N n Bu sözlükte kullanılan Laz alfabesinin 21’nci harfi. Dudaksıl olmayan kapantılı genzel konson (*) fonemini gösterir. [(*) Konson, halk dilinde yanlışlıkla “sessiz” denir. Bazılarına göre “ünsüz”. Lazca fonetiği ve fonolojisinde tek başına hece oluşturamayan fonemi ifade eder.]

Öndamaksıl konson önünde öndamaksıl, arka-öndamaksıl konson önünde arka-öndamaksıl, artdamaksıl konson önünde artdamaksıl olur. Lazcada bu fonem, kelime başında sessiz konson önünde bulunduğunda sessiz, başka yerlerde ise sesli olarak telâffuz edilir. Uluslararası Fonetik Alfadesi’nde boğumlanma yeri ve sesli-sessizliğine göre [n], [ŋ] vs çeşitli harfler ile yazılır.

-n- (FN ~ HP) [mi ve mu zamirleri ile ren fiili arasında bazen meydana gelen kaynaştırma konsonu] Si mi-n-ore? (FN ~ HP) Sen kimsin ? Kyoyiz lu met’a mu-n-oren ? (FN-Ç’enneti) Köyde lahanadan başka ne var ? (= Köyde lahana çok bol var.) Ar megnapa gi3’va. Yulun, gyulun, n3az axvamen; mu-n-oren ? - 3’k’a-mangana (veya : oçambreşi mangana). (FN-Sumla) Bir bilmece sana söyleyeyim. İniyor, çıkıyor, göğe dua ediyor; nedir ? - 3’k’a-mangana (veya : dibek tokmağı). Nek’naz ar kart’ali noç’abun. Mu-n-oren ? Ar ik’itxi, hele ! (AH-Lome) Kapıda bir kâğıt yapışıyor. Neymiş ? Bir oku, hele ! Oğineşi ndğaz na-p’ç’k’omi gyari mu-n-ort’u, var-gomaşinen. (AH-Borğola) Önceki gün yediğim yemek ne idi, hatırlayamıyorum.

n (PZ ~ AŞ) [on fiilinin vuayel arkasında bazen gözlemlenen değişkeni → on] Şk’uni xoci opşa cemçamule n. (PZ-Cigetore) Bizim öküz çok saldırgandır. # Molenk’ale cuneli / Loya n, urz*eni-sk’ani. (PZ-Cigetore, anonim) Bu taraf güneşli / Tatlıdır üzümün. Bere 3’ulu n do xami elvobay. (ÇM-Ğvant) Çocuk küçük. Yine de bıçak asıyor. Andğa na-dirinu ncenina t’alaxa n. (ÇM-Ğvant) Bugün doğan buzağı alacalıdır. Oxori-şk’uni gza megza n. (ÇM-Ğvant) Evimiz yolun kenarındadır. Andğa sum ndğa n, gverdi na-naşk’vi ncavla-ç’uk’ali evopşam. (ÇM-Ğvant) Bugün üç gündür, yarım bıraktığın süt kazanını dolduruyorum. Puci-şk’imi mboli mboli mt’a şk’omeri n. (AŞ-Ok’ordule) İneğim bol bol ot yemiş durumdadır. Puci uci-muşi damga ceçameri n. (AŞ-Ok’ordule) İneğin kulağında damga var. Pucişi uci damga on. Sozluği nak’u-ti çelime ort’asen ort’ay, çelimepeşa daha-ti muhimi n na-oxi3’onasen st’eri onç’aru. (AŞ-Ok’ordule) Sözlükte ne kadar kelime olsa olsun, kelimelerden daha mühim olan anlaşılır gibi yazmaktır. Oxori ogine at’amba dorgeri n. (AŞ-Ok’ordule) Evin önünde şeftali ağacı dikilidir. Bere-şk’imi dido ora n var-maziru. (AŞ-Ok’ordule) Uzun zamandır çocuğumu görmedim. 3’ulu puci n. Ama xor3’oni on. (AŞ-Ok’ordule) Küçük inek. Ama etli durumdadır. K’oçi na-dolvonkuy Lazebura n. (AŞ-Ortaalan) Adamın giydiği eşya Lazların geleneğine aittir.

na-^[1] [isim tamlayan cümlemsi ve isim-cümlemsi oluşturan baş-eki] [PZ diyalektlerinde isim tamlayan cümlemsi ve isim-cümlemsiler, bu ek kullanılmadan da sıkça kurulur. Örneğin : a. [isim tamlayan cümlemsi] : Ek’vateri mca zut’u svas ek’iğams. (PZ-Cigetore) Kesilmiş ağaç olduğu yerde sürgün veriyor. Diğer diyalektlerde olsa “Ek’vateri mca na-zut’u svas ek’iğams” şeklinde söylenecektir; b. [isim-cümlemsi] : Selimişi bere hik’u var-ipelen ç’i golaxt’asen-molaxt’asens nonç’valams. (PZ-Cigetore) Selim’in çocuğu o kadar yaramaz ki gelene geçene tükürüyor. Bu örnekte bitişik isim-cümlemsinin sonundaki -s eki, datif göstergesidir.]

I. [isim tamlayan cümlemsi] A. [isim önünde] a. [tamlanan isim = cümlemsinin öznesi] Bereşi xepes na-ok’açun cari laç’ik nuşk’omams. (PZ-Cigetore) Çocuğun elindeki ekmeği köpek yiyor. Andğa na-dirinu ncenina t’alaxa-n. (ÇM-Ğvant) Bugün doğan buzağı alacalıdır. Hey na-ceren ç’ubri kome3’iru. Ak’irluği var-iyen. (ÇM-Ğvant) Orada dikili olan kestane ağacını ölçümledim. Evin ana direkler üstü ağacı olmuyor. Ali na-dulya-ikumt’u msvaşa milvapurt’asen. Huy mendaft’ik’o varto bzira. (ÇM-Ğvant) Ali’nin çalıştığı yere daha önce gitmişliğim olmalı (= gitmiş olabilirim). Şimdi gitsem bulamam. Xasani ncaz ek’ut’k’obun do msucişa na-moxtasen k’inçepe çume(r)s. (FN-Ç’anapet) Hasan ağacın arkasına gizlenerek sarmaşığa gelecek kuşları bekliyor. Amet’ik felamuriz na-gez*in boginapez topri um3kams. (FN-Ç’anapet) Ahmet ıhlamurdaki kovanların balını sağıyor. Nana-muşik na-dac’k’indu bere-muşi moikaçu do eloyonu. (AH-Borğola) Annesi yorulan çocuğunu kucakladı da yukarı çıkardı. Getasulez na-i3’ilen sut’ulya ar ndğaşi doloxe doçunun. (AH-Borğola) Bahçede toplanan pazı bir günün içinde tazeliğini yitirir.

b. [tamlanan isim = cümlemsinin apsolütif veya datif tümleci] Ayşes na-dolonkos fogas mjora nodvasi prandums. (PZ-Cigetore) Ayşe’nin giydiği entariye güneş vurduğunda [o entari] parıldıyor. Golaxt’u 3’anas na-cep’k’vati ç’urbişi mca 3’o xolo-ti domzgudu. (*)(PZ-Cigetore) Geçen sene kestiğim kestane ağacı, bu sene yeniden filizlendi. [(*) Bu örnekte iki adet isim tamlayan cümlemsi bulunuyor. Birincisi - golaxt’u (geçen) - için na- başeki kullanılmamıştır.] Ma na-viçalişam-do-ok’oviğam para bere cebi doliduy-oimxoy. (*)(AŞ-Ok’ordule) Benim çalışıp biriktirdiğim parayı çocuk cebine koyuyor ve yiyor. [(*) Bu örnekte bir ismi iki cümlemsi tamlanırken tek bir na- eki birinci cümlemsi önünde kullanılmıştır.] Na-ot’t’oçam kva k’oçi komut’t’ini. (AŞ-Ortaalan) Attığın taşı adama isabet ettir. Bozo-çkimik kot’u-do-na-golosvaru şeyepe 3’ut’eli biç’ik boyne upaşams. (*)(FN-Ç’anapet) Kızımın katlayıp yerleştirdiği eşyaları küçük oğlan hep karıştırıyor. [(*) Bu örnekte bir ismi iki cümlemsi tamlanırken tek bir na- eki ikinci cümlemsi önünde kullanılmıştır.] Biç’i-çkimi nanak kosu-do-na-ok’obğu çonçiz ingos. (FN-Ç’anapet) Oğlum annemin süpürüp bir araya yığdığı kurumuş yaprakların üstünde debeleniyor. [(*) Bu örnekte bir ismi iki cümlemsi tamlanırken tek bir na- eki ikinci cümlemsi önünde kullanılmıştır.] P’3’ilit do na-ok’obobğit çayi goşamçxu-doren. Sungite m3ika gokanki. Diç’vasen. (*)(AH-Borğola) Toplayıp yığdığımız çayın içi ısınmış. Süngü ile biraz havalandır. Yanacak. [(*) Bu örnekte bir ismi iki cümlemsi tamlanırken tek bir na- eki ikinci cümlemsi önünde kullanılmıştır.] Goişi, k’at’ayya haşo moğodam. Na-var-miçkin şeyepe mk’itxom. (HP-P’eronit) Goişi, sürekli bana böyle yapıyorsun. Benim bilmediğim şeyleri soruyorsun.

c. [tamlanan isim = cümlemsinin lokatif, direktif, ablatif veya enstrümantal tümleci] Na-pxer yerişa Xasani memanç’en do uci dolomizit’ay. (AŞ-Ok’ordule) Oturduğum yere Hasan yanaşıp kulağımın içine söylüyor. Hey na-doloncay yeri ini ayasen. (AŞ-Ok’ordule) Orda yattığı yerde soğuk olacak (= üşüyecek). İsmaili xarita yeri na-dirinu yeri no3’iray. (AŞ-Ortaalan) İsmail haritada doğduğu yeri gösteriyor. Ağne na-p’3’ili do avlaz na-dobdgi-dort’un xaciz berepe geyoxedez do dolat’ez. (*)(FN-Ç’anapet) Yeni toplayip eve koyduğum fasulyenin üstüne çocuklar oturup ezdiler. [(*) Bu örnekte bir ismi iki cümlemsi tamlanırken na- eki her iki cümlemsi önünde kullanılmıştır.] Oxoriz na-gyomç’ims ğorma kart’alite menz*gipu. (AH-Borğola) Yağmur suyunun eve damladığı deliği kâğıtla tıkadı. Gyari na-ipxors k’uzi eloktaşi gyari kodabğu. (AH-Borğola) Yemek yediği kaşığı yanlayınca yemeği döktü. İt’uru do it’uru. Ama na-unt’u dulya var-ix’u. (AK-Döngelli) Hayal etti de hayal etti. Ama yine de onun istediği iş olmadı.

d. [tamlanan isim = cümlemsinin öznesinin sahibi] K’va kçe na-ren xoci çkimi ren. (FN-Sumla) Alnı beyaz olan öküz benimkidir.

B. a. (AH) [mutu zamiri önünde] Alik na-vu mutu “Ma var-p’i” ya do moivarams. (AH-Borğola) Ali, yaptığı şeyi “Ben yapmadım” diye inkâr ediyor.

b. (AK) [iya zamiri önünde] Bereşi nosi uxvant’alen do na-tkvasinon iya var-atkven. (AK-Döngelli) Çocuğun aklı karışıyor da diyeceği şeyi de diyemiyor.

c. (ÇX)[entepe zamiri önünde] Man na-bğarğali entepeşen Tuncersi nagnen. (ÇX-Çxalazeni, TM) Benim konuştuklarımdan Tuncer anlıyor. Memet’is Ayşek na-tku entepe var-nagnu. (ÇX-Çxalazeni, TM) Mehmet Ayşe’nin söylediklerini anlamadı.

C. [zarf önünde] Pi3ari na-gamişiru k’ele gamixu. (FN-Ç’anapet) Tahta aşındığı yerden delindi. T’obaz imçvirt’aşi 3’k’arik na-meyaçxiyalums k’ele mot-ulu(r). (AH-Lome) T’oba’da yüzerken suyun yüksekten çağladığı tarafa gitme.

II. [isim-cümlemsi] Him Emuli-pxe na-ort’u, va-mişk’urt’u. (ÇM-Ğvant) Onun Emuli gillerden olduğunu bilmiyordum. Ma na-vu3’omerpe golusuy. Tişa na-mvalasenpe var-uşk’un. (ÇM-Ğvant) Benim söylediklerimi önemsemiyor. Başına gelecekleri bilmiyor. Na-it’uype guri gomant’en. (ÇM-Ğvant) Söylediği sözleri kalbime saplanıyor, batıyor. Nosi na-var-uğun, xoji tudendo nceni goruy. (ÇM-Ğvant) Aklı olmayan, öküzün altında buzağı arar. Lazeburi na-vit’urt’itu oxvo3’onamt’i-i ? - Oxovo3’onamt’i. (ÇM-Mek’alesk’irit) Lazca olarak söylediğimizi anlıyor muydun ? - Anlıyordum. Bere tanuşa dimxizu. Zabuni na-ort’t’u va-mişk’urt’t’u. (AŞ-Ortaalan) Çocuk gün ağarıncaya kadar kıvrandı. Hasta olduğunu bilmiyordum. Ali na-elusun na-celusun doxesap’ana sk’ande vrossi xali uğun. (AŞ-Ortaalan) Ali’nin sağda solda sahip olduğu şeyleri hesaplarsan senden iyi hali var. Dişka na-mogiğat’t’i gomoç’k’ondu. (FN-Ç’enneti) Sana odun getireceğimi unuttum. Xuseyinik na-moxtasens amudgams. (AH-Lome) Hüseyin geleni kazıklıyor. Xe na-memak’vatu, aha, hak gemoxen. (AH-Lome) Elimin kesildiği iz, bak, burada duruyor. Burgulepe bareyi na-miğut’u, m3ika kogemixtu. (AH-Lome) Dizlerimin şişi biraz indi. K’uçxe na-mabaru-dort’un, ok’açxe muşebura golomilu. (AH-Lome) Ayağımın şişliği sonra kendiliğinden geçti. P’ap’ulik, na-ğurasen oxo3’onuşi ont’ulepe motapes uç’arams. (AH-Borğola) Dede, öleceğini anlayınca tarlaları torunlarına yazıyor (= mülkiyetini devrediyor).

III. [isim-cümlemsi + son-edat = zarfsal cümlemsi] Ayşeşi beres opşa ini na-ayen şeni p’anda meşk’okunams. (PZ-Cigetore) Ayşe’nin çocuğu çok üşüdüğü için her zaman iç içe giydiriyor. Xasanişi puci kobapşa na-on şeni mjalva var-ayen. (PZ-Cigetore) Hasan’ın ineği yüklü olduğu için süt olmuyor. Miti na-va-miyonurt’u şeni elaxuneri vimordi. (ÇM-Ğvant) Kimsem olmadığı için yanaşma olarak büyüdüm. Durğunepe na-va-nağasen şuk’u moyok’vatuy. (ÇM-Ğvant) Dikenleri engel olmayacak kadar kesiyor. Lazeburi na-var-uşk’un şk’ala muti t’k’vare t’k’vi var-ognay. (ÇM-Ğvant) Lazca bilmeyenle ne söylersen söyle anlamaz. Babak, urz*enişi k’ant’arepe na-var-gestun steri txombuz oxok’orams. (FN-Ç’anapet) Babam üzümün filizlerini, aşağıya kaymayacak şekilde, kızıl ağaca bağlıyor. P’ap’uli na-elancant’u steri gamastu. Heşote şuri komeçu. (FN-Ç’anapet) Dedem uyuduğu gibi gitti. Öylece canını verdi. Cuma-çkimiz ndğaleyi oçalişuten xayi daç’k’inen do lumciz na-doxedasen k’ala go3’it’k’omerz. (FN-Ç’anapet) Kardeşim gündüz çalışmaktan çok yoruluyor ve akşam oturduğu yerde yığılıp kalıyor.

IV. (AŞ-Ok’ordule) [na- + emp. fiil] ...ken. Ti-cile na-vidart’u, mutxa domağodu. Map’ant’u. Ti-3’ale mendemalu. (AŞ-Ok’ordule) Yukarı doğru gidecekken bir şey oldu. Şaşırdım. Aşağı doğru gidebildim.

V. (AŞ-Ortaalan) [na- + emp. fiil] ...-eceğine/ ...-acağına. Hey do hay na-goi3’en, dulya-muşi ay. (AŞ-Ortaalan) Oraya buraya bakacağına işini yapsın.

VI. [na- + fiil (+ virgül) : Bir şeyi yapar yapmaz. Bir şey olur olmaz. Bir şey oldu mu, ....] Getasulez şuk’a na-gamiç’arasen, ulun do mtugik mexvat’ums. (AH-Lome) Behçede salatalık tomurcuklanıp oluştu mu, fare gidip kemiriyor.

VII. (AH) [“... yıl (ay, gün) oldu” ifadesinin önünde “...-eli/ ...-alı” anlamında] Xarcez komoli na-uğuru xut 3’ana divu do xolo çilamrepete gyabgars. (AH-Lome) Hatice’nin kocası öleli beş yıl oldu. Yine de gözyaşlarıyla ağıt yakıyor. Candamapek Xasani na-ç’opez ar tuta divu do handğa oxuşkumernan. (AH-Lome) Jandarmalar Hasan’ı yakaladıkları bir ay oldu. Bugün bırakıyorlar. Helimi ncaz na-melu ar 3’ana divu. K’uçxe var-ak’au. İtopals. (AH-Lome) Halim ağaçtan düştüğü bir yıl oldu. Ayağı iyileşemedi. Topallıyor. Ma na-mopti vit ndğa divu. Babak nanaz handğa ambayi numçinams. (AH-Lome) Benim geldiğim on gün oldu. Babam anneme bugün haber veriyor.

na-^[2] (ÇX) [eko, ekolen vs gibi zarfların önündeki fiile konarak zarf tamlayan cümlemsi oluşturan baş-eki] Ç’umen na-vidatunon ekolen zuğa iz*iren. (ÇX-Çxalazeni, TM) Yarın gideceğimiz yerden deniz görünüyor.

na- ...-şi (AK) c.2-e. [na- + emp. + -şi] ...-den dolayı. Nok’epe x3aperi na-renşi ç’k’odun. (AK-Döngelli) İplik, çürümüş olduğundan dolayı kopuyor.

-na^[1] (PZ ~ AH) [isme eklenen küçültme soneki] Alina. Aliciğim. Selmana. Selmacığım. 3’arina. (ÇM) Ufak dere. Mcvabuna. (AŞ) Kurbağacık. [Bu ek, FN ve AH’de pek nadiren kullanılır.]

-na^[2] İse. I. [koşullu cümlemsi göstergesi] Kçe urzeni xazi gayenna nak’u-ti gorum, eç’opi. (ÇM-Ğvant) Beyaz üzüm seversen istediğin kadar al. Hişo mudara doana ok’ixven. (AŞ-Ok’ordule) Öyle zayıf yaparsan bozulur. Meç’abele ar mutuz ar k’ele isvinaşi niç’aben. Jur k’ele isvinasna ok’in3axen. (AH-Borğola) Yapıştırıcıyı bir şeyin bir tarafına sürülünce yapışır. İki tarafına sürülürse kaynaşırcasına yapışır. Onuris çarşişa mindaxtina dik’aşi kuvali mvomalu var-gogoç’k’ondas diye hodovandvi. (ÇX-Çxalazeni, TM) Onur’a çarşıya gidersen buğday ekmeği getirmeyi unutmasın diye tembih ettim. Mangali ixmar-i ? Ginonna ağani komekça. (ÇX-Çxalazeni, TM) Orak kullanıyor musun ? İstiyorsan yenisini vereyim.

II. [taviz cümlemsisi göstergesi] Dompuloni muti var-on. Mitik mu-ti-na t’k’vasen t’k’vas. (PZ-Cigetore) Saklanacak bir şey değil. Kim ne söylersen söylesin. Si muya-na are ma-ti him p’are. (PZ-Cigetore) Sen ne yaparsan ben de onu yaparım. Ma k’uçxe 3’ulu miğun. Post’ali nak’u-ti 3’ulu-na ot’asen ot’as k’uçxe-şk’imi int’ren. (PZ-Cigetore) Benm küçük ayağım var. Ayakkabı ne kadar küçük olsa olsun ayağım sığıyor. Ona xaçkumsna-ti nişi şeni xaçkums. (FN-Sumla) Tarla kazıyorsa da kendisi için kazıyor. İsmailiz mu u3’vana nik’ardams. Xolo na-uçkin heya ikips. (HP-P’eronit) İsmail’e ne söylesen de tenezzül eder. Yine de kendi bildiğini yapıyor. Osmanis mundez unonna kaymakamişi odas amalen. (AK-Döngelli) Osman ne zaman isterse kaymakamın odasına girebiliyor. → nak’u-ti-na vs

na c.ö.-e. [haykırışlı cümleyi oluşturan fiil ön-edatı] Si k’ayobate na sk’udare do mitis na var-nandvare ! (PZ-Cigetore) Sen rahat yaşayasın da kimseye muhtaç olmayasın ! Ğurzuli do 3’una-şk’imi na şk’omare ! (PZ-Cigetore) bed. Zehir ile ağrımı yiyesin ! Toli na eyegat’ambasen ! (PZ-Cigetore) bed. Gözlerin kapansın ! Ordo ndğalepes mt’ut’as do let’as na ant’alare ! (PZ-Cigetore) bed. Tez günlerde küle ve toprağa karışasın ! Xasani ndğura na-t’k’upe ma ar m3’ika garibi momalu. - Ar fori si garibi na mogalu !? Him na-it’t’uype ma irote zade garibi momalen. (AŞ-Ok’ordule) Hasan’ın demin söyledikleri bana biraz garip geldi. - Sana bir kere mi garip geldi !? Onun söyledikleri bana her zaman çok garip geliyor. Musa hik’u na becğay ! Mu ağodu ? (AŞ-Ok’ordule) Musa ne kadar bağırıyor ! Ne oldu ? Kçini-pimbiloni na iyare ! (AŞ-Ok’ordule) [dua] Beyaz sakallı olasın (= uzun uzun yaşayasın) ! # Hik’u msk’va na putxur, e, k’inçi-şk’imi ! (AŞ, A.A.) O kadar güzel uçuyorsun, ey, kuşum ! O-na na var-gapelaseren do ğurzuli na ga(v)aseren ! (FN-Ç’anapet) bed. [Bu bedduayı kadınlar kullanılır.] İnşallah hayırını görmeyip sana zehir olur ! Anderi na naşkvare, axir-oxori-skani. (FN-Sumla, bed.) Tez günlerde geberesin ve senin evin axırın her şeyin sensiz kalasın. # Skence-li felamuri / Eli cicişen eli / Muper marazi giğun / Mencelişen na meli. (FN-Sumla) Üzerinde arı kovanı skence’si olan ıhlamur ağacı / Koptun kökünden koptun / Nasıl bir hastalığın var ki / Takattan düşmüşsün. # Muperi boyi giğun ! / Gyuli, 3’i3’ila re-i ? / İris na sozi meçam / Şa ok’i3’ilare-i ? (AH-P’ayante, K.K.) Ne biçim boyun var ! / Gyuli, yılan mısın ? (**) / Herkese söz veriyorsun da / Asla kendini ortadan ikiye ayıramazsın. [(**) Lazcada “yılan gibi” = İnce ve uzun boylu. Türkçede gibi kötü anlamı yoktur.] → to

naa → naya

naben → nobay^[1]; niben

nabgay (AŞ-Ortaalan), nabgars (ÇX) ED har.f. Birini [dat.] hedef alıp ağlıyor. Cabgarik’o-ti nabgarik’o-ti him xolo idasen. (AŞ-Ortaalan) Üstüne ağlasan da yüzüne ağlasan da o gene gidecek. Berek nana-muşis nabgars. (ÇX-Çxalazeni, TM) Çocuk annesini hedef alıp ağlıyor. → abgars, namgars; + ibgars

nabğen AD har.f. 1. Taneli katı cisim [aps.] yere paralel hareket ederek bir şeye [dat.] dökülüyor. 2. mec. Bir canlı [aps.] yere paralel hareket ederek birine [dat.] sardırıyor. Ali laç’i nabğasi gvakten. (ÇM-Ğvant) Ali köpek havlayıp üzerine gelince savuşuyor. + nobğams/ nobğay/ nobğaps

nabirams^[1] (PZ-Cigetore) ED har.f. Biri ile [dat.] oynamak istiyor. Doğanik Xasanişi beres nabirams. (PZ-Cigetore) Doğan Hasan’ın çocuğuyla oynamak istiyor.

nabiray (AŞ), nabirs/ nabiz/ nabirams^[2] (FN) ED har.f. Birinin [dat.] dikkatini çekmek için oyun oynatıyor. Biri ile [dat.] şakalaşıyor. Birine [dat.] şaklabanlık yapıyor. Biri ile [dat.] oynaşıyor. K’at’u nana-muşi nabiray. (AŞ-Ok’ordule) Kedi annesine oynuyor. Bere-şk’imi şk’imda va-mulun. Nana-muşi nabiray. (AŞ-Ortaalan) Çocuğum bana gelmiyor. Annesini oynatıyor. Cuma-çkimişi sum 3’aneri berek k’at’uz nabiz. (FN-Ç’anapet) Kardeşımın üç yaşındaki çocuğu kediyle oynaşıyor. Cuma-çkimik na-ibgart’u berez nabiramz do omp’lanamz. (FN-Ç’anapet) Kardeşim ağlayan çocuğa şaklabanlık yapıyor ve ağlamasını durduruyor. Mtilana coğori var-mebu3’k’art’i. Coğorişen na-aşkurinen şeni Cordaniz mebabiri. (FN-Ç’anapet) Gercekten köpeği salmıyacaktım. Köpekten korktuğu için Cordanla şakalaştım. → nasters^[1]; nobiray; ≠ nobirams

nabri3’en (ÇM) AD har.f. Biri veya bir şey [aps.] bir şeye [dat.] çarpıyor. Berepe sk’afindi-ost’ulinaşete livadi konabri3’ey. (ÇM-Ğvant) Çocuklar kızak ile bahçede çarptılar. → naç’irden

nacaği (PZ)(AŞ ~ HP), nacaki (ÇX) i. Nacak. Kesen gövdesi boşluksuz ve burunsuz olup 1-3 kg ağırlığında olan küçük balta. Xasaniş nacağişi p’ici camp’iru. Ar dolast’uk’o vorsi iyaset’u. (PZ-Cigetore) Hasan’ın nacağın ağzı aşınmış. Nacaği last’reri var-ort’asi dişk’a var-ik’vaten. (AŞ-Ok’ordule) Nacak bilenmiş olmayınca odun kesilmez. Bir bilettirse iyi olurdu. P’ap’ulik na-larsums nacağite dişka k’vatasen. (FN-Ç’anapet) Dedem bilevlediği küçük baltayla odun kesecek. Mçxu dişkape nacağite var-gak’vaten. Mç’ipepe goşiği. (AH-Lome) Kalın odunları nacakla kesemezsin. İnceleri seç. Nacaki oxoiz kodomoskidu. (ÇX-Makret) Baltayı evde unuttum. Bağuen nacaki hayebzdi. (ÇX-Makret) Ambardan baltayı aldım → najaği; arguni; burç’uli

nacinen^[1] (PZ) AD har.f. I. Bir şeye [dat.] yaslanıyor. P’ap’u-şk’imi oxorişi ek’nas nacinen. (PZ-Cigetore) Dedem evin kapısına yaslanıyor. → namp’onen; nanciren; nincirs; meyincirs; + nocinams, nojinay, noncirams

II. Bir şeye [dat.] dayanıyor. → najinen; ≠ nuxondun

III. Bir şeyi [dat.] Dayanarak itiyor. → nacins

nacinen^[2] (FN) ADL har.f. Dayanıyor. I. Birinin [dat.] nefesi [aps.] boğazına [lok.] dayanıyor ya da sıkışıyor. T’u3a oraz, k’oçiz şuri xurt’uliz konacinen. (FN-Sumla) Sıcak zamanlarda insanın nefesi boğazına dayanır, sıkışır. İnsan nefes alamaz olur.

II. Biri [aps.] bir şeye [dat.] dayanıyor. “Mamşkorinu” ya do musandaraz konacinen. (FN-Sumla) “Acıktım” diye mutfak dolabına dayanıyor. (= mec. : Söz anlamaz, laf dinlemez cinsten bir çocuk, var mı yok mu düşünmeden dolabın kapısına dikilir.) → najinen; [bir şeye vuruyor, çarpıyor ya da dayanıyor] nuntxams

nacinen^[3] (AH) AD har.f. 1. Dayanarak engel oluyor. Haşşo idazna dişka k’ap’ulaz nacinen do va-alen. (AH-Lome) Böylece gitse arkasına (ya da sırtına) odun dayanır ve gidemez. 2. Hesapsız kitapsız iş yapıyor. Uk’itxu, uxesap’u muşebura nacinen do m3udiş ibadgalen. (AH-Lome) Sormadan, hesaplamadan kendi kendine dayanıp boşuna debeleniyor. 3. Kuvvetlice iş yapıyor. Xasanik heşşo nacinen do dulya ikomz ki dulya va-nuxondun. (AH-Lome) Hasan öylesine dayanıp iş yapıyor ki iş dayanmıyor.

nacins (FN ~ ÇX) ED har.f. Dayanarak itiyor. Arabaz ogine k’ele nacinit. (FN-Sumla) Arabayı ön tarafından dayanın. Xasani dido mencelyai ren. Na-ulun taksiz nacins do dodginams. (FN-Sumla) Hasan çok güçlüdür. Giden taksiye dayanıp durduruyor. Araba oktiz va eşalu do Osmanik nacins. (AH-Lome) Araba yokuştan (rampadan) çıkamadı da Osman itiyor. Araba ulut’aşi nek’nas mot-nacint. Suseyik var-okaçams. Nek’na muşebura goin3’k’en. (AH-Lome) Araba giderken kapıya yaslanmayın. Kilit tutmuyor. Kapı kendiliğinden açılıyor. Uk’vaşxeşen nacins. (ÇX-Çxalazeni, TM) (Birini) arkasından itiyor. → nacinen^{[1] + [2]}; ≠ nuxondun; + nocinams/ nocinaps

nacoxen (FN ~ AH HP ÇX) ED har.f. Uğruyor. Ma k’at’a ndğaz Amediz mebacoxer. (FN ~ AH) Ben her gün Ahmet’e uğruyorum. Gyayi bipxort’aşi memacoxi. (AH-Borğola) Ben yemek yerken uğra. Amedik ma iyya memacoxen. (AH-Borğola) Ahmet her zaman bana uğrar. → elvakten (AŞ); mointvalams; gululaps; [kısa süre için uğruyor] golvakten (PZ ~ ÇM); moigorams; moigoy; moigoray

♦ yet. nacoxinen : Uğrayabiliyor. Ç’umanişe çkar ora var-maven. Gendğani sap’at’oni ren. Noğaşe geptaten. Skande ancaxi me3’k’indğani memacoxinen. (AH-Lome) Yarın hiç zamanım olmaz. Öbür günü cumartesidir. Çarşıya ineceğiz. Sana ancak ertesi günü uğrayabilirim.

nacundams/ nacundaps (HP) ED har.f. Birini [dat.] öpüyor. → gvağarams^II; nanjulen, nancuden, nancuday; gaxvels, gaxvelams; naxvelams/ naxvelaps

naçanen (PZ-Cigetore)(FN ~ AH) AD har.f. 1. Bitkinin [dat.] meyvesi [aps.] oluşuyor. M3xuliz ant’ama var-naçanen. (AH-Borğola) Armut ağacında şeftali oluşmaz. 2. mec. İnsan, hayvan, böcekler vs’nin vücudunda [dat.] bir şey oluşuyor. Bere xe monç’e-mundi naçanen. (AŞ-Ok’ordule) Çocuğun eline siğil oluşuyor. Dumç’k’uz eceli muxtaşi msva naçanen. (AH, atasözü, K.A.) Karıncanın eceli gelince kanadı takılır (= Bazı varlıklar ölümün habercisi olabilir). [Bu atasözü, ancak çiftleşme zamanında çok az sayıda karıncanın kanatlı oldukları henüz bilimeyen çağda söylenmiştir.] # Avliz gedgin ant’ama/ Pukurams var-içanen/ Do hak’o mskva tolepe/ K’oçiz muç’o naçanen ? (AH-P’ayante, K.K.) Evin kapı önünde dikilidir bir şeftali ağacı/ Çiçeği açıyor da meyvesini vermiyor/ Bu kadar güzel gözler/ Nasıl insanda oluşuyor ? + nçars/ nçay; nçans, çans; + niçanen; + meçaneri; ++ içanen, açanen; caçanen

naçkinen^[1] (FN ~ AH) AD har.f. I. Biri [aps.] birine [dat.] sataşıyor. Takılıyor. Musallat oluyor. Xasani mulun do jimolaz na-ibinan berepez naçkinen. (FN-Ç’anapet) Hasan gelip de evin arkasında oynayan çocuklara sataşıyor. Musak dido na-naçkinu cuma-muşi oipşuşi obgaruz gyoç’k’u. (AH-Borğola) Musa, çok takıldığı (= sataştığı) kardeşi kızgınlıktan dolunca ağlamaya başladı. Memet’is hek’o naçkinu ki çodinas elok’idinams. (AH-Borğola) Mehmet’e o kadar takıldıkı (= sataştı ki) sonunda delirtiyor. → non3xak’ams; elvaben; nok’ixay; elvat’en; ge3’obun; notkvams; nena ovalams; naxişen

II. Biri [aps.] bir şeye [dat.] dadanıyor. 3’ip’ilepes ar bresti k’at’u konaçkinu. Ala mişi ren var-miçkin. (AH-Lome) Civcivlere kül renginde bir kedi dadandı. Fakat kimin olduğunu bilemiyorum. Ç’erema ar k’at’u 3’ip’ilepes konaçkinu. (AH-Lome) Alaca bir kedi civcivlere dadandı.

naçkinen^[2] (AK) AD/A.Abl har.f. [1.tek.ö.3.dat.tü. mi(v)açkiner] Biri [aps.] birinden [dat./abl.] nefret ediyor. Berek baba-muşis p’at’i oğodu şeni baba-muşi-ti bere-muşis naçkinen. (AK-Döngelli) Çocuk babasına kötü davrandığı için babası da çocuğundan nefret ediyor. Mustafa da-muşişen xonaçkinu. (AK-Döngelli) Mustafa kız kardeşinden nefret etti. Encami man-ti aya dulyaşen xomiaçkini. (AK-Döngelli) En sonda ben de bu işten nefret ettim. Baba-çkimi k’oçis eşo xonaçkineren ki toliten oz*iramu var-unon. (AK-Döngelli) Babam adamdan öyle nefret etmiş ki [onu] göz ile görmek istemiyor. → noçkins

naçxant’en (AH-Lome) AD hal f. Ateş, ışık, güneş, fener vs [aps.] bir şeye [dat.] yansıyor. Ali bz*irom. Nuk’uz daçxuri naçxant’en. Majuranepe var-iz*iren. (AH-Lome) Ali’yi görüyorum. Yüzüne ateş vuruyor. Diğerleri görünmüyor. → [ateş ya da ısı yansıyor] nağalen

naç’aben (FN ~ AH) AD har.f. Bir şeye [dat.] yapışıyor. Recebali ğveli steri koçi ren. A m3ika p’ici meçayiz k’oçiz konaç’aben. (FN-Ç’anapet) Recep Ali sülük gibi bir adam. Biraz yüz verince insana yapışıyor. 3’urvelik k’oçis naç’abaşi di3xiri uşums. (AH-Borğola) Sülük insana yapışırsa kanını içer (= emer). [Bu fiil, niç’aben fiilinin faydalananlı biçimi olmasına rağmen, biçimi ve anlamı naç’amben, nat’amben, naç’ç’aben ve nan3axen fiilleri ile paralel olduğundan dolayı, ayrı bir maddebaşı edilmiştir.] → naç’amben; nat’amben; naç’ç’aben; nan3axen; + noç’abams

naç’amben (PZ-Apso) AD har.f. Bir şeye [dat.] yapışıyor. → nat’amben; naç’ç’aben, naç’aben; nan3axen; + noç’ambams

naç’apxen/ naç’ç’apxen (PZ ~ AŞ) AD har.f. → maç’k’iden/ mvaç’k’iden; mantxen; + noç’apxams/ noç’apxay

I. (PZ)(AŞ) Biri veya bir şey [aps.] bir şeye [dat.] çarpıyor. Araba ncas naç’apxu. (PZ-Apso) Araba ağaca çarptı. İrfanik uk’ap’asi p’anda k’odas naç’apxen. (PZ-Cigetore) İrfan koştuğu zaman her zaman duvara çarpıyor. Araba m3’xuli konaç’apxu. (AŞ-Ok’ordule) Araba armuda (armut ağacına) çarptı. Zuğa kvalepe noçxamt’aşa guri-şk’imi-ti naç’ç’apxen. (AŞ-Ortaalan) Deniz taşlara vurdukça yüreğime de çarpıyor. Ek’k’uç’apxi. Naç’ç’apxi. Var-megiyucuna a vrossi gammoç’apxi. (AŞ-Ortaalan) Arkadan çarp. Kendisine bütünüyle çarp. Seni dinlemezse iyice bir şamar at. Zuğa soloğani na-noç’apxay guri-şk’imi naç’apxen steri doma3’onen. (AŞ-Ortaalan) Denizde dalganın çarptığı, yüreğime çarpıyor gibi zannediyorum.

II. (ÇM ~ AŞ) Saldırıyor. Çatıyor. Laç’i İsmaili konaç’apxu. (ÇM-Ğvant) Köpek İsmaili ısırdı. Cuma-muşi konaç’apxen. İcginen. (AŞ-Ok’ordule) Kardeşine çatıyor. Yeniliyor.

naç’arams/ naç’araps (AH ~ HP ÇX) øDA har.f. (*) Birinin yazgındadır. Alnında yazılıyor. Vaybedula-çkimi ! Ha-ti muç’o memaç’aru ! (AH-Lome) Vay, benim kötü talihim ! Bu da nasıl başıma geldi ! E mu p’a ! Komemaç’aruşi mebinç’er. (AH-Lome) Ne yapayım ! Alnıma yazılınca katlanıyorum. Alik “Ma haya muç’o memaç’aru ?” ya do iri tiz geiçams. (AH-Lome) Ali “Bu benim başıma nasıl geldi ?” diye hep başını dövüyor. Hemuz p’at’i oxorca naç’aru-doren. (AH-Borğola) Ona kötü karısı (alnında) yazılı imiş. K’oçis muperepe naç’arams ! (HP-P’eronit) Alnına neler yazılıyor ! [(*) Bu fiilin gösterilmeyen öznesinin inanılan doğaüstü güç olduğu varsayılır.] → nanç’arams/ nanç’aray; noç’ars

naç’ç’aben (AŞ) AD har.f. Bir şeye [dat.] yapışıyor. Ham mp’uli zarfi-şk’imi va-naç’ç’aben. (AŞ-Ok’ordule) Bu posta pulu zarfıma yapışmıyor. [Bu fiil, niç’ç’aben fiilinin faydalananlı biçimi olmasına rağmen, biçimi ve anlamı naç’amben, nat’amben, naç’aben ve nan3axen fiilleri ile paralel olduğundan dolayı, ayrı bir maddebaşı edilmiştir.] → naç’amben, nat’amben, naç’aben; nan3axen; + noç’ç’abay; + niç’ç’aben

naç’irden (ÇM) AD har.f. Bir şey [aps.] bir şeye [dat.] çarpıyor. Mangana m3xuli konaç’irdu. (ÇM-Ğvant) Araba armut ağacına çarptı. → nabri3’en

naç’iren (AK) A.Abl har.f. Darlıyor. Bunalıyor. Psikolojik olarak yoruluyor. Fadime oxorişi dulyaşen dido naç’iren. (AK-Döngelli) Fadime ev işlerinden psikolojik olarak çok yoruluyor. → ga3’k’endun; meç’irdun

naç’işinen → meç’işun; nuç’işun

naç’ven AD har.f. I. Birine ait [dat.] bir şey [aps.] yanıyor ya da acıyor.

♦ [dey. guri naç’ven^[1] : Biri [dat.] üzülüyor.] Guri memaç’u. (PZ ~ HP ÇX) Kalbim yandı. İçim yandı. Çok üzüldüm. Nanaz, mota-muşi Mp’olişa na-ulun şeni guri naç’ven. (FN-Ç’anapet) Annem tornu İstanbul’a gittiği için üzülüyor. → cozurinams; guri cat’en; guri danç’en

♦ [dey. guri naç’ven^[2] (PZ) : Biri [dat.] birine [dir.] acıyor.] Xasanis şk’imda opşa guri naç’ven. (PZ-Cigetore) Hasan bana çok acıyor (= bana üzülüyor). → guri ceduy; guri niç’vay, guriz niç’vams

I. (PZ-Apso)(AŞ-Ok’ordule)(FN-Ç’anapet)(FN-Sumla)(AH-Lome)(HP) Birinin [dat.] vücudunun bir kısmı [aps.] ateşten veya soğuktan yanıyor. K’uçxe memaç’u. (PZ-Apso)(AŞ-Ok’ordule)(HP) Ayağım (ateşten veya soğuktan) yandı. K’uçxe memaç’u. (FN-Ç’anapet) Ayağım ateşten yandı. K’uçxe inite memaç’u. (FN-Ç’anapet) Ayağım soğuktan yandı. Mtviris k’uçxe memaç’u. (FN-Sumla) Karda ayağım üşüdü, dondu. Daçxurite k’uçxe memaç’u. (FN-Sumla) Ateşte ayağım yandı. Sobaz k’uçxe memaç’u. (AH-Lome) Sobada ayağım yandı. İnite k’uçxe memaç’u. (AH-Lome) Soğuktan ayağım yandı, dondu.

II. (PZ-Cigetore)(ÇM-Ğvant)(AŞ-Ortaalan)(AŞ-Dutxe)(AH-Borğola)(ÇX-Çxalazeni, TM) Birinin [dat.] vücudunun bir kısmı [aps.] soğuktan yanıyor. Nana-şk’imis xepepe naç’u. Daçxuris cok’açams do inçxunams. (PZ-Cigetore) Annemin elleri üşümüş. Ateşin üzerine tutup da ısınıyor. K’oçis xepe naç’vasi onçxunu şeni daçxuris cik’açen. (PZ-Cigetore) Adamın eli üşüdüğü zaman ısınmak için ateşin üzerine tutuluyor. Xasanis xepe naç’u. Xe patiği moidums. (PZ-Cigetore) Hasan’ın elleri üşüdü. Eldiven giyiyor. Xasani galendo moxt’u. K’uçxepe naç’u. Ninçxunams. (PZ-Cigetore) Hasan dışardan geldi. Ayakları üşüdü. Isınıyor. K’uçxe memaç’u. (ÇM-Ğvant) Ayağım soğuktan yandı. Xepe naç’ven. (ÇM-Ğvant) Elleri üşüyor. 3xup’u xepete mturi moy-ibir. Xepe megaç’vasen. Xe-tati moidvi. (ÇM-Ğvant) Çıplak elle kar [topu] oynama. Ellerin üşür. Eldiven giy. Ali xepe do k’uçxepe naç’u. Huy xepe do k’uçxepe ninçxunay. (ÇM-Ğvant) Ali’nin elleri ile ayakları soğuktan yandı. Şimdi elleri ile ayaklarını ısıtıyır. Ali xepe naç’u. Xepe goint’obay. (ÇM-Ğvant) Ali’nin elleri üşüdü. Ellerini ısıtıyor. K’uçxe memaç’ç’u. (AŞ-Ortaalan) Ayağım yanar derecede üşüdü, dondu. K’uşxe memaç’u. (AŞ-Dutxe) Ayağım üşüdü. K’uçxe memaç’u. (AH-Borğola)(ÇX-Çxalazeni, TM) Ayağım soğuktan yandı.

naç’vet’en (AH) øDL har.f. Birine ait [dat.] bir şeye [lok.] biraz damlıyor. Biç’i-çkimik ç’ut’a t’uşi iştonis ar m3ika naç’vet’aşi iştoni kogami3’k’amt’u. (AH-Borğola) Oğlum küçükken külotuna biraz damlattığında külotunu altından çıkarırdı.

nadgen (FN-Ç’anapet) AD/Aø (*) har.f. Biri [aps.] gözü kapalı, ölçüsüz hareket ediyor. Malave puci steri mu nadge(r) ? (FN-Ç’anapet) Açgözlü inek gibi ne dalıyorsun ? Ali nadgen do ar t’epsi baklava a piçvaz imxoz. (FN-Ç’anapet) Ali ölçüsüzce bir tepsi baklavayı bir anda yiyor. Ğomamci mebadgi do nanak na-gubu-dort’un jur sağani luşi gok’oroni op’ç’k’omi. (FN-Ç’anapet) Dün akşam dayandım ve annemin pişirdiği iki tabak lahana sarması yedim. [(*) Deyimsel ifade olup datif tümleci (= bir iş, bir hareket) genelde söylenmez.]

nadven (AK) Aø har.f. (*) Ateş [aps.] alevleniyor. Daçxeri nadven do m3ika şkule oxori t’ibasi(n)on. (AK-Döngelli) Ateş tutuşuyor ve birazdan ev ısınacak. [(*) Lazcada kökbaşı {a-} olup temsilî biçimi {-en} ile biten fiillerin ya öznesi ya da tümleçlerinden biri datif olur. Akçakoca-Döngelli diyalektinde bu kurala uymayan nadven ve adven^[3] fiillerinin bulunması, bu diyalektteki datiflik zayıflamasının önemli bir alâmeti olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.] → adven^[1]-I, adven^[3]

naft’ilen (PZ ~ ÇM) AD har.f. Biri ya da bir şey [aps.] yere paralel hareket ederek bir şeye [dat.] fırlayıp çarpıyor. Alis m3udişi ar mutxa du3’vek’es hişo hersi mvalen ç’i k’oçişi sifet’is naft’ilen. (PZ-Cigetore) Ali’ye yalandan bir şey söyleseler öyle sinirleniyor ki adamın suratına dalıyor. Sift’eri ort’iç’i oç’opu şeni tamlepe naft’ilen. (ÇM-Ğvant) Atmaca, bıldırcın yakalamak için çalılara çarpıyor. + noft’ilams/ noft’ilay; nuft’ilams^[2]

nagapen (FN-Ç’anapet) AD değ.f. Biri [aps.] zamanla değişerek birine [dat.] benzemeye başlıyor. Da-çkimi 3’anape golaxtuyiz m3’ika nanaz nagapen. (FN-Ç’anapet) Kız kardeşim yıllar geçince biraz anneme benzemeye başlıyor. → nagnapen

nagen AD har.f. [emp.şm.1.tek.ö.3.dat.tü. mevager (PZ ~ AŞ-batı kısmı), mebager (AŞ ~ AH), mevager (HP ~ ÇX), mivager (AK); emp.şm.3.tek.ö.1.dat.tü. memagen (PZ ~ ÇX), mimagen (AK)] 1. Biri [aps.] birine veya bir şeye [dat.] rastlıyor. Biri [aps.] biri veya bir şey ile [dat.] rasgele karşılaşıyor. Andğa ma laç’i memagu. “Memok’ap’asen” deyi maşk’urinu. Sift’e na-bz*iri çuk’uris kodelevuk’ap’i. (PZ-Cigetore) Bugün bana köpek rastladı. Xasanis mç’apu nagasi mşk’urinate ç’ak’i eli3’ams. (PZ-Cigetore) Hasan’a çakal rastlayınca korkudan çakı çekiyor. “Bana kapar” diye korktum. İlk gördüğüm çukurun içine hızla indim (= atladım). Ndari gza memagasi “Mo-elevaç’apxet’a” deyi golinkten. (ÇM-Ğvant) Dar yolda benimle karşılaşınca “Çarpmayım” diye kenara çekiliyor. Golit’aşa emogi na-megagasen elagza eşk’axt’ar. (ÇM-Ğvant) Geçerken ilk rastladığın yukarı giden yoldan yukarı çıkacaksın. Mangana mu-ti nagasen mezlap’uy. (ÇM-Ğvant) Araba neye rastlarsa eziyor. Huy muç’o ulur, golamtumani idi. Emogi 3’ari nena dogagurasen. Tumbina muç’o goiktare karmat’e megagasen. (ÇM-Ğvant) Buradan çıkınca boylu boyunca git. Önce su sesini duyacaksın. Tepeciği döner dönmez değirmen ile karşılaşacaksın (= değirmen karşısına çıkacaksın). K’ata na-gundunasen şuroni mitişi k’ata nagasen nambinen. (ÇM-Ğvant) Sürüsünü kaybeden keçi kimin sürüsüne rastlarsa bağlanır (= sürüden biri olur). Rubaşa cebit’i. Ali gza memagu. (AŞ-Ok’ordule) Dereye iniyordum. Ali bana yolda rastladı. Ali bere-muşi 3’alendo k’ale ciyonay. Megagasen. (AŞ-Ok’ordule) Ali çocuğunu aşağı tarafa doğru indiriyor. Sana rastlayacak. Cur ndğa ogi dağişa keşk’aft’i. Mtuti-ti ğeci-ti va-mevagi. (AŞ-Ok’ordule) İki gün önce dağa çıktım. Ayıya da domuza da rastlamadım. Cemtumani caoni. Megagare. (AŞ-Ok’ordule) Yokuş aşağı doğru in. Ben sana rastlayacağım. Biç’i baba-muşi nagasi gvakten-imt’en. (AŞ-Ok’ordule) Erkek çocuk babasına rastlayınca dönüp kaçıyor. Mtuti mi-ti nagasen oşk’iday. (AŞ-Ortaalan) Ayı kime rastlarsa boğuyor. #K’omşiluğişa bulut’ayiz bazi / Gzalepez memager. Mot-ikom nazi. (FN-Xazara, K’.M.) Komşuluğa giderken bazı / Yollarda bana raslıyorsun. Naz etme. Handğa gzas na-memages p’ici gomugvaleri k’oçi mi-n-ort’u ? (AH-Lome) Bugün yolda rasladığımız toparlak yüzlü adam kimdi ? Noğaşe gebulurt’işi gzaz memagu. (AH-Borğola) Çarşıya inerken yolda bana rastladı. 2. Karşılıyor. Ali mi-ti nagasen bere-muşi oçinapay. (ÇM-Ğvant) Ali kim ile karşılaşırsa oğlunu tanıştırıyor. Nana-sk’ani para megincğonay. Nagi. (AŞ-Ok’ordule) Annen senin için para gönderiyor. Onu karşıla. Hişo elamtu elaxt’i. Bere megagasen. (AŞ-Ok’ordule) Öyle yokuş yukarı çık. Çocuk seni karşılayacak. Berez gyolumcu. Mot-aşkurinet’az ya do baba-muşi nagen. (AH-Lome) Çocuk akşama kaldı. Korkmasın diye babası onu karşılıyor. Nana-muşik bere mektebişen mulurt’uşi nagen do oxorişe moyonams. (AH-Borğola) Annesi çocuğu okuldan gelirken karşılıyor ve eve getiriyor. P’ap’uli-çkimik gzas ar mitxanis xonaguna ilokaçaps do uğarğals. (AK-Döngelli) Dedem yolda birisine rastlarsa zorla tutuyor da konuşuyor. → moxvadun

nagnapen (AH) AD değ.f. I. Biri [aps.] zamanla değişerek birine [dat.] benzemeye başlıyor. Ham bere-ti git-gide baba-muşiz nagnapen. (AH-Lome) Bu çocuk da git gide babasına benziyor. → nagapen

II. Biri [aps.] kendini değiştirerek birine [dat.] benzemeye çalışıyor. Birine [dat.] benzemek için kendini değiştiriyor. Tiz p’ap’axi moitmers. Bastoni dikaçams do p’ap’uli-muşiz nagnapen. (AH-Borğola) Başına bere örtüyor. Eline baston alıp da dedesine benzemeye çalışıyor. → namgvapams; nimgvapinams; nangvapay; nungapinaps^II; + nungams

nagnapun (ÇX) AD har.f. Anlıyor. Man Tuncerik na-ğarğalu entepes mevagnapur. (ÇX-Çxalazeni, TM) Ben Tuncer’in konuştuklarını anlıyorum. [Bu fiil birinci şahıs özneli olarak gözlemlenir. Üçüncü şahıs özneli olunca eşanlamlı nagnen fiili bunun yerine daha çok kullanılır.] → gonognams; gvonognay; ognams^[1]/ ognay; oxvo3’onay/ oxo3’onay/ oxo3’onams/ oxo3’onaps; nagnen; nagneps; ++ ognaps

nagnen (ÇX) DA/ D.Abl e.f. Anlıyor. Man na-bğarğali entepeşen Tunceris nagnen. (ÇX-Çxalazeni, TM) Benim konuştuklarımdan Tuncer anlıyor. Memet’is Ayşek na-tku entepe var-nagnu. (ÇX-Çxalazeni, TM) Mehmet Ayşe’nin söylediklerini anlamadı. [Bu fiil üçüncü şahıs özneli olarak gözlemlenir. Birinci şahıs özneli olunca eşanlamlı nagnapun fiilinin mevagnapur biçimi kullanılır.] → gonognams; gvonognay; ognams^[1]/ ognay; oxvo3’onay/ oxo3’onay/ oxo3’onams/ oxo3’onaps; nagnapun; nagneps; ++ ognaps

nagneps (AK) EA har.f. Anlıyor. [kb.{a-}’nın işlevi belli değil] [emp.şm.1.tek. me(v)agnep/ mi(v)agnep] Na-ğarğalap mutu var-mi(v)agnep. K’ai mimognapi. (AK-Döngelli) Konuştuğundan bir şey anlamıyorum. İyi anlamamı sağla. Alik na-bğarğalap mutu var-nagneps. (AK-Döngelli) Ali konuştuğumdan bir şey anlamaz. Alik oğarğalu-çkimişen mutu var-nagneps. (AK-Döngelli) Ali konuşmamdan bir şey anlamaz. K’uk’upeşi sersi vognatşi meagnep’t’it ki x’onaşa ç’k’emi meçamuşi ora moxtu. (AK-Döngelli) Guguk kuşlarının sesini duyduğumuzda anlıyoruz ki tarlaya tohum atma zamanı geldi. → gonognams; gvonognay; ognams^[1]/ ognay; oxvo3’onay/ oxo3’onay/ oxo3’onams/ oxo3’onaps; nagnen; nagnapun; ++ ognaps

nağalen (PZ ~ FN) AD har.f. Ateş ya da ısı [aps.] bir şeye ya da birine [dat.] yansıyor. Paluri memağalu do tomalepe gomiç’u. (PZ-Cigetore) Alev bana yakın temas yaptı da saçlarımın etrafını yaktı. Daçxuri-paluri oxori nağalen, otanamt’u. (ÇM-Ğvant) Ateşin yalımları eve yansıyıp aydınlatıyordu. # Daçxuri-palurepe / Na-nağalen k’odape / Molva-sk’ani var-iyu / Gik’ore3xam ndğalepe. (ÇM-Ğvant, anonim) Ateşin yalımlarıdır / Duvarlara yansıyan / Gelişin olmadı / Günlerini sayıyorum. K’uzina naxolasi daçxuri msk’va nağalen. (AŞ-Ok’ordule) Kuzineye yanaşınca ateş güzel yansıyor. Nanaz şka a3’k’unayiz k’ayi na-nağalen k’ala daçxurişi ogine golinci(r)z. (FN-Ç’anapet) Annemin beli agırınca iyi yansıdığı yerde ateşın önüne uzanıyor. → [ateş, ışık, güneş, fener vs yansıyor] naçxant’en

nağarya (ÇM) i. Gürültü. Ali avlape berepe nağarya an-i biga gamitoray. Antxozen. (ÇM-Ğvant) Ali çocuklar kapı civarında gürültü yapınca sopayı çıkarıp kovalıyor. → gyurulti; odgiyalu

nağen^[1] AD har f. [emp.şm.1.tek. mevağer/ mebağer/ mevağer/ mivağer] Birine [dat.] engel oluyor. Alis berepe nağen. (PZ-Cigetore) Ali’ye çocuklar engel oluyor. Golamtumani kogoladvi. Va-memağanen. (ÇM-Ğvant) Boylu boyunca koy. Bizi engellemez. Durğunepe na-va-nağasen şuk’u moyok’vatuy. (ÇM-Ğvant) Dikenleri engel olmayacak kadar kesiyor. Gza na-dvobğun dişk’alepe molovit’aşa memağen. (ÇM-Ğvant) Yolda döküntü odunlar ben gelirken (bana) engel oluyor. Mangana oxorişi otva nağen. (ÇM-Ğvant) Arabaya evin çatısı engel oluyor. Çkva ar k’oçiz mot-nağer do dulya-muşi doaz ! (FN-Ç’anapet) Yahu bir adamı engelleme de işini yapsın ! Bere hakole komoiyoni. P’ap’uliz na-içalişamz k’ala nağen. (FN-Ç’anapet) Çocuğı bu tarafa getir. Dedeye (dedenin) çalıştığı yerde engel oluyor. Ham dişkape gzas kebzdat. Na-golaxtasen k’oçiz nağen. (AH-Lome) Bu odunları yoldan kaldıralım. Geçecek insanlara engel oluyor. Dulya ikomt’aşi na-nağen k’oçepe var-unon. (AH-Borğola) İş yaparken engel olan adamları istemiyor. Dulya bik’imt’aşi bere memağen. Mo-moşkumer. (HP-P’eronit) İş yaparken çocuk bana engel oluyor. Bana gönderme. Si mu ginonna x’vi. Ma si var-megağer. (HP-P’eronit) Sen ne istersen yap. Ben sana engel olmam. → endoli ayen; noğun; (golidven altında) golvadven/ goladven; [engel oluyor ya da çıkarıyor] (goladuy altında) goluduy^II; [◘ eşb. → (noğams altında) yet. nağen]

nağen^[2] (AK) AD har.f. Bir şeye [dat.] takılıyor. Şkas na-gu3’amibun oçxe k’arfis nağu do meç’k’odu. (AK-Döngelli) Belimde asılı duran bıçak kılıfı (= kın) çiviye takıldı da koptu. [◘ eşb. → (noğams altında) yet. nağen]

najaği (ÇM) i. Nacak. Kesen gövdesi boşluksuz ve burunsuz olup 1-3 kg ağırlığında olan küçük balta. Najaği kva ceçasi cut’roxun. (ÇM-Ğvant) Baltayı taşa vurursan (ağzı) kırılır. Ali oxori amuk’ap’u. Najaği ijibalu. Memet’i antxozu. (ÇM-Ğvant) Ali evin içine koştu. Baltayı kaptı. Mehmet’in ardından koştu. → nacaği, nacaki; arguni; burç’uli

najinen (ÇM) AD har.f. I. Bir şeye [dat.] dayanıyor. Mca cek’vatumt’aşa arape var-guk’vati-i, arti mcalepe najinen. (ÇM-Ğvant) Ağaç keserken dallarını budamazsan diğer ağaçlara dayanır. → nacinen^[2]-II, nacins; [bir şeye vuruyor, çarpıyor ya da dayanıyor] nuntxams

II. Birinin [dat.] yanına yatıyor. Bere dvajinaşa najinen. (ÇM-Ğvant) Çocuk uyuyuncaya kadar yanına yatıyor.

najlip’en (AH) AD har.f. Birine ait [dat.] bir şeyin [aps.] bir kısmı eziliyor. Xasanik, Kemalis xe najlip’uşi na-yuxtu p’up’u3’i lemşite yumç’k’ams. (AH-Borğola) Hasan, Kemal’in eli ezildiğinde çıkan kabarcığı iğne ile deşiyor.

najunden (ÇM) AD har.f. [emp.şm.1.tek.ö.3.dat.tü. mevajunder] Öpüyor. Tomalepe evuzdi do ofrinditi komevajundi. (ÇM-Ğvant) Saçlarını açıp alnını öptüm. → gvağarams^II; nanjulen, nancuden, nancuday, nacundams/ nacundaps; gaxvels, gaxvelams; naxvelams/ naxvelaps. → gvaxelams/ gvaxelay

nak/ nay (PZ) z. 1. soru z. Nerede. Nereye. Kormeşi doyanures opşa dunç’u gulun. Hanişi ogvace nak on p’iya ? (PZ-Cigetore) Tavuk kümesinde çok karınca geziyor. Bunların yuvası nerede acaba ? Ham k’oçi nak ninçark’en ? (PZ-Cigetore) Bu adam nereye sıkışıyor ? Berek “Obiraşa-şk’imi nak on” deyi bgarineri ma mik’txu do ma-ti var-mişk’un. Cevozurini. (PZ-Cigetore) Çocuk “Oyuncağım nerde” diye ağlayarak bana sordu da bende bilmiyorum. Üzgünüm. Ar vorsi xami komiğut’u. Nay gomindunu, var-mişk’un. (PZ-Cigetore) Güzel bışağım vardı. Nerede kaybettiğimi (= kelimesi kelimesine : nerede bana kaybolduğunu) bilmiyorum. Ali-Osmanik “Goişi Cuma nak on ?” deyi ik’itxams. (PZ-Cigetore) Ali Osman “Goişi kardeş nerdedir ?” diye soruyor. 2. bsz z. [taviz cümlemsilerinde] Nerede (olsa). Nereye (giderse). → so

nakçanden (PZ ~ ÇM) AD har.f. Birine ait [dat.] bir şeyin [aps.] bir kısmı beyazlanıyor ya da soluyor. Tomalepe memakçandu. (PZ-Çigetore) Saçlarımın bir kısmı beyazlandı. → nakçanen, naxçanen

nakçanen (AŞ ~ AH) AD har.f. Birine ait [dat.] bir şeyin [aps.] bir kısmı (ön tarafında) beyazlanıyor ya da soluyor. Tomalepe memakçanu. (AŞ-Ok’ordule)(AH-Borğola) Saçlarımın bir kısmı beyazlandı. → nakçanden, naxçanen

nakelendo (PZ) z. Nereden. Opşa nç’ineri ore. Nakelendo mulur ? (PZ-Cigetore) Çok yorgunsun. Nereden geliyorsun ? Gza megik’vates do si oxorişa nakelendo golulur ? (PZ-Cigetore) Yolunu kestiler de sen eve nerden geçiyorsun ? → sole^{[1] + [2]-I}, solendo, solen

nakonuri (PZ) s. ve i. Nereli. Ham şk’uni Xasani nakonuri on, gişk’uran-i ? (PZ-Cigetore) Şu bizim Hasan nerelidir, biliyor musunuz ? → sonuri

nakos-t’i (PZ) bsz z. [taviz cümlemsilerinde] Nerede (olsa olsun). Hik’u mç’ima mç’imu ç’i livadi dolobu. Nakos-t’i cobazgare cobazgi, iri k’ale dvaşk’ven (= dixven). (PZ-Cigetore) O kadar yağmur yaüdı ki tarla yumuşadı. Nereye basarsan bas, her taraf batıyor (= gömülüyor). → nakos-t’i-na; so-ti, so-ti-na

nakos-t’i-na (PZ) bsz z. [taviz cümlemsilerinde] Nerede (olsa olsun). Nakos-t’i-na ort’are ort’i, p’anda sk’ani şk’ala vot’are. (PZ-Cigetore) Nerede olursan ol, daima senin ile olacağım. → nakos-t’i; so-ti, so-ti-na

nakşa (PZ) z. Nereye kadar. Ham gza nakşa ulun ? (PZ-Cigetore) Bu yol nereye kadar gidiyor ? → sokşa, soşa

nakten^[1] (AH ~ HP)(AK) AD har.f. Renk, kan vs [aps.] bulaşıyor. Uça dolokunu k’ala kçe dolokunupe naxvana kçepez uça konakten. (AH-Lome) Siyah giyeceklerle birlikte beyaz giyecekleri yıkarsan beyazlara siyah bulaşır. Ğampeyi dolokunepe majurani dolokunepe k’ala mot-naxum. Boya konakten. (HP-P’eronit) Boyanmış giysileri öbür giysiler ile birlikte yıkama. Boyası bulaşır. Xçe dolokunu uça k’ala var-naxva. Arti majvaras nakten. (AK-Döngelli) Beyaz elbiseyi siyah ile yıkama. Birinin rengi öbürüne karışır. → akten^[1]; ankten; meyakten

nakten^[2] (AK) AD har.f. [emp. ma mi(v)akter, si nakter, iya nakten vs] Bir şeye [dat.] dalıyor. Bir şey ile [dat.] oyalanıyor. Bir şey ile [dat.] vakit geçiriyor. Oğarğalus miaktişi gyari xogemikirun. (AK-Döngelli) Konuşmaya (ben) dalınca yemeğim soğuyor. Beres dadalepe mepçi do nakten. (AK-Döngelli) Çocuğa oyuncakları verdim de oyalanıyor.

nak’ap’ams (PZ)(FN ~ AH) ED har.f. Kedi, köpek, atmaca vs [erg.] saldırıyor ya da dişliyor. Hem coğorik k’oçiz nak’ap’ams. Ti-skani içvi. (FN-Ç’anapet) O köpek insanı ısırır. Dikkat et. Xasaniz coğorik nak’ap’amt’uşa coğoriz biga p’iciz gunt’u. (FN-Ç’anapet) Köpek Hasan’a saldırırken köpeğin ağzına bastonu daldırdı. Mamut’işi coğori dido mt’k’ori ren. Mteliz nak’ap’ams (veya nak’ap’en). (FN-Sumla) Mahmut’un köpeği çok yabanidir. Herkese saldırıyor. Coğori-çkimik mky’apu z*iraşi a şvacis nak’ap’ams. (AH-Borğola) Köpeğim çakal görünce bir hamlede atılıyor. Atmacaz xor3’i no3’iramt’uşi, konak’ap’u do xor3’i go3’uğu. (AH-Borğola) Atmacaya et gösterdiğinde saldırıp eti elinden zorla aldı. Coğori-çkimik ont’ules na-z*iru 3’i3’ilas cinikişen nak’ap’u do doxro3kinu. (AH-Borğola) Köpeğim tarlada gördüğü yılanı ensesinden kaptı da öldürdü. → nok’ap’ams^[1]; nak’ap’en, nank’ap’en, nank’ap’ams/ nank’apaps; nat’alen

nak’ap’en/ nak’k’ap’en (AŞ), nak’ap’en (FN-Sumla) AD har.f. (Kedi, köpek, atmaca vs) saldırıyor ya da dişliyor. Laç’i İsmaili konak’k’ap’u. (AŞ-Ok’ordule) Köpek İsmaili ısırdı. Him laç’i k’oçi nak’ap’en. İk’atali. (AŞ-Ok’ordule) O köpek insanı ısırır. Dikkat et. Mamut’işi coğori dido mt’k’ori ren. Mteliz nak’ap’en (veya nak’ap’ams). (FN-Sumla) Mahmut’un köpeği çok yabanidir. Herkese saldırıyor. → nok’ap’ams^[1]; nak’ap’ams, nank’ap’en, nank’ap’ams/ nank’apaps; nat’alen

nak’arben (AH) AD har.f. Yok oluyor. Batıyor. Beter oluyor. [Sırf bedduada kullanılır.] E na megak’arbasen ! (AH-Lome) bed. Batasın, inşallah ! Ma var-memiucana megak’arbas. (AH-Borğola) bed. Beni dinlemezsen belâ okuyorum.

nak’isi (ÇM) s. Cimri. Ali birden nak’isi on. (ÇM-Ğvant) Ali çok cimridir. → 3’im3’imi; xinç’ç’i; xesisi; t’at’i-mç’veri; k’it’ip’irozi; dey. [çok cimridir] rak’anişi mskveris-ti nunç’vals; m3’k’iriz xardali gamimers

nak’limen (HP) AD har.f. Hastalık [aps.] birine [dat.] bulaşıyor. Z*abuni beres mot-naxvel. Z*abuneba komegak’limen. (HP-P’eronit) Hasta çocuğu öpme. Hastalık sana bulaşıyor. → ak’nen^[2]; [hastalık, renk vs birine bulaşıyor] nak’nen^[2]; meyak’nen; mijvakten; uxvakten

nak’nen^[1] (PZ ~ AŞ) AD har.f. Biri bir şeye veya birine tutunuyor. Biri bir şeyi veya birini tutuyor. Didi-nana bere zade uxvamay do nak’nen. (AŞ-Ok’ordule) Büyükanne çocuk için çok dua ediyor da onu tutuyor. → ak’nen^[1]

nak’nen^[2] (FN ~ AH) AD har.f. I. Bir hastalık, renk vs [aps.] belirli birine veya bir şeye [dat.] bulaşıyor. K’ok’i3’a k’oçiz nak’nen. (FN-Sumla) Boğmaca insana bulaşır. Boğmaca bulaşıcı hastalıktır. Elemit’a do k’ok’i3’a steri zabunobape ar bereşen majura berepez dido k’olay nak’nen. (AH-Lome) Kızamık ve boğmaca gibi hastalıklar bir çocuktan diğer çocuklara çok kolay bulaşır. Nezleli k’oçik çindaşi ma a şvaciz nezle memak’nen. (AH-Borğola) Nezleli adam hapşırınca bana hemen nezle bulaşıyor. Leşai xvala coğorepez var-aven. K’oçepes-ti nak’nen. (AH-Borğola) Kuduz sadece köpeklerde olmaz. İnsanlarada bulaşır. → meyak’nen; mijvakten; uxvakten; [hastalık birine bulaşıyor] ak’nen^[2]; nak’limen

II. Birinin inkisarı [aps.] birine [dat.] tutuyor. K’rima-çkimi konak’nu. (AH-Lome) Ahım tuttu. → ağoden; ak’nen^[2]-III

nak’nen^[3] (AH) Dø e.f. Duyarlı oluyor. Xasaniz muntxa u3’vare u3’vi çkar va-nak’nen. (AH-Lome) Hasan’a ne söylersen söyle hiç anlamaz (= algılamaz, hissetmez, umurunda olmaz).

nak’o (FN ~ ÇX) s.-z. Ne kadar. Kaç. → muk’u; nak’u. I. soru s.-z. a. s. Mamut’iz ntxironapez nak’o k’alati ntxiri gamaxtasen k’ayi gyazaden. (FN-Ç’anapet) Mahmut fındıklıklardan kaç sepet fındık çıkacağını iyi tahmin edebiliyor. Saat’i nak’o ren ? (AH-Lome) Saat kaç ? Saat’i nak’o ivu ? (AH-Lome) Saat kaç oldu ? Hem dukkyanik nak’o xe kturu do mitis-ti var-apelu. Anderi do k’aybana. (AH-Lome) O dükkân kaç el değiştirdi ve hiç kimseye yaramadı. Değersiz olup kimse istemez.

b. z. Berepete gzaz gonk’ideri nak’o gopta ? (AH-Lome) Çocuklarla yollara yayılarak ne kadar gezeyim ?

II. hay.s.-z. a. s. A mutxa komşuns. Nak’o ora ren var-gomaşinen. (FN-Ç’enneti) Aklımda bir şey var. Ama kaç zamandır ne olduğunu hatırlayamıyorum. Çku nak’o 3’anaz ar saxaniz do ar tencerez ok’op’ç’k’omit. (AH-Lome) Biz kaç yıl aynı tabak ve aynı tencereden yedik (= aynı tabak ve aynı tencereyi paylaştık). Mtelli m3udişi nak’o k’oçi yonç’ez. (AH-Lome) Hep boşuna ne kadar adam astılar. Zelixaz nak’o fara ren çayiz modvalu gundunun. (AH-Lome) Zelixa’nın kaç keredir çayda ayakkabısı kayboluyor. Nak’o tuta ren p’rasa var-p’ç’k’omi. Limcineyi gyayi p’rasa p’at. (HP-P’eronit) Kaç aydır pırasayı yemedim. Akşam yemeğimiz pırasa yapalım.

b. z. Nak’o mskva ren. (FN ~ ÇX) Ne kadar güzel.

III. [“nak’o ... hek’o ...” deyiminde eşdeğerliği ifade eden sıfat-zarf] Nak’o nena giçkin, hek’o k’oçi re. (AH, atasözü, K.A.) Kaç dil bilirsen o kadar çok insansın.

[B.Ç.’de şöyle yazılıyor (63. sayfası) : “nak’u ~ nak’o = ne kadar (miktar için)” ve “muk’u = ne kadar (zaman için)”. Bu iddia yalandır. PZ’da muk’u ve nak’u, tamamen eşanlamlı olup her ikiside hem miktar için hem zaman için kullanılır. Pazar’ın dışında muk’u kelimesi kullanılmaz ve nak’u ~ nak’o hem miktar için hem zaman için kullanılır. → L.G. 4.1.4.2.]

nak’oz/ nak’os (FN ~ ÇX) z. Kaça. Hangi fiyata. Oxoyi nak’oz eç’opi-dort’un ? (AH-Lome) Evi kaça almıştın ? → muk’us; nak’us; nak’uşa, nak’k’uşa

nak’u/ nak’k’u (PZ ~ AŞ) s.-z. ve i. Ne kadar. Kaç. → muk’u (PZ’ın bir kısmı); nak’o.

I. soru s.-z. “Ne kadar ?” a. s. Nak’u k’umaşi na-diç’is terzik şk’u mi3’vanen. (PZ-Cigetore) Ne kadar kumaş gerektiğini terzi bize söyleyecek. İngiltere do Alamanişi oşk’endas nak’u ver3’i on ? (PZ-Cigetore) İngiltere ile Almanya arasında kaç kilometre var ? Xasanis İst’ambolişa nak’u fara ulvapun, gişk’uran-i ? (PZ-Cigetore) Hasan’ın İstanbul’a kaç kez gitmişliği var, biliyor musunuz ? Ayşe ç’umanişi muç’o moiselasen “Ora nak’u on ?” deyi miç’itxay. (ÇM-Ğvant) Ayşe sabah kalkar kalkmaz “Saat kaç ?” diye soruyor. Ayşe şuri memç’vetineri uğun. P’ri dolumcasen “Ora nak’u iyu ?” deyi iç’itxay. (ÇM-Ğvant) Ayşe tez canlı. Akşam olmadan “Saat kaç oldu ?” diye soruyor. Saet’i nak’u n ? (AŞ-Ok’ordule) Saat kaç ? Saet’i nak’u iyu. (AŞ-Ok’ordule) Saat kaç oldu ?

b. z. Him nak’k’u mentxozuy, si nak’k’u mentxozum, mazirassen. (AŞ-Ortaalan) O ne kadar büküyor, sen ne kadar büküyorsun, göreceğim.

II. hay. s.-z. “Ne kadar !” a. s. Ham mişi senduği on ? Nak’u ntxiri cebğun ! (PZ-Cigetore) Bu sandık kimindir ? Ne kadar fındık konulmuş (= içine dökülmüş haldedir) ! b. z. Purki goin3’en. Nak’u msk’va gont’ams ! (PZ-Cigetore) Çiçek açıyor. Ne güzel kokuyor ! Oşk’urişi parvi nak’u-ti xombu ! (PZ-Cigetore) Elma ağacının yaprağı ne kadar da kurudu ! Nak’u p’eci k’ork’ot’i ! (AŞ-Ok’ordule) Ne kadar sıkı muhallebi ! Nak’u m3’utxe cari ! (AŞ-Ok’ordule) Ne kadar tuzlu ekmek !

III. bsz s.-z. “Ne kadar varsa” ve “Ne kadar zamandır” vs. a. s. Nak’u ndğa on ç’i sk’anda xaberi var-emaç’opu. Muti gağodu-i ? Ordo xaberi komomçana xaz*i mayasen. (PZ-Cigetore) Kaç gündür senden haber alamadım. Bir şey mi oldu sana ? Tez haber verirsen memnun olacağım. Alis xe-ceri nuk’us mevoft’ili do nak’u ndğa on ç’i xepe ma3’unen. (PZ-Cigetore) Ali’ye elimin tersiyle çenesine öyle çarptım ki kaç gündür ki elim ağırıyor. Nak’u ora n ç’ibrepe m3’ika mank’ay. Va-ma3’unert’u. Xolo-ti dişçişa mendaft’i. Jijilepe 3’una miğurt’u. Cevoktinapam. (ÇM-Ğvant) Ne kadar zamandır dişlerim hafifçe oynuyor. Ağrısı yoktu. Yine de dişçiye gittim. Dişetimde hastalık varmış. Tedavi ettiriyorum. Nak’k’u 3’ana on iri ndğa sabaxtan lumcişa biçalişamt. Ar defa tatilişa gamaft’aten. Cunaxxi var-on. (AŞ-Ortaalan) Kaç senedir sabahtan akşama kadar çalışıyoruz. Bir kere tatile çıkacağız. Günah olmaz.Him nak’k’u dişk’a moyudvina-ti hik’k’u moyomidvi. (AŞ-Ortaalan) Ona ne kadar odun yükledinse o kadar banada yükle. Dere meyoft’işa nak’k’u pissi şeyi on bit’t’umi elemaç’abu. (AŞ-Ortaalan) Dereyi geçinceye kadar ne kadar pis şey varsa hepsi bana (= yan tarafıma) yapıştı. b. z. Nonç’epi nak’u vrosi ort’asen, hik’u vrosi 3’endeç’i işven. (ÇM-Ğvant) İplik ne kadar iyi olur ise, o kadar iyi çorap örülür. P’eyat’t’i mt’ape nak’k’u ep’3’ik’o-ti ek’emosk’udun. (AŞ-Ortaalan) Kötü otları ne kadar söksem de (yine de) arkamda kalıyor.

[B.Ç.’de şöyle yazılıyor (63. sayfası) : “nak’u ~ nak’o = ne kadar (miktar için)” ve “muk’u = ne kadar (zaman için)”. Bu iddia yalandır. PZ’da muk’u ve nak’u, tamamen eşanlamlı olup her ikiside hem miktar için hem zaman için kullanılır. Pazar’ın dışında muk’u kelimesi kullanılmaz ve nak’u ~ nak’o hem miktar için hem zaman için kullanılır. → L.G. 4.1.4.2.]

nak’us (PZ) z. Kaça. Ne kadara. Nak’us gamaçams ? (PZ) Kaça satıyor ? → muk’us; nak’uşa, nak’oz

nak’uşa/ nak’k’uşa (ÇM ~ AŞ) z. Kaça. Ne kadara. Puci nak’uşa gamapçare ? Ar cuzadi. (AŞ-Ok’ordule) İneği ne kadara satacağım. Bedelini belirle (öngör). Oxori nak’k’uşa meçare meçi gammoçamapare. (AŞ-Ortaalan) Evi kaça verirsen ver sattıracaksın. → muk’us; nak’us, nak’oz

nak’u-ti-na (PZ), nak’u-ti/ nak’k’u-ti (PZ ~ AŞ) bsz s.-z. [taviz cümlemsilerinde] Ne kadar olsa olsun. I. s. Sozluği nak’u-ti çelime ort’asen ort’ay, çelimepeşa daha-ti muhimi n na-oxi3’onasen st’eri onç’aru. (AŞ-Ok’ordule) Sözlükte ne kadar kelime olsa olsun, kelimelerden daha mühim olan anlaşılır gibi yazmaktır. Nak’k’u-ti yardumi oğodasen hik’k’u sevap’p’i ayen. (AŞ-Ortaalan) Ne kadar yardım edecekse o kadar sevap kazanır.

II. z. a. [nak’u-ti-na/ nak’u-ti + fiil] Xasani nak’u-ti nik’açasna nik’aças, xolo-ti nobazgams. (PZ-Cigetore) Hasan ne kadar sıkışırsa sıkışsın, yine de direniyor. Xasanik oxorişi ek’na nak’u-ti-na ek’azdu, xolo-ti mk’ule dosk’udu. (PZ-Cigetore) Hasan evinin kapısını ne kadar kaldırdıysa yine de kısa kaldı. Omerişi puci nak’u-ti-na osk’uledinare hik’u mjalva munz*inams. (PZ-Cigetore) Omer’in ineğini ne kadar beslersen o kadar da sütü arttıyor. Alişi bere opşa xavi on. Nak’u-ti-na imordasen hik’u-ti islop’en. (PZ-Cigetore) Ali’nin çocuğu çok yaramazdır. Ne kadar da büyürse o kadar da uysallaşıyor. Xasanis nak’u-ti-na meçare meçi, var-dvabağen. (PZ-Cigetore) Hasan’a ne kadar verirsen ver, yetinemiyor. Kçe urzeni xazi gayenna nak’u-ti gorum, eç’opi. (ÇM-Ğvant) Beyaz üzüm seversen istediğin kadar al. Ali nak’u-ti ik’atalasen ik’atalay, xolo-ti porça at’anciyaren. (ÇM-Ğvant) Ali ne kadar dikkat ederse etsin yine de gömleği (istemeyerek) kirletiyor. Cumalepe-sk’ani ninç’inarena oşk’urepe nak’u-ti gorum megincğonare. (AŞ-Ortaalan) Elmayı senin kardeşlerinle paylaşacaksan ne kadar istersen göndereceğim. Nak’k’u-ti meyok’ore3xare-moyok’ore3xare xolo mutu var-iyen. (AŞ-Ortaalan) Ne kadar tekrar tekrar, önden ileriye, ileriden geriye, hangi yönden sayarsan say, gene bir şey olmaz. Bauli nak’k’u-ti porça int’ren kocedvi. (AŞ-Ortaalan) Bavula ne kadar gömlek sığarsa koy.