t’oloponi; t’alaxoni^II

ç’anç’axuna (AH) i. Çamurlu yer. Çamurluk. Hem yeyi mtelli ç’anç’axuna ren. Hekşen çkar var-golilen. (AH-Lome) Orası hepten çamurlu bir alandır. Oradan hiç geçilmez. → ç’aç’axopina

ç’anda i. → ç’andra. I. (PZ ~ AŞ-Ok’ordule) Davet.

II. (AŞ-Ortaalan) Evlenme düğünü. → duğuni, duguni

III. (FN-Ç’anapet) Davet. Evlenme düğünü. Biç’i boçilam. Ç’ume lumci ç’anda miğun. (FN-Ç’anapet) Oğlumu evlendiriyorum. Yarın akşam davetim var. Nusavape hemseyi ok’ok’ateyi ç’andaşa ulunan. (FN-Ç’anapet) Eltiler bu akşam birlikte davete gidiyorlar. Erdoğani soti ç’anda ren ulun do heko kogeşaxedun. (FN-Ç’anapet) Erdoğan nerede davet düğün varsa hiç çekşnmeden gidip oraya oturur.

IV. (FN-Sumla) 1. Davet. 2. Kına gecesi.

V. (AH-Lome) 1. Kına gecesi : kızın baba evindeki son gecelerinden birine (düğüne 2-3 gün kala) damadın çağrılması. Sicaşi ç’anda. (AH-Lome) Kına gecesi. Ğoma lumci ç’anda çkuneburi ixenu. (AH-Lome) Dün akşam kına gecesi bize göre (= geleneğimize göre) yapıldı. 2. Evlenme düğünü. T’ok’serepez skani k’ala nçxomiş oç’opuşe na-biditşi majurani ndğaz Nacişi ç’anda ivu. (AH-Lome) Geçenlerde seninle balığa gittiğimizin ikinci günü Nacinin düğünü oldu.

VI. (AH-Borğola ~ ÇX) Evlenme düğünü. Düğüne davet. Noğamisa nana-muşik ç’anda şeni gomskvanams. (AH-Borğola) (Yeni) gelini annesi düğün için süslüyor. Biç’epek didoten na-içilanoren bozope ç’andapez goşoonaman. (AH-Borğola) Genç erkekler çoğunlukla evlenecekleri kızları düğünlerde seçerler. Hamseneri ç’anda mişi ren ? (AH-Borğola) Bu geceki düğün kimindir ? Hamseri ç’anda na-miğunan iris konumçinit-i ? (AH-Borğola) Bu gece davetimiz olduğunu herkese bildirdiniz mi (= herkese haber verdiniz mi) ? K’ai var-mşunsna-ti hemtepeşi ç’andaşe mixtimut’asen. (AH-Borğola) İyi hatırlamıyorsam dahi onların düğününe gitmişliğim olmalı. Ç’andaşa mitiz var-dobucoxi. Çkinebura bort’it. (HP-P’eronit) Düğüne kimseyi çağırmadım. Biz bize idik. Amseyi ç’anda miğun. (ÇX-Makret) Bu akşam düğünüm var. → duğuni, duguni

ç’andra (ÇM) i. Evlenme düğünü. Ali da-muşişi ç’andraşa iduk’o muxvadun. (ÇM-Ğvant) Ali kız kardeşinin düğününe gitmesi gerekiyor. Ali da-muşişi ç’andraşa mendaxt’uk’o, da-muşi guri k’ayi ayasert’u. (ÇM-Ğvant) Ali kız kardeşinin düğününe gitseydi, kız kardeşi sevinecekti. Oxorzalepe ç’andrape şalba cituman. (ÇM-Ğvant) Kadınlar düğünlerde şal örtüyorlar. Ayşe bozomota-muşi muton memsk’vanape gvobay (= gvok’limay). Ç’andraşa oşk’vasen. (ÇM-Ğvant) Ayşe kızına süsler takıyor. Düğüne gönderecek. # Ç’andra var. Dandra var-on / 3’em3’e moy dolubaram ? / Ma Muslimani var-vor / Şuri moy gomibaram ? (ÇM-Ğvant, eski bir değiş) Düğün yok. Bayram değil / Tulumu neden çalarsın ? / Ben Müslüman değilim / Bana neden üflersin (= dua okuyorsun). # Andğa ç’andra on Alişi/ Helessa yalessa/ Mondo cuvelasen t’işi/ Helessa yalessa/ Noğamisa oren mişi/ Helessa yalessa hessa hey. (ÇM-Ğvant, anonim) Bügün Ali’nin düğünü/ Helessa yalessa/ Belki bahtı çökecek/ Helessa yalessa/ Gelin acaba kimlerden/ Helessa yalessa hessa hey. → ç’anda; duğuni, duguni

ç’angi^[1] (FN) i. Pençe. K’at’uk ç’angi gemçu do xe gomixak’aru. (FN-Ç’anapet) Kedi pençesini vurdu ve elimi tırmaladı. → tatula; tati; t’at’i^[2]

ç’angi^[2] (AH) i. Yırtıcı hayvanlardaki tırnak. K’at’uk xez ç’angi gemçu. (AH-Lome) Kedi elimi tırmaladı. Ntxa do k’oyinepez ç’angi var-avenan. Bu3xa avenan. (AH-Lome) Keçi ve koyunlar normal tırnaklıdır. ≠ bu3xa

ç’angoni (AH) s. Tırnaklı. Coğori do k’at’u ç’angoni iven. Ala ntxa do k’oyinepez ç’angi var-avenan. Bu3xa avenan. (AH-Lome) Köpek ve kedilerin pençesi tırnaklıdır. Ama keçi ve koyunlar normal tırnaklıdır. K’at’uk ç’angoni tati-muşi gudumers do ncaşe yulun. (AH-Borğola) Kedi tırnaklı pençesi ile kavrayarak ağaca çıkar.

ç’aps → ç’ams/ ç’aps

ç’apxu (ÇM)(FN ~ ÇX)(AK) i. I. (ÇM) Keçe, boya, sabitleyici ve çırpı ipinden oluşan takım.

II. (FN ~ ÇX)(AK) Çırpı ipi. Ağaca düzgün çizgi çizmek için yay gibi çekilip bırakılan boyalı ve gergin sicim. Pederik ogine ç’apxute gyoç’apxamt’u do heşote pi3ari xerxumt’u. (FN-Ç’anapet) Babam önceden çırpı vurup ondan sonra tahta biçerdi. A m3ika mç’ita let’a-ç’alimi komoiği. Ç’apxu p’aten. Ncaz eboç’apxaten do hemora şkule nca pxerxaten. (AH-Lome) Biraz kırmızı kil toprağı getir. Çırpı ipi yapıp ağaca çırpacağız ve ondan sonra ağacı biçeceğiz. Pi3ari oxerxu şeni ncas ç’apxu gonk’idamt’ez do duzi xerxumt’ez. (AH-Borğola) Tahta biçmek için ağaca ip gererlerdi de düz biçerlerdi. Ç’apxu homuği. (ÇX-Makret) Çırpı ipini getir. Kyutuği duzi ox’azu şeni ç’apxu gepçap’t’it. (AK-Döngelli) Kütüğü düz bir biçimde yontmak için çırpı ipi ile vurup işaret verirdik. [◘ eşb. ç’apxums fiilinin perf.3.tek.] → ç’ip’ri; ç’apxu-nonç’epi; çilpi

ç’apxums/ ç’apxuy (PZ ~ AŞ) EA har.f. I. (PZ ~ AŞ) 1. Bir şeyi [aps.] çarpıyor ya da çakıyor. Xasanik toç’i ç’apxums. (PZ-Cigetore) Hasan ipi çakıyor. Ali k’avi ç’apxuy. (ÇM-Ğvant) Ali kav çakıyor. 2. Anahtarı (= bir elektrik devresini açıp kapamaya yarayan aygıt) [aps.] çakıyor. Ali çona-nk’ola ç’apxuy. Var-advinen. (ÇM-Ğvant) Ali ışığının anahtarını çalıştırmağa çalışıyor. Lambayı yakamıyor. 3. Kibrit ya da çakmak [aps.] çakıyor. Xasanik ç’akmaği ç’apxu. (PZ-Cigetore) Hasan çakmağı çaktı. Xasanişi beres çip’it’i okaçun do çip’it’i ç’apxums. (PZ-Cigetore) Hasan’ın çocuğunda kibrit var da kibrit çakıyor. Ali ç’ak’la ç’apxuy do daçxuri ogzay. (ÇM-Ğvant) Ali kibrit çakarak ateş yakıyor. 4. İskambil kâğıdı [aps.] çakıyor. Bere okulişa var-ulun. K’ave çağeti ç’apxuy. (AŞ-Ok’ordule) Çocuk okula gitmiyor. Kahvede kâğıt çarpıyor. 5. Dudaklarını veya ağzını [aps.] şapırdatıyor. Xasanik p’ici opşa ç’apxums. (PZ-Cigetore) Hasan ağzını çok şapırdatıyor. → gelançaxums, gelonçaxams

♦ part. ç’apxeri : Çarparak. K’et’t’i ç’apxeri mo-gulur. Toli gomint’t’are. (AŞ-Ortaalan) Çubuğu çarparak gezme. Gözüme sokarsın. Gaşk’urinenna biga ç’apxeri ç’apxeri idi. (AŞ-Ortaalan) Korkuyorsan değneği çarpa çarpa git.

II. (AŞ) Gözleri [aps.] kırpıştırıyor ya da kırpıyor. Toli ç’apxuy. (AŞ-Ok’ordule) Gözleri kırpıştırıyor. Toli tozi amt’u. Toli zderi evedi evedi ç’apxuy. (AŞ-Ortaalan) Gözüne toz kaçmış. Gözü kısarak hızlı hızlı kırpıyor. → copatxams^II/ copatxay^II; k’am3’imuy; patxums^II/ patxups^II, gyopatxams^II; n3’amums^[1]; ç’uç’ups

ç’apxu-nonç’epi (ÇM) i. Çırpı ipi. Ç’apxu-nonç’epi mç’ita kçana dusvar. (ÇM-Ğvant) Çırpi ipine kırmızı renk sürmek gerekir (= kelimesi kelimesine : “süreceksin”). → çilpi; ç’apxu^II

ç’ap’ra (FN), ç’ap’ra/ ç’up’ra (AH ~ HP), ç’ap’ra (ÇX) s.-z. Yamuk. Çarpık. Oxoyişi ogineni uşkuyişi-nca m3ika ç’ap’ra dgin. (FN-Ç’anapet) Evin önünde duran elma ağacı biraz yamuk duruyor. Selaydiniz k’uçxe ç’ap’ra uğun. Çizme var-madven. (AH-Lome) Selahattin’in ayakları çarpık. Çizme giyemiyor. Xasanik na-ç’k’adu ğoberi ç’ap’ra-ç’up’ra ivuşi muşebura gonstu. (AH-Borğola) Hasan’ın çaktığı çeper yamuk yumuk olunca kendi kendine çöktü. Selahattinis xerxi var-ukaçun. Haya muç’o xerxuen ç’ap’ra-ç’up’ra ! (HP-P’eronit) Selahattın testere kullanmasını bilmiyor (= daha önce eline bile almamış). Bunu nasıl yamuk yumuk kesmiş ! Mja ç’apra mod-ikaçap. Hanix’oen. (ÇX-Makret) Sütü yamuk tutma. Dökersin. → ç’up’ra

ç’arç’alay (AŞ) Aø har.f. Çatırdıyor. Otva mjora mat’asi ç’arç’alay. (AŞ-Ok’ordule) Çatıya güneş vurunca çatırdıyor. Oxori ç’arç’alay. Meyixvasen. (AŞ-Ortaalan) Ev çatırdıyor. Yıkılacak.

ç’arğani (AH-Borğola) i. Yengeç. Mçxomi p’ç’opumt’işi ank’esis ç’arğani konik’idu. (AH-Borğola) Balık avlarken kancaya yengeç yakalandı. → ç’ağana, ç’oğona, ç’ağani

ç’arma (PZ) i. (Odunun) düzenli yığını ya da istifi. Xasanis ar k’ulaci ç’arma-dişk’a uğun. (PZ-Cigetore) Hasan’ın bir kulaç odun yığını var. Xasanik ç’armas xoşk’a meşk’iğams. (PZ-Cigetore) Hasan odun yığınına fasulye sırığını yandan sokuşturuyor. Xasanişi porça dişk’aşi ç’armas nonçark’un. (PZ-Cigetore) Hasan’ın gömleği odun yığınında sokuşturulmuş halde duruyor. → març’a; xarga

ç’art’aği (FN) i. I. Oturma odası. Nanak met’k’oçeyi kilimepe dgums edo ç’art’ağiz dorçasen. (FN-Ç’anapet) Annem eski kilimleri birbirine ekleyerek oturma odasına serecek.

II. Serenderin balkonu. Nanak k’ak’aleyi ladre ntxiri naylaşi ç’art’ağiz gelobğu do oxombinamz. (FN-Ç’anapet) Annem ayıklanmış yaş fındığı serenderin terasına serpip kurutuyor. Nanak handğa na-k’orobu şu ntxiri nayla-ç’art’ağiz gumpinamz. (FN-Ç’anapet) Annem bugün topladığı ıslak fındığı serenderin çardağına (= balkonuna) yayıyor. Bozo-çkimi dido digunz*anu. Xe ezdayiz naylaşi ç’art’ağiz yunç’uşun. (FN-Ç’anapet) Kızım çok uzadı. Kolunu kaldırınca serenderin balkonuna yetişiyor. Nayla-ç’art’ağişi pi3arepe m3ika ink’art’ez do pederik heya-şeni a-jur k’afri gyoç’k’adamz. (FN-Ç’anapet) Serenderin terasındaki tahtalar oynuyordu. Babam onun için birkaç çivi üstüne çakıyor. → nayla-ç’art’aği

ç’arums/ ç’aums/ ç’arups (AH ~ ÇX)(AK) EA har.f. Yazıyor. Ma ham mak’alepe p’ç’arumt’işi k’vaşi upi dobobği. (AH-Borğola) Ben bu makaleleri yazarken alın teri döktüm. Na-p’ç’arumpes isa na-var-ivupe xolo-ti gebo3’k’er do boisanam. (*)(AH-Borğola) Yazdıklarımda doğru olmayanları tekrar bakıp da dizeltiyorum. [(*) Bu örnekte na-var-ivupe, gebo3’ker ile boisanam fiillerinin ortak tümlecidir. Gebo3’k’er fiili datif tümleci isterken boisanam fiili apsolütif tümleci ister. Bu örnekte son fiilin istediği sözdizimi üstün gelmiş.] Ham beyek dido mskva ç’aups. (ÇX-Makret) Bu çocuk çok güzel yazıyor. → nç’arums/ nç’aruy

♦ f.-i. oç’aru/ oç’au : Yazma. Yazmak. Handğa Arkabişa bulur. Xut-aşi ndğa k’o dulya miğun. Gobiktaşa oç’aruz ara mepçam. (AH-Lome) Bugün Arhavi’ye gidiyorum. Beş-altı gün kadar işim var. Geri dönünceye kadar yazışmamıza ara veriyorum. Lazuri oç’aru dido k’olayi dulya var-ren. Ham dulya na-ikomanpe dido skidan. (AH-Borğola) Lazca yazmak çok kolay iş değildir. Bu işi yapanlar çok yaşasınlar. Ma Lazuri oç’aruşen var-mep’ç’irdare. (AH-Borğola) Ben Lazca yazmaktan bezmeyeceğim. Ma Lazonaz na-ren mskva coğrafyape oç’arute iriz boçinapam. (AH-Borğola) Ben Lazona’daki güzel coğrafyayı yazarak herkese tanıtıyorum.

+ uç’arams/ uç’araps EDA har.f. a. Birine [dat.] yazıyor. Birinin [dat.] yerine yazıyor. b. Birine [dat.] mülkiyetini [aps.] veriyor. Ali-Cumadik oxorişi ont’ule muşi şeni kodidu. Navayi yeepeşi gverdi biç’iz uç’arams. Gverdi-ti bozos uç’arams. (AH-Lome) Ali Amca evin önündeki tarlayı kendisine bıraktı. Geri kalan yerlerin yarısını oğlunun üzerine yazıyor. Yarısını da kızının üzerine yazıyor. P’ap’ulik, na-ğurasen oxo3’onuşi ont’ulepe motapes uç’arams. (AH-Borğola) Dede, öleceğini anlayınca tarlaları torunlarına yazıyor (= mülkiyetini devrediyor).

ç’arxala/ ç’axala^[2] (AH)(ÇX) i. Turşu. Lobiyaşi ç’arxala dido nostoneri iven. (AH-Borğola) Fasulye turşusu çok lezzetli olur. Lobiyaşi ç’arxala dolobdvi. (ÇX-Makret) Fasulye turşusu kurdum. → t’urşi, t’ruşi; mç’oxali, mç’axala; ç’axala^[2]

ç’at’ala (PZ) i. Ağaç gövdesinin kollara ayrılış yeri. Çatal. Xasanişi oşk’uri-mcas hik’u nças ç’i ç’at’alaşa ok’oç’ordun. (PZ-Cigetore) Hasan’ın elma ağacı o kadar ürün vermiş ki çatalın ortasından koparak yırtılıyor. → bajği

ç’at’ala-mca (PZ) i. Çatal ağaç. Xasani ç’at’ala-mcas kok’oşk’inçrak’u. (PZ-Cigetore) Hasan çatal ağaca sıkıştı.

ç’at’ali i. ve s. I. i. Çatal. Yemek yerken kullanılan uzun dişli maden araç. Oşk’omale vimxot. Dolap’is ç’at’alepe do k’uzepe gamiği do masas cedvi. (PZ-Cigetore) Yemek yiyoruz. Dolaptan çatalları ve kaşıkları çıkar da masaya koy. Se(r)entis tude berepek istere(r)enan. T’axeyi t’abağis ç’anç’axoni k’izi do ç’at’ali naşkve(r)enan. (HP-P’eronit) Serender altında çocuklar oynamış. Kırık tabakta çamurlu kaşık ve çatal bırakmışlar.

II. s. Çatal biçiminde olan. Axmet’iz nana-muşik k’at’a ondğeris gyari mumers do ç’at’ali ncas geşudumers do igzals. (AH-Lome) Ahmet’e annesi her öğlen yemek getirir ve çatal ağaca koyup gider.

ç’at’al-k’uzi (ÇM ~ AŞ) i. Çatal.

ç’axala^[1] (PZ) i. Karalahana haşlamasına yağı katılarak hazırlanan yemek. [Karalahananın yapraklarını kökünden kesip diri diri pişirerek yapılır. Daha çok kışın karın altından çıkartılıp dipten kesilerek toplanır. Bir iki baş soğan da katılır. Kemik de atılır, hafif et kokusu versin diye. Biber de konur, isteğe göre. Sıvı yağ tercih edilir ancak istenirse tereyağı veya içyağı da konur. PZ-Apso, B.T.] → pancari

ç’axala^[2] (AK) i. Turşu. Nana-çkimik ç’axala x’vasinon do lobiya mogibups. (AK-Döngelli) Annem turşu yapacak da fasulye haşlıyor (= kaynatıyor). → t’urşi, t’ruşi; mç’oxali; ç’arxala/ ç’axala^[2]; mç’axala

ç’axra (AH) i. Desise. [< Ar.] Hile. [< Ar.] Entrika. [< Fra.] Dulya-skani mtelli ç’axra ren. (AH-Lome) Senin işin hep entrikadır. → dubara^[2]; oyini^II; dalavera

ç’axraci (AH-Lome) i. Dalavereci. Üçkâğıtçı. Ç’e ! Osmani mtelli ç’axraci ren. Hemuz k’ap’ula var-nidven. (AH-Lome) Yahu ! Osman dalaverecinin biridir. Ona güven olmaz. → xit’ip’iyozi; meşağer-moşağeri^I; dubaraci^II; uci-mek’vateri

ç’e ü. Ey ! Yahu ! Be ! I. [Erkeği hitap etmek için kullanılan ünlem (*)][(*) Bu ünlem ÇM diyalektlerinde kendisi ile aynı yaşta olanları veya çocukları hitap etmek için kullanılır. Saygınlık göstererek hitap etmek için be^II kullanılır.] Ç’e, berepe ! Gaz*iyeran-i ? Zuğas cemi dixven. (PZ-Cğgetore) Ey, çocuklar ! Görüyor musunuz ? Denize gemi batıyor. Ç’e, bere ! Haşo onç’vet’ela k’ale komoxt’i. Gimç’eşare. (AŞ-Ok’ordule) Ey, çocuk ! Öyle ara tarafından (= ev ile serender arası tarafından) gel. Bekleyeceğim. Ç’e, k’oçi ! Çayniğişi 3’up’i so dodvi ? (AŞ-Ok’ordule) Be adam ! Çaydanlığın tıpasını nereye koydun ? Ç’e, berepe ! Ar ok’vantxvit. Mi icginasen ? (AŞ-Ok’ordule) Be, çocuklar ! Bir güreşin. Kim yenilecek ? # Nani nani ç’e Xasani / Mele mulun nana-skani / Kalamani dokaçeyi / 3i3i opşa mokaçeyi. (FN-Sumla) Ninni ninni e Hasan / (İşte görüyorum) karşıda, geliyor annen / Elinde çarıkları / Memeleri süt dolu ve kucaklanmış (= süt öylesine dolu ki dökülmesin diye annen memelerini kucaklamış). Ç’e ! Hemuz mu k’itxom ? Zati ar gzaşi ren. (AH-Lome) Yahu ! Ona ne soruyorsun ? Zat yol yordam bilmez. Ç’e, bere ! P’et’mezi heşşo mot-totum. Nink’iyali. Ç’umanişe-ti p’ç’k’omaten. (AH-Lome) Oğlum ! Pekmeze öyle daldırma. İdareli ye. Yarın da yiyeceğiz. Eminek ont’ule ntxorums-i ? Ç’e, var. Mu ntxorums ! Xvala xvala muşebura nopuşonams. (AH-Lome) Emine tarlayı kazıyor mu ? Yok, yahu ! Ne kazıyor ! Tek başına kendi kendine eşelemeye çalışıyor. Ç’e, bere ! Solen mulur ? (AH-Borğola) Hey çocuk ! Nereden geliyorsun ? ≠ be, kale

II. (AŞ-Ok’ordule) [Bazen kızları hitap etmek için de kullanılır.] Ç’e, bozomota, ump’a gazin. Komoitvi evedi. (AŞ-Ok’ordule) Be, kız, karnın görünüyor. Kapat çabuk.

ç’eba^[1] (ÇM ~ AŞ-Tolikçeti) i. [çoğ. ç’ebape] (Üzüm) salkımı. Urzeni ç’eba. (ÇM-Ğvant) Üzüm salkımı. Ar ç’eba urzeni. (ÇM-Ğvant) Bir salkım üzüm. → ç’emba (PZ-Cigetore), ç’aba (AŞ-Ok’ordule ~ HP)(AK)

ç’eba^[2] (ÇM ~ AŞ-Tolikçeti) i. [çoğ. ç’ebape] Mısır, buğday, arpa gibi tahılın başağı ya da koçanı. Lazut’i ç’ebape obğun. (ÇM-Ğvant) Mısır koçanları püskül veriyor. Ali lazut’i oşk’omoni iyu-i ognapu şeni ç’ebape elaç’irduy. (ÇM-Ğvant) Ali mısırın yenebilir olduğunu anlamak için mısır koçanlarının yan tarafını yırtıyor. → nç’olo; koçani; ≠ k’ump’uri^[1]/ k’omp’uri; ≠ xunduri

ç’eç’eğeni (ÇM) i. Atmaca tutmakta yem olarak kullanılan kuş (= çalıaldatan). Ali ç’eç’eğeni oç’opuşa idu. (ÇM-Ğvant) Ali çalıaldatan tutmağa gitti. → ceceğeni; ğaç’o

ç’eğeli (ÇM) i. İsilik. Ayşe ç’eğeli kogvabğu. (ÇM-Ğvant) Ayşe isiliklendi. → minç’a^II; floxti^[1]; noçxvopeli

ç’ei → ç’eri/ ç’eyi

ç’ek’a- (PZ) fb. [/a/ önünde ç’ek’v-] [/o/, /i/ ve /u/ önünde çek’-] → cek’a-; ek’a-; ik’a-; mik’a-^[2]

I. Arkadan.

II. Ardından.

ç’ek’a3’en (PZ-Cigetore) ED har.f. Arkadan bakıyor. Xuseyinik berepes ç’ek’a3’en. (PZ-Cigetore) Hüseyin çocuklara arkadan bakıyor. → ek’a3’ers^II; ek’a3’en, ek’o3’en; ek’a3’k’en, ek’o3’k’en^[1]

ç’ek’obun (PZ) AD hal f. Bir şey [aps.] birinin [dat.] sırtında asılıdır. Emines t’ik’ina ç’ek’obun. (PZ-Cigetore) Emine’nin sırtında sepetin küçüğü asılıdır. → ek’obun, ek’vobun; mobun^[2], mujobun

ç’ek’uğams (PZ) EDA har.f. Birinin [dat.] peşinden bir şeyi [aps.] götürüyor. Xasanik mdik’a oxaşk’uşa ulut’aşa Ayşe-tik mdik’a tasi ç’ek’uğams. (PZ-Cigetore) Hasan buğday ekmeye giderken Ayşe de buğday tohumu peşinden götürüyor. → ek’uç’işinams

ç’ek’uğurun (PZ) AD har.f. Birinin veya bir şeyin [dat.] ardından ölüyor. Ç’ek’uğurare. (PZ) bed. Ardından ölesin. → cek’uğurun, cek’voğurun

ç’ek’vabgars (PZ) ED har.f. Birinin arkasından ağlıyor. Birine ağıt yakıyor. Xasanis xorz*a duğuru do ç’ek’vabgars. (PZ-Cigetore) Hasan’ın karısı öldü de arkasından ağlıyor (= ağıt yakıyor). → gyabgars, gyamgars; [beklenmeyen ölümler için düşünceleri sıralayarak ağıt yakıyor] k’ore3xums^II/ k’ore3xuy^II; svarums^[2]-II

ç’ek’vayonen (PZ) AD har.f. Biri [aps.] birine [dat.] öncülük yapıyor. Xasani Doğanis ç’ek’vayonen. (PZ-Cigetore) Hasan Doğan’a öncülük yapıyor. → ogi-muşis ulun; e3’vancğonen, nancğonen, golancğonen; go3’ancğonen, gu3’ancğonen

ç’eliği i. Çelik. Demirci Veabik ipti ç’eliği omçxvinams. Vayyozite gamalat’umz do ok’açxe-ti ç’eliğiz 3’k’ari meçamz. (AH-Lome) Demirci Vahap önce çeliği ısıtıp kızartıyor. Balyozla yassıltıyor ve sonra da çeliğe su veriyor.

ç’emba (PZ-Cigetore) i. [çoğ. ç’embape] (Üzüm) salkımı. Şk’imi urz*enişi ç’embape opşa mçxu on. (PZ-Cigetore) Benm üzümün salkımları çok kalındır. → ç’eba^[1], ç’aba

ç’emberi i. Çember. T’ik’inaşi kara ç’emberi steri mugvala iven. (AH-Lome) Sepete konan başlık çember şeklinde yuvarlak olur.

Ç’emu (PZ ~ AŞ) i. Erkek adı olan “Mustafa”nın Lazca söylenişi. # Ç’emu-şk’imi cur 3’ana oren P’ursa / Var-it’ur çi oxori var-on nusa / T’ertli doviçodi ham yalan-dunya. (ÇM-M’ek’alesk’irit, H.D.) Benim Mustafa iki senedir Bursada [çalışıyor] / Evin de yok gelin de yok / Dertli bittim bu yalan dünyada. Ç’emuşi porça dvaç’andru. Da-muşi unaxvasen. (ÇM-Ğvant) Mustafa’nın gömleği kirlendi. Kız kardeşi (kardeşinin gömleğini) yıkayacak. → Mustava

ç’enç’eni (ÇM) i. I. Sütten peynir alındıktan sonra kalan yeşil renkli sıvı : bu sıvı kaynatıldıktan sonra “lor peyniri” elde edilir. → tani^[2]

II. Süt kaymağından yağ elde edildikten sonra kalan sıvıyı kaynatarak “lor peyniri” elde edildikten sonra kalan sıvı.

ç’enç’i (FN ~ AH) i. I. İnek dışkısı. Babak, puciz k’udeli dido agunz*anaşi “Ç’enç’iz mot-yan3’et’az” ya do gunz*e ntomape m3ika go3’uç’k’orams. (AH-Lome) Babam, ineğin kuyruğu çok uzayınca “Dışkılarına değmesin” diye uzunca kıllarını alttan biraz kesiyor. → puşk’undi; lazma

II. İnek sidiği. Babak “Axiriz ç’enç’i ar yeyiz ok’inç’az” ya do axirişi ar k’eleni let’a dolok’lant’ums. (AH-Lome) Babam ahırda inek sidiklerinin bir yerde toplanması için ahırın bir tarafındaki toprağı çukurlaştırıyor.

Ç’ennetayi s.ve i. [< Ç’enneti = Fındıklı ilçesine bağlı Cennet köyünün Lazca adı.] Ç’enneti’li.

ç’epri (PZ ~ AŞ) i. Kendir. Ayşe k’at’a 3’ana sum-otxo ğeri ç’epri tasişi cut’ay. (ÇM-Ğvant) Ayşe her yıl üç-dört başak kendiri tohumluk bırakıyor. # Avla-sk’ani omcore / Ç’epri mevupinare / Si moyç’andi do idi / Ma cek’egipinare. (ÇM-Ğvant, anonim türkü) Avlun güneye bakıyor / Kendir (kurutmak için) sereceğim / Sen çağır ve git / Ben arkandan (hayvanları) süreceğim. # Avla-sk’ani cuneli / Ç’epri megipinare / Si golvali uoxi / Ma cek’egipinare. (AŞ, Anonim) Evinin kapı önü güneşli / Kendiri (kurutmak için) oraya sereceğim / Sen (sürünün) önüne geç ve çağır / Ben (onları) arkandan süreceğim. → ç’erpi, k’epri, k’erpi, k’epi, k’ep’ik’ale

ç’epxe (PZ ~ AŞ)(AH)(AK) i. I. (PZ) Taze fındık fidanının dalsız olanı. Xasanişi xepes mskva ç’epxe ok’açun. (PZ-Cigetore) Hasan’ın elinde güzel fındık sopası tutunuyor.

II. (ÇM) 1. Bir veya birkaç yıllık ağaç diplerinde oluşan filizler. Ç’emu, didi mturi muç’o mtvasen, ntxirepe-ç’epxepe dolondrik’uy, ar pirçi oraşi dok’ap’inoni kocudgamt’u. (*)(ÇM-Ğvant) Ç’emu, büyük kar yağar yağmaz, [geçen yılki] fındık filizlerini [toprağın içine] büküp çabucak kuş kapanı kurardı. [(*) “büküp ...... kurardı”nın karşılığı olarak verilen “dolondrik’uy, .... kocudgamt’u” ifadesi, yazılı Türkçe ifadenin kopyasıdır. Doğal konuşma Lazcasında “Ç’emu, didi mturi muç’o mtvasen, ntxirepe-ç’epxepe dolondrik’umt’u. Ar pirçi oraşi dok’ap’inoni kocudgamt’u.” şeklinde söylenir.] 2. Bir veya birkaç yıllık ağaç diplerinde oluşan filizlerden yapılan ve hayvanları gütmek için kullanılan değnek. Kırbaç. N3xeni mi-ti ç’epxe dik’açasen e3’vancğonen. Ulun. (ÇM-Ğvant) At kim kırbaç tutarsa onun önüne düşüp gidiyor.

III. (AŞ-Ok’ordule) İnce çubuk. Yeğeni ! Ar ntxiri-ç’epxe cek’vati. Komomiği. (AŞ-Ok’ordule) Yeğen ! Bir fındık çubuğu kes. Bana getir. Huy ntxiri-ç’epxe gop’azum. (AŞ-Ok’ordule) Şimdi fındık çubuğunu yontuyorum. → nç’ulu (FN ~ AH-Lome), ç’ulu (AH-Borğola))

IV. (AŞ-Ortaalan) Ahşap çubuk. Ç’epxe valeri valeri moy gulur ? (AŞ-Ortaalan) Çubuk sallaya sallaya niye geziyorsun ?

V. (AH) İnce esnek fındık dalı. Bere bort’işi ç’epxete gemçamt’eşşi k’uçxez ç’epxe steri froxti emixtamt’u. (AH-Borğola) Çocukken ince esnek fındık dalı ile beni vurduklarında bacağımda dalın şeklinde kabarcık çıkardı.

VI. (ÇX)(AK) İnce sopa çubuk. [k’et’i’den daha ince çubuk] Puciz ç’epxete gepçi. (ÇX-Makret) İneğe ince çubukla vurdum. Xasanik ç’epxeten xocis geçaps. (AK-Döngelli) Hasan ince çubuk ile öküze vuruyor.

ç’ep’iç’i (ÇM) i. Oğlak. Keçi yavrusu. Ali didi şuronepe ç’ep’iç’epe şk’ala oxvok’ore3xay. (ÇM-Ğvant) Ali büyük keçilerle beraber küçük oğlakları da sayıyor.

ç’ere (FN-Sumla) i. Yüz rengi. Yüz hatları. Beniz. Beres ç’ere menduxtu. (FN-Sumla) Çocuğun benzi soldu. → çere; peri^[2]

ç’ereli (AH) s. Alaca. İki ya da daha çok renkli. K’oçi doloxe ç’ereli iven; puci galendo. (AH, atasözü, K.A.) İnsan içten alacadır; hayvanlar dıştan (= İnsanların içi fesada elverişli olur). → t’alaxa; ç’erema

ç’erema (AH) s. Alaca. Alacalı. Ç’erema ar k’at’u 3’ip’ilepes konaçkinu. (AH-Lome) Alaca bir kedi civcivlere dadandı. → t’alaxa; ç’ereli

ç’eri^[1](PZ ~ AŞ) i. Arpa. Ç’erişi tasi meçu. (ÇM-Ğvant) Arpa tohumu ekti. → nkeri/ nkeyi, mkeri

ç’eri^[2]/ ç’eyi/ ç’ei (HP ~ ÇX)(AK) i. I. (HP ~ ÇX)(AK) Tavan arası. Ç’eyis mteli but’k’a gobğun. (HP-P’eronit) Tavan arasının üstünde bütün yaprak serpilmiş şekilde duruyor. Mç’ima domç’imaşi ç’erişen memsufaşi jin 3’k’ari gaben. (AK-Döngelli) Yağmur yağdığında tavan arasından sedirin üzerine su dökülüyor. → on3xeni; osxone, o3xone, on3xone; nç’eri^II

II. (AK) Çatı. Çatının dış yüzeyi. Dam. Yapıları her türlü dış etkiden korumak için üzerlerine yapılan, çoğunlukla kiremit kaplı, örtü. Tekinik ç’erişi mtvirepe gexups. (AK-Döngelli) Tekin çatının karlarını temizliyor. Ustak oxorişi ç’ei keremiditen motumers. (AK-Döngelli) Usta evin çatısını kiremit ile örtüyor. Ustak keremidi gedumers do ç’eişi jin motumers. (AK-Döngelli) Usta kiremidi koyuyor da çatının üstünü örtüyor. K’alorişi ç’eis pi3ari gyoç’k’adun. (AK-Döngelli) Kulübenin çatısına tahta çakılıdır. → otva^II

III. (AK) Tavan. Mtviri domtvaşi oxori-çkinişi ç’eis buzepe gu3’ik’iden. (AK-Döngelli) Kar yağdığında bizim evin tavanında buzlar asılıyor. Xavak xaşariten ç’eis i3’untxips do tugipes oşkurinaps. (AK-Döngelli) Havva fasulye sırığı ile tavana dürterek fareleri korkuturuyor. → on3xodure; tavani; nç’eri^I

ç’erpi (ÇM-Mek’alesk’irit) i. Kendir. → ç’epri, k’epri, k’erpi, k’epi, k’ep’ik’ale

ç’eşit’i s. Çeşitli. Alamanyaşi ç’eşit’i yeepe k’ayi na-o3’irams xaretape giğun-i ? (AH-Lome) Almanya’nın çeşitli yerlerini iyice gösteren haritaların var mı ?

ç’eşk’a- (PZ) fb. Üst tarafından gelip arasına, ortasına, arasında veya ortasında. → ceşk’a-; geşa-; k’oşk’a-; goşa-

ç’eşk’abams (PZ-Apso) EAL har.f. Üst tarafından arasına veya ortasına (sıvı) döküyor. K’oçik dişk’alepes gazyaği ç’eşk’abams. (PZ-Apso) Adam odunların arasına gazyağı döküyor.

ç’eşk’abğams (PZ-Apso) EAL har.f. Üst tarafından bir şeylerin [lok.] arasına veya ortasına taneli katı cismi [aps.] döküyor. Oxorzak daçxuyis dişk’a ç’eşk’abğams. (PZ-Apso) Kadın ateşin arasına odun koyuyor. → geşobğams

ç’eşk’adgun (PZ-Apso) AL hal f. Üst tarafından gelip arasında veya ortasında ayakta kalmış halde duruyor. Noğamisa ç’eşk’adgun. (PZ-Apso) Yeni gelin, ortada ayakta kalmış halde duruyor.

ç’eşk’agutun (PZ-Apso) AL har.f. Üst tarafından gelip arasında veya ortasında ayakta duruyor. Duğunis noğamisa duğuncipeşi oşk’endas ç’eşk’agutun. (PZ-Apso) Düğünde gelin adayı düğüncüler arasında ayakta durur.

ç’eşk’axedun (PZ-Apso) AL har.f. Üst tarafından gelip arasına veya ortasına oturuyor.

ç’eşk’axen (PZ-Apso) AL hal f. Arasında veya ortasında oturmuş haldedir. Badi k’oçi xorzalepe şk’ala ç’eşk’axen. (PZ-Apso) Yaşlı adam kadınlar arasında oturuyor. → ceşk’uxen; k’oşk’axers/ k’oşk’axen; goşaxen, guşaxen

ç’exni (AH) i. Bir meyve ya da sebzeyi her mevsim çıkışı ilk defa tatma. İlk tadımlık. Şuk’aşi ora golilamz do ma ç’exni va-mixenun. (AH-Lome) Salatalığın mevsimi geçiyor da ben tadına bakamadım (= bakmışlığım yok).

ç’i (PZ) bağ. Ki. [< Far.] → çi, ki. a. [iki cümle arasında] Hik’u eski oxori on ç’i çendi çendine ok’ixven. (PZ-Cigetore) O kadar eski evdir ki kendi kendine yıkılıyor. Mturi in3’inen. Badi gzas eyust’u do colu do vorsi ç’i soti var-not’roxu. (PZ-Cigetore) Kar eriyordu. İhtiyar yolda kayıp yere düştü. Ama iyi ki bir yeri kırılmadı. Kormek ar kodozgu ç’i 3’iminde k’undi. (PZ-Cigetore) Tavuk bir sıçtı ki hepten bokun boku. Bula-şk’imişi livadişi mduti mcaşi tude araba-şk’imi memişk’vaput’u. Ar saat’i ok’ayi hişoşa golavikti ç’i araba-şk’imişi jin opşa mduti dobğut’u. (PZ-Cigetore) Teyzemin bahçesinde dut ağacının altına arabamı bırakmıştım. Bir saat sonra oraya döndüm. Arabamın üstüne çok dut dökülmüştü. Haşo goiniğu do sifet’is ar moç’apxams ç’i ar k’o gişk’ut’uk’o ! (PZ-Cigetore) Böyle gerilip de suratına bir vuruyor ki bir bilseydin ! Nak’u ndğa on ç’i sk’anda xaberi var-emaç’opu. Muti gağodu-i ? Ordo xaberi komomçana xaz*i mayasen. (PZ-Cigetore) Kaç gündür senden haber alamadım. Bir şey mi oldu sana ? Tez haber verirsen memnun olacağım. Coşk’unis ğuraşa hik’u opşa aşk’urinen ç’i p’anda ixvambams. (PZ-Cigetore) Coşkun ölümden o kadar çok korkuyor ki her zaman kendisi için dua ediyor. b. [haykırışlı cümlenin sonunda] Ali eba-muşişi 3’iminde on. Hik’u numgus ç’i ! (PZ-Cigetore) Ali babasının tıpkısıdır. O kadar benziyor ki ! Coşk’unik Osmanis hik’u uxvambams ç’i ! (PZ-Cigetore) Coşkun Osman için o kadar dua ediyor ki !

ç’ibri (ÇM-Ğvant)(AŞ-Ortaalan) i. 1. Diş. Olağune ç’ibri elvat’amben. (ÇM-Ğvant) Sakız dişinin yan tarafına yapışıyor. Ar ç’ibri a piçi ink’ay. (ÇM-Ğvant) Bir dişim hafifçe oynuyor. Ar ç’ibri emilu. (ÇM-Ğvant) Bir dişim yerinden çıktı, düştü. Nak’u ora n ç’ibrepe m3’ika mank’ay. Va-ma3’unert’u. Xolo-ti dişçişa mendaft’i. Jijilepe 3’una miğurt’u. Cevoktinapam. (ÇM-Ğvant) Uzun zamandır dişlerim hafifçe oynuyor. Ağrısı yoktu. Yine de dişçiye gittim. Dişetimde hastalık varmış. Tedavi ettiriyorum. Ali Ayşeşi oşk’endani ç’ibri eşk’u3’ay. (ÇM-Ğvant) Ali Ayşe’nin ortadaki dişini söküyor. Ali ozabunute ç’ibrepe gvaxu. (ÇM-Ğvant) Hastalıktan Ali’nin dişleri döküldü. K3aperi ç’ibri eşk’a3’u (AŞ-Ortaalan) Çürük dişi (diğer dişlerin arasından) çıkardı. K’omp’p’uri mo-xorum. Ç’ibri cemasven. (AŞ-Ortaalan) Mısır koçanını kemirme. Dişlerim kamaşıyor. 2. Çark, testere, tarak gibi çentikli şeylerdeki çıkıntıların her biri. → k’irbi, k’ibri, k’ibiri/ k’ibiyi

ç’iç’ik’veri/ ç’iç’ik’veyi (AH) s. Çok tuzlu. Gyari ç’iç’ik’veyi dovi-doren. (AH-Lome) Yemeği çok tuzlu yapmışsın. → m3’utxe

ç’iç’ilams (PZ) Eø har.f. Gıcırdıyor. → ç’irç’ilay^[1]/ ç’irç’iy; ç’k’iyalams

ç’iç’ili (FN-Ç’anapet) i. Kebap. Ngeniş xor3işi ç’iç’ili dido nostonyayi iyen. (FN-Ç’anapet) Dana etinden yapılan kebap çok lezzetli oluyor.

ç’iç’ili-nçxili (FN-Ç’anapet) i. Kebap şişi. → çebapi-şişi; şişi; kebap-şişi

ç’iç’it’a (HP ~ ÇX) s.-z. ve i. 1. s. Küçücük. Minik. A k’ulaniz ç’iç’it’a xepe uğun. (ÇX-Makret) Kızın küçücük elleri var. 2. z. Azcık. 3. i. [çoğ. ç’iç’it’alepe] Küçücük. Minik. → 3’ulut’ina; ar pirçi^II-c; 3’ulup’ina; ç’uç’ut’a; xuç’up’eli k’onari

ç’iği (ÇM-Ğvant)(FN-Ç’anapet) i. Çığ. Eğimli yerin bir noktasından kopup yuvarlanan ve yuvarlandıkça büyüyen kar kümesi. Melenk’ale k’at’a 3’ana ç’iği culun. (ÇM-Ğvant) Karşıda her yıl çığ iniyor. → şvai

ç’ikşari (FN-Ç’anapet) i. Çeperin kapısı. Nanak ç’ikşari genk’olumz do heşote pucepe axirişi ogine elokaçamz. (FN-Ç’anapet) Annem çeperin kapısını kapatıyor ve öylece inekleri ahırın önünde tutuyor.

ç’ik’a (ÇM) i. [çoğ. ç’ik’ape] Kadın olarak düşünülen imgesel bir tasarım : ayakları içe doğru ters dönmüş, başparmağı olmayan, uzun saçlı, insanlarla karşılaştığında başparmaklarını ısırıp koparan, vücudunun bir yerine iğne saplanırsa tüm işlerde yardımcı olan, ormanlarda veya tenhalarda insanların karşısına geçip her yaptığını tekrar eden olarak söylenir. → ç’ink’a

ç’ik’olata (AŞ) i. Çikolata. [< İsp. < Azt.] Bereşşi ç’ik’olata moy doluşk’omi ? Bere şk’omasert’t’u. (AŞ-Ortaalan) Çocuğun çikolatasını niye bitirdin ? Çocuk yiyecekti. → çukulata/ çukuleta

ç’ik’onups (ÇX)(AK) EA har.f. Çayır, ot vs’yi yoluyor. Beepek pukiyepe doç’ik’ones. (ÇX-Makret) Çocuklar çiçekleri yoldu. Nandidi-çkimi ont’uleşi çaepe ç’ik’onups. (AK-Döngelli) Babaannem bahçenin otlarını yoluyor. → k’onuy/ k’onums

ç’ilağani (FN) i. Kuyrukyağı posası veya içyağı posası. [İçyağı ve kuyrukyağı, parça parça koparılıp bazı yemeklerde kullanılır. Meselâ lu ncaxeri (= lahana ezmesi) için. Kızgın tavada eritilmeye tabi tutulur ve bir yandan da tahta kepçe ile ezilerek sıvı yağı çıkarılır. İşte içyağı ve kuyrukyağı ezilip yağı alındıktan sonra kalan posasına 3’ilağani veya ç’ilağani denir. A.D.] → 3’ilağani

ç’imoşums/ ç’imoşuy/ ç’imoşups (PZ ~ ÇM)(AŞ-Ortaalan ~ ÇX) EA har.f. I. İp ve halat yapmak için önce bir kez kıvrılmış (veya eğrilmiş) keten veya yünden oluşan birden fazla ipliği [aps.] birleştiriyor. İp, halat, sarmaşık, bez vs’nin birkaç tutamını çevire çevire birbirine geçiriyor veya eğiriyor. Xasanik xalat’i ç’imoşums. (PZ-Cigetore) Hasan halat büküyor. Ayşe ! Toç’i p’ç’imoşare. On3xecite ar suleri demin3xonik’o, muya iyen ? (PZ-Cigetore) Ayşe ! İp bükeceğım. Bir kendiri tarasaydın, ne olur ? Ali nzğimeç’i ç’imoşuy. (ÇM-Ğvant) Ali nzğimeç’i kıvırıyor. Ali suleri nzğimoç’uy. Omp’ila ç’imoşasen. (ÇM-Ğvant) Ali keten liflerini kıvırıyor. Halat örecek. Toç’ç’i p’ç’imoşum. (AŞ-Ortaalan) İp büküyorum. Cuma-çkimik handğa tok’i ç’imoşums. (FN-Ç’anapet) Kardeşim bugün ip eğiriyor. Fikrik tok’i ç’imoşums. Berez ok’an3’uroni gyuk’idasen. (AH-Lome) Fikri ip eğiriyor. Çocuğa salıncak yapacak. Nana-çkimi tok’i ç’imoşups. (ÇX-Makret) Annem ip yapıyor. → zgimoç’ums; nzğimoç’uy

♦ şsz iç’imoşen : Kıvırılıyor. Sulerepe iç’imoşen do tok’i ixenen. (AH-Borğola) Kendirler kıvrılarak ip yapılır.

II. (AŞ-Ortaalan)(AH-Borğola) a. (AŞ-Ortaalan) Çamaşırı [aps.] yıkarken su çıksın diye kıvırıyor ya da sıkıyor. Na-naxvipe vrossi va-ç’imoşşana ordoşe va-sk’urasen. (AŞ-Ortaalan) Yıkadıklarını iyi sıkmazsan erken kurumaz. b. (AH-Borğola) Çamaşırı [aps.] kıvırıyor. Na-inaxu didi erçapule çili-çkimi k’ala p’ç’imoşumt do p’3’ilaxumt. (AH-Borğola) Yıkanan büyük çarşafı eşimle kıvırarak suyunu çıkarıyoruz (= sıkıyoruz). → 3’ilaxums, n3’ilaxuy/ n3’ilaxums; nç’imoşuy

III. (AH-Lome) Mısır koçanını [aps.] örüyor. Hamseri xeşeri p’ç’imoşaten. A m3ika komemişvelit. (AH-Lome) Bu gece mısır (koçanı) öreceğiz. Biraz yardım ediverin.

ç’ims/ ç’ips (AH-Lome)(HP) EA har.f. Dikiş dikiyor. Kalamani p’ç’imt’aşi bazi lemşi var-goşulun do bizi elebiyonam. (AH-Lome) Çarık dikerken bazen iğne geçmiyor. Bunun için sivri bir şey kullanıyorum. Ramizik perde ç’ims. (HP-P’eronit) Ramiz perde dikiyor. → ç’ams, ç’ums^[3], ç’aps

♦ f.-s. oç’oni : Dikilmesi gereken. Dikilecek. Nanaz dido dulya uğun. Oç’oni mutu na-ren ancaxi mç’imalapez ç’ims. (AH-Lome) Annemin çok işi var. Dikilecek ne varsa ancak yağışlı havalarda dikiyor.

+ uç’ams/ uç’ims/ uç’ips EDA har.f. Birine dikiş dikiyor. Naciyez ar ndğaz mebuşvelit do nanaz upareli porça uç’ams. (AH-Lome) Naciye’ye bir gün yardım ettik de anneme parasız elbise dikiyor.

+ oç’apams/ oç’apaps EDA ett.f. Dikiş diktiriyor. Babak dolokunu Yaşariz oç’apams. Ma Nuriz boç’apam. (AH-Lome) Babam elbisesini Yaşar’a diktiriyor. Ben Nuri’ye diktiriyorum. Ramizik terzis pantoloni oç’apams. (HP-P’eronit) Ramiz terziye pantolon diktiriyor.

ç’inaxums/ ç’inaxuy/ ç’inaxups EA har.f. I. Sebze veya meyveyi [aps.] bir şeyin içinde (leğen, büyük tava, çuval, bez vs) sert zemin üzerinde elle veya ayakla sıkıştırıp eziyor. K’omşepek urz*eni ç’inaxuman. Mondo p’ek’mezi 3’opxanen. (PZ-Cigetore) Komsular üzüm eziyorlar. Galiba pekmez yapacaklar. Pun3kulaşepek handğa urz*eni ç’inaxuman. (FN-Sumla) Pun3kula’lar bugün üzüm eziyorlar (suyunu çıkarıyorlar). Xasanik urz*eni ç’inaxums. P’et’mezi gubanoren. (AH-Lome) Hasan üzüm eziyor. Pekmez pişirecekler (= yapacaklar). Berepek x’omuyi doç’inaxes. (ÇX-Makret) Çocuklar erikleri çiğnedi. → zams, zuy/ zums, zims, zaps; zlap’ums/ zlap’uy

II. (ÇM ~ AŞ) (Ağzında) çiğniyor. Xor3’i ç’inaxuy. (ÇM-Ğvant) Et çiğniyor. Ham sak’k’izi doç’inaxxi. Vrossi mogalasen. (AŞ-Ortaalan) Bu sakızı çiğne. İyi gelecek. → lağuy; lağunums/ lağunuy/ lağunups

III. (ÇM) Leğende çamaşırı [aps.] eziyor. Porça naxumt’aşa ç’inaxuy. (ÇM-Ğvant) Gömlek yıkarken eziyor.

ç’inç’vala (AH) i. Bağırsak. Ç’e bere ! Tiz nosi meşidvi. Vana ç’inç’vala gegixum. (AH-Lome) Bak çocuk ! Aklını başına devşir. Yoksa bağırsaklarını meydana dökerim.

ç’indraği (ÇM) i. Çıngırak. # E verane, Malivorişi daği/ Amupinu mp’ula. Opşu vanaği./ Oynt’alert’u, t’angala do ç’indraği./ Gomaşina. Ma huy va-mevuxondur. (ÇM, anonim) Ey gidi, Malivor Dağı/ İçeriye sis serdi. Yayla evlerini sisle doldurdu./ Birbirine karışırdı, çan ile çıngırak./ Hatırlayayım. Ben şimdi dayanmıyorum. # Pujepe dolovupini Arak’li / Ç’indrağepe ran3’uy xolo merak’li. (ÇM-Ğvant) İnekleri Arak’li’ya doğru sürdüm / Çıngıraklar çıngırdıyor efkârlı. → t’angala; ç’inlaği; oran3’k’inoni, on3’k’iyaloni

ç’ink’a (FN ~ HP) i. [çoğ. ç’ink’ape] Kadın olarak düşünülen imgesel bir tasarım. Cadı. [Ayakları içe doğru ters dönmüş, başparmağı olmayan, uzun saçlı, insanlarla karşılaştığında başparmaklarını ısırıp koparan, vücudunun bir yerine iğne saplanırsa tüm işlerde yardımcı olan, ormanlarda veya tenhalarda insanların karşısına geçip her yaptığını tekrar eden olarak söylenir.] “Karmat’ez ç’ink’a iven” ya do moşkurinaman. (FN-Sumla) “Değirmende ç’ink’a olur” diye beni korkutuyorlar. 3’oxle seri ğalepeşe ç’ink’apeşi şkurnaten var-malet’u. (AH-Borğola) Eskiden gece derelere cadıların korkusuyla gidemezdim. 3’oxle ç’ink’a dido t’u. Ha3’i va-ren. Mot eç’k’odu ? (HP-P’eronit) Eskiden ç’ink’a çoktu. Şimdi yok. Niye soyu tükendi ? → ç’ik’a

♦ [dey. ç’ink’a steri tolepe otanams : (Çocuk) iri gözlü bakıyor.] Berez çkar nciri var-uğun. Ç’ink’a steri tolepe otanams. (AH-Lome) Çocuğun hiç uykusu yok. Cin gibi bakıyor. → k’apk’ap’i steri i3’k’en

ç’inlaği (PZ-Cigetore) i. Tiz sesi çıkaran küçük çındrak. → t’angala; ç’indraği; oran3’k’inoni, on3’k’iyaloni

ç’ips → ç’ims/ ç’ips

ç’ip’ri (PZ) i. Çırpı ipi. Xasanik ç’ip’ri ceçu. (PZ-Cigetore) Hasan çırpı ipi vurdu. → ç’apxu-nonç’epi; ç’apxu; çilpi

ç’irç’ilams (PZ), ç’irç’ilay^[2] (AŞ-Ortaalan) Eø har.f. Zırıldıyor. Zırlıyor. Xasanis nak’u axap’arinen. İri k’ales ç’irç’ilams. (PZ-Cigetore) Hasan ne kadar konuşabiliyor. Her yerde zırıldıyor. Bere ç’irç’ilay. Nciri muxtu-i p’eya ? (AŞ-Ortaalan) Çocuk zırlıyor. Uykusu mu geldi, acaba ? → k’an3aray; ç’irinoms/ ç’irinams, ç’urinams; p’at’k’alams

ç’irç’ilay^[1]/ ç’irç’iy (ÇM) Eø har.f. Gıcırdıyor. Nek’na na-ç’irç’iy şeni yaği dusuy. (ÇM-Ğvant) Kapı gıcırdadığı için yağı sürüyor. Ali otva ixi-parpa kocodginu. İxi barasi ç’irç’ilay. (ÇM-Ğvant) Ali çatıya fırıldak taktı. Rüzgâr esince gıcırdıyor. → ç’iç’ilams; ç’k’iyalams

ç’irdums/ ç’irduy (PZ ~ AŞ) EA har.f. Yırtıyor. Alişi bere pontulepe-muşi ç’irdums. (PZ-Cigetore) Ali’nin çocuğu pantolonlarını erken yırtıyor. Bere na-ixmaren var-uşk’un. Suparape ç’irduy. (ÇM-Ğvant) Çocuk [kitabın] faydalı (= kullanımlı) olduğunu bilmiyor. Kitapları yırtıyor. K’at’u ibirt’aşa irote porça-şk’imi ç’irduy. (AŞ-Ok’ordule) Kedi oynarken her zaman giysimi yırtıyor. Na-pşk’omi xurt’uli-şk’imi ç’irduy. Culun. (AŞ-Ortaalan) Yediğim, yutağımı yırtarak iniyor. → xaruy/ xarums/ xarups

♦ part. ç’irderi : Yırtılmış. Yırtık. Ayşe ç’irderi 3’endeç’i ceşuy. (ÇM-Ğvant) Ayşe yırtık çoraba (= çorabın yırtık yere) örgü yapıyor.

ç’irdun (FN ~ AH-Lome) AL/A.Abl hal f. Üşeniyor. 3’ut’eli biç’i-çkimi meşlep’ez 3’k’ari dolobuşen-ti ç’irdun. (FN-Ç’anapet) Küçük oğlum bardağa su koymaktan bile üşeniyor. Nurani dulyaşe k’ele çkar mutuşe var-ç’irdun. (AH-Lome) Nuran işten yana hiçbir şeye üşenmiyor. → açetinen

ç’irili (AH) s. Zayıf. Cılız. Han3’o şuk’ape ç’irili kodoskidu. Dido var-irdu. (AH-Lome) Bu sene salatalıklar cılız kaldı. Pek büyümedi. E, bere-çkimi, gyari mot var-ipxor ? Ç’irili divi-doren. (AH-Borğola) A, çocuğum, yemek niye yemiyorsun ? Zayıflamışsın. → [bitkin] sap’ari

ç’irinace (AH) s. Gereksiz yerde ağlamaklı olan. Cuma-çkimi ç’ut’a-t’uşi dido ç’irinace bere-t’u. (AH-Borğola) Kardeşim küçükken çok gereksiz ağlayan bir çocuktu. → ç’urinace

ç’irinoms (AH-Lome), ç’irinams (AH-Borğola) Eø har.f. Zırıldıyor. Zırlıyor. Her şeye bahane uydurup gereksiz yere ağlamaklı gibi bir hal takınarak konuşuyor. Ç’e ! K’occa k’oçik bere steri ç’irinoms. (AH-Lome) Yahu ! Koca adam çocuk gibi zırıldıyor. Nandidi-skani muç’o ren ? - Nandidik “3’k’uni miğun” ya do p’anda ç’irinoms. (AH-Lome) Babaannen nasıl ? - Babaannem “Ağrım var” diye her zaman ağlamaklıdır. Ham berek haşo mu-şeni ç’irinams ? (AH-Borğola) Bu çocuk böyle niçin zırıldıyor ? → ç’irç’ilams/ ç’irç’ilay^[2]; k’an3aray; ç’urinams; p’at’k’alams

ç’işina (AH-Borğola) i. Yarış. Ntxiriş o3xunuşi ç’işina ikoman. (AH-Borğola) Fındık ayıklama yarışı yapıyorlar. Ok’itxuşi ç’işina ikoman. (AH-Borğola) Okumak yarışı yapıyorlar. Dorçinuşi ç’işinas Memet’i maarani ivu. (AH-Borğola) Koşu yarışında Mehmet birinci oldu. → golaxtima, golaxtina; cginapa^III

ç’işun (FN ~ ÇX) AD har.f. Peşinden koşuyor. Arkadan gidip yetişiyor. Kovalıyor. Bere dulyaşa na-ulun nana-muşiz ç’işun. (FN-Ç’anapet) Çocuk işe giden annesini kovalıyor. Xasaniz gale na-ibinan berepeşi omğorinuşe şuri nakaçayiz xami eli3’k’amz do berepez ç’işun. (FN-Ç’anapet) Hasan dışarda oynayan çocukların bağırışlarından canı sıkılınca bıçağını çekip çocukları kovalıyor. P’ap’uliz guri muxtayiz nek’laşi tudele na-meşuz*in biga gamatorumz do berepez ç’işun. (FN-Ç’anapet) Dede kızınca sandalyenin altında duran sopayı çıkarıp çocukları kovalıyor. Coğori ğecis ç’işun. (FN-Sumla) Köpek domuzu kovalıyor. Bere mtelli baba-muşis ç’işun. (FN-Sumla) Çocuk sürekli babasına kovalıyor (= arkasından gidiyor). Baba-muşi ordo igzalu. Bere geidelen ç’işun. (AH-Lome) Babası erkenden gitti. Çocuk arkadan koşuyor. P’anda si k’ç’işa-i ? (AH-Lome) Her zaman seni mi kovalayayım ? Cavidik “Dulyaz amaptare” ya do k’at’a ndğaz reisiz mundiz ç’işun. (AH-Lome) Cavit “İşe gireceğim” diye her gün reisin götünde koşuyor. Coğoyi beepez ç’işun. (ÇX-Makret) Köpek çocuklarla koşuyor. → nomç’eşams; cantxozen; antxozen; ntxozun; gyantxozen^[1]; geç’işun; notxozun; atxozen

♦ şsz iç’işinen : Kovalanıyor. Yetişiliyor. Gurunite n3xeniz var-iç’işinen. (AH, atasözü, K.A.) Eşekle at kovalanmaz.

♦ [dey. z*ğala var-ç’işun (AH) : Biri [dat.] doymak nedir bilmiyor.] Skiri, mu-n-oren ? Z*ğala var-k’ç’işun-i ? (AH-Lome) Yavrum, ne oluyor ? Doymak nedir bilmiyor musun ?

ç’itxa (ÇM) i. [çoğ. ç’itxape] Soru. Oxorişa k’ayi moxt’i. Ç’itxape-sk’ani mç’eşum. (ÇM-Ğvant) Eve hoşgeldin. (Senin bana soracak olduğun) sorularını bekliyorum.

ç’it’a (HP ~ ÇX)(AK) s.-z. ve i. Küçük. Az. → 3’ulu; 3’ut’a, ç’ut’a. I. s. Küçük. 1. [Hacim olarak] Küçük. Daz*epunas ar ç’it’a gza gon3’k’u do bere-muşi mişolapaps. (AK-Dögelli) Dikenlikte küçük bir yol açtı da çocuğunu geçirdi. Nandidik dido şeyi ç’it’a yeris ont’rinaps. (AK-Döngelli) Babaannem çok şeyi küçük yere sığdırıyor. 2. [İnsan ve hayvanlarda] Yaş olarak küçük. Babak çxomi ç’opups. Ama ç’it’a renna xolo ğalis kuxuşkumers. (AK-Döngelli) Babam balık tutuyor. Ama Küçük ise tekrar dereye bırakıyor. K’ulanik “Xvala var-vida” ya do ç’it’a cuma-muşi ilik’ateps do noğaşa eşo nulun. (AK-Döngelli) Kız “Yalnız gitmeyeyim” diye küçük erkek kardeşini yanına katıyor da çarşıya öyle gidiyor. 3. [Gelinler arasında] Yaşı küçük oğlun eşi olan.

II. z. Az. a. [a(r) ç’it’a : Biraz] K’ibiyepe a ç’it’a mank’ans. (HP-P’eronit) Dişlerim birazcık oynuyor. K’ulanişi k’uçxe ar ç’it’a gyaktaşi nancğimen. (AK-Döngelli) Kızın ayağı birazcık yan dönünce burkuluyor. Beres ar ç’it’a xe memtxaşi axit’onen. (AK-Döngelli) Çocuğa biraz dokunduğum zaman gıdıklanıyor. (→ ar piçi, ar pirçi) b. [ç’it’a ç’it’a : Azar azar. Yavaş yavaş.] Ok’aru şeni k’at’a ndğas ç’it’a ç’it’a k’uçxeten goptare. (HP-P’eronit) İyileşmek için her gün azar azar ayakla yürüyeceğim (= dolaşacağım). Xasanik “İya k’ulani bgora” ya do ç’it’a ç’it’a guri gedumers. (AK-Döngelli) Hasan “O kız alacağım (= isteyeceğim)” diye yavaş yavaş hevesleniyor. Niyazik Nuriyeşa ç’it’a ç’it’a nan3’en. (AK-Döngelli) Niyazi Nuriye’ye yavaş yavaş yanaşarak dokunuyor. Nandidi-çkimi m3ika z*abuni t’u. Ama andğalepes şuri muşimers do ç’it’a ç’it’a buzulaps. (AK-Döngelli) Babaannem biraz hasta idi. Ama bugünlerde kendine geliyor da yavaş yavaş yürüyor. Mja ç’it’a ç’it’a nik’vatun do ar tuta şkule kaniskirun. (AK-Döngelli) Süt yavaş yavaş kesiliyor ve bir ay sonra [inek vs hayvan] sütü keser. Tronis mujak’ideri yazma ç’it’a ç’it’a doskirun. (AK-Döngelli) İskemlenin üzerine asılı duran yazma yavaş yavaş kuruyor. Alik şinaxeri na-uğun geç’arali-muşi ç’it’a ç’it’a nixmars. (AK-Döngelli) Ali saklı olan parasını azar azar kullanıyor.

III. i. [çoğ. ç’it’alepe] 1. Küçük. 2. Kısa zaman. Animse-çkimişi askeroba oçodinus ç’it’a duskidu. (AK-Döngelli) Yeğenimin askerliğinin bitmesine az kaldı (= kısa zaman kaldı).

ç’iyinoms/ ç’iyinops (HP) Eø har.f. Canlı varlık [erg.] acı çekerken ses çıkarıyor.

ç’k’adums/ ç’k’adups (FN ~ ÇX) EA har.f. Çakıyor. Besimik oxoriş nek’na ç’k’adums. (FN-Sumla) Besim evin kapısını çakıyor. Ustak na-ç’k’adu tavaniz “Mskva domaxenu-doren-i ?” ya do tudelen e3’o3’k’en. (AH-Lome) Usta çaktığı tavana “Güzel yapabilmiş miyim ?” diye aşağıdan bakıp kontrol ediyor. Ugamaxominu kereste inşaat’iz var-ixmaren. K’alop’i ç’k’adumt’aşi beşe-onepe eliç’up’ranen. (AH-Lome) İyice kurumamış kereste inşaatta kullanılmaz. Kalıp çakarken beşe onlar yamuluyor. Han3’o germaz k’alivi p’ç’k’adi. Edo dido irek’i divu. (AH-Borğola) Bu yıl dağda kulübe çaktım. Ama çok iğreti oldu. Ustapek duşeme ç’k’adupan. (ÇX-Makret) Ustalar döşemeye tahta çakıyor. → ç’adums/ ç’aduy

♦ şsz iç’k’aden^[2] : Çakılıyor. Oxorepez o3xonepe didoten mçire pi3ariten iç’k’aden. (AH-Borğola) Evlerde tavan arası çoğunlukla geniş tahtalarla çakılır. [◘ eşb. FN diyalektlerinde “Kabak olgunlaşıyor” anlamında bir fiil]

ç’k’emi (ÇX)(AK) i. Tohum. K’omşi-çkimiyen lobiyaşi ç’k’emi yevuçop’i. (ÇX-Makret) Komşudan fasulye tohumu aldım. K’uk’upeşi sersi vognatşi meagnep’t’it ki x’onaşa ç’k’emi meçamuşi ora moxtu. (AK-Döngelli) Guguk kuşlarının sesini duyduğumuzda anlıyoruz ki tarlaya tohum atma zamanı geldi. → tasi; mç’k’emi

♦ [dey. ç’k’emi meçaps (AK) : Buğday, arpa, mısır vs gibi tahıl ekiyor.] → tasi meçay

ç’k’idi (AK) i. Mısır ekmeği. Lux’us ç’k’idi duluk’ançxeps do oxogibups. (AK-Döngelli) Lahana yemeğine ekemk ufalıyor da o şekilde bir arada ğişiriyor. → lazut’i cari; mç’k’udi, mç’k’idi

ç’k’idoms (AH), ç’k’idups (AK) EA har.f. Koparıyor. Makina dido nikaçaşi boyne tok’i ç’k’idoms. (AH-Lome) Makine (= dikiş makinesi) çok zorlanınca sürekli ip koparıyor. Makina-çkimi k’ai var-ç’aps. Nok’epe ç’k’idups. (AK-Döngelli) Dikiş makinam iyi dikmiyor. İplik koparıyor. → meç’irdums/ meç’irduy; meç’k’idums, meç’k’idoms, meç’k’idups; me3’k’ums^II; ≠ ç’k’idums (FN-Ç’anapet)

ç’k’idums (FN-Ç’anapet) EA har.f. İnce çubuk veya kırbaç ile [ens.] dövüyor. Xasaniz a mutuşen guri muxtayiz nç’ulute berepe ç’k’idumz. (FN-Ç’anapet) Hasan bir şeylere kızınca ince çubukla çocukları dövüyor. Berepek ragadeyiz Mamut’ik hentere mç’ipe ntxirişi nç’ulute doç’k’idu. (FN-Ç’anapet) Çocuklar gürültü yapınca Mahmut onları ince findık çubuğuyla dövdü. ≠ ç’k’idoms/ ç’k’idups

ç’k’indums/ ç’k’indoms (FN) EA har.f. 1. Para [aps.] kazanıyor. P’ap’uli-çkimi Batumişa dulya oxenuşa it’u do genç’areyi ç’k’indumt’u. (FN-Ç’anapet) Dedem Batum’a iş yapmaya gidiyordu ve para kazanıyordu. Mamut’i xizani k’oçi ren. Oxorcak ntxiri 3’ilums do na-ç’k’indums genç’areyi k’umariz gondinums. (FN-Ç’anapet) Mahmut yaramaz adamdır. Hanımının fındık toplayarak kazandığı parayı kumarda kaybediyor. Cuma-çkimik handğa na-p’ç’k’indit genç’areyi meyak’ore3xums. (FN-Ç’anapet) Kardeşım bugün kazandığımız parayı tekrar sayıyor. Genç’areyi dido ç’k’inda do m3’ika ixmarayiz manz*inen. (FN-Ç’anapet) Parayi çok kazanıp az kullanınca (para) artar. Aşeşi komocik k’urbetis para ç’k’indums. (FN-Sumla) Ayşenin kocası gurbette para kazanıyor. Dido biçalişi. Dido upi dobobği. Ha3’i-ti para p’ç’k’indom. (FN-Sumla) Çok çalıştım. Çok emek verdim. Şimdi de para kazanıyorum. 2. Sevap [aps.] kazanıyor. Amet’ik dida do badepez p’anda nuşvelamz edo heya-şeni dido sebabi ç’k’indumz. (FN-Ç’anapet) Ahmet yaşlı kadın ve erkeklere her zaman yardımcı oluyor ve ondan dolayı çok sevap kazanıyor. → klimums/ klimuy; ikazanay; mogams; muirgaps

ç’k’irums/ ç’k’irups/ ç’k’iups (HP ~ ÇX) EA har.f. Tırpan, bıçak, makas vs ile biçiyor ya da kesiyor. Feridek tipi ç’k’irums. (HP-P’eronit) Feride ot biçiyor. Xasanik lausti jin jin var-ç’k’irups do dixaşen doloç’k’irups. (AK-Döngelli) Hasan mısırı üstten kesmiyor da yerden kesiyor. Berek tekerleği stei uşkiri ç’k’irups do isters. (AK-Döngelli) Çocuk elmayı tekerlek gibi kesiyor da oynuyor. Memetik karpuzi va-ç’k’irups do xeten mişimxors. (AK-Döngelli) Mehmet karpuzu kesmiyor da içini derinlemesine elle yiyor. K’oçik tirpaniten çayi ç’k’irups. (AK-Döngelli) Adam tırpan ile ot biçiyor. K’oçik gale dişka ç’k’irups. (AK-Döngelli) Adam dışarıda odun kesiyor. → ç’k’orums; [testere ile biçiyor ya da kesiyor] xerxums/ xerxups; [tırpan, bıçak, makas ya da testere ile biçiyor ya da kesiyor] şk’orums/ şk’oruy

+ uç’k’irams/ uç’k’iraps/ ç’k’iyaps EDA har.f. Biri için [dat.] tırpan, bıçak, makas vs ile bir şeyi [aps.] biçiyor ya da kesiyor. Pucepez ç’ubuyişi but’k’a vuç’k’i(y)i. (ÇX-Makret) İneklere kestane yaprağı kestim.

ç’k’iyalams (FN), ç’k’iyalams/ ç’k’iyalums/ ç’k’iyalaps/ ç’k’iyalups (AH ~ HP) Eø har.f. 1. Gıcırdıyor. Oxorik ç’k’iyalams. (FN-Sumla) Ev gıcırdıyor. 2. Çatırdıyor. Ç’k’iyalums-ç’k’iyalams. (AH-Lome) Çatırdıyor. Oxoyik ç’k’iyalums. (HP-P’eronit) Ev, kırılma öncesi kırılmayı belirten ahşap sesi çıkarıyor. → ç’iç’ilams, ç’irç’ilay^[1], ç’irç’iy

ç’k’odun^[1] (FN-Ç’anapet) Aø har.f. 1. Dolu [aps.] yağıyor. Ğomamci dotanuşa xoç’k’ak’ali doç’k’odu. (FN-Ç’anapet) Dün gece gün doğana kadar dolu yağdı. 2. mec. Şiddetli yağmur [aps.] yağıyor. Gale mç’ima ç’k’odun. (FN-Ç’anapet) Dışarda ip gibi yağmur yağıyor. → mç’ims^II; mtums/ mtuy/ mtun/ mtups; mç’imun

ç’k’odun^[2] (FN ~ HP ÇX) Aø har.f. Çatlıyor. Kopuyor. Ağani betoni oşuvoni ren. Mjora na-geçams k’ele ç’k’odun. (AH-Lome) Yeni beton sulanmalıdır. Güneşin vurduğu taraf çatlıyor. Ustak duvariz na-ç’k’odu yeepez ç’anç’axi not’a3ams. (AH-Lome) Usta duvardaki çatlakları çamurla sıvıyor. Nok’epe x3aperi na-renşi ç’k’odun. (AK-Döngelli) İplik, çürümüş olduğundan dolayı kopuyor. ++ meç’k’odun

+ uç’k’odun AD har.f. Birine ait bir şey çatlıyor veya kopuyor. K’ulanik tentene şup’t’uşi nok’epe uç’k’odun. (AK-Döngelli) Kız dantel örerken ipliği kopuyor.