S s Bu sözlükte kullanılan Laz alfabesinin 26’ncı harfi. Öndamaksıl ovmalı sessiz konson (*) fonemini gösterir. [(*) Konson, halk dilinde yanlışlıkla “sessiz” denir. Bazılarına göre “ünsüz”. Lazca fonetiği ve fonolojisinde tek başına hece oluşturamayan fonemi ifade eder.] Uluslararası Fonetik Alfabesi’nde [s] şeklinde yazılır. Lazcada kelime sonunda bulunan [s] ile [z] arasındaki farkı, fonembilim bakımından anlamlı değildir.

-s^[1]/-so^[1]/-su^[1] (PZ), -s^[1]/-z^[1]/ -so^[1] (FN ~ HP), -s^[1] (ÇX) Datif durum göstergesi. → L.G.1.1., 11., 12., 13. [Lazca fiiller datif durumdaki öznesi veya tümlecine göre çekimi yapar. Lazca’da datif ile lokatif durumlar eşbiçimli olduğundan dolayı kısaca anlatılamaz.]

-s^[2]/-so^[2]/-su^[2] (PZ), -s^[2]/-z^[2]/ -so^[2] (FN ~ HP), -s^[2] (ÇX) Lokatif durum (= bulunma durumu) göstergesi. → L.G.1.1., 11., 12., 13. [Lazca fiiller lokatif durumdaki tümlecine göre çekilmez. Lazca’da datif ile lokatif durumlar eşbiçimli olduğundan dolayı kısaca anlatılamaz.]

saat’i (PZ)(FN ~ ÇX)(AK) i. Saat. [< Arp.] I.1. Bir günün 24’te birine eşit zaman birimi. Bula-şk’imişi livadişi mduti mcaşi tude araba-şk’imi memişk’vaput’u. Ar saat’i ok’ayi hişoşa golavikti ç’i araba-şk’imişi jin opşa mduti dobğut’u. (PZ-Cigetore) Teyzemin bahçesinde dut ağacının altına arabamı bırakmıştım. Bir saat sonra oraya döndüm. Arabamın üstüne çok dut dökülmüştü. Xacişi mç’oxali jur saat’iz 3’k’ariz geladvayiz k’ai inç’oren. (FN-Ç’anapet) Fasulye turşusunu iki saat suya koyunca iyice tuzu gidiyor. Nacik Eminiz na-oxenapamt’u dulya jur saat’i şakiz oçodinapams. (AH-Borğola) Naci Emin’e yaptırdığı işi iki saate kadar bitirtiyor. İsti bere oçkves. Gverdi saat’işi mutepe-ti moxtane(r)enan. (HP-P’eronit) Önce çocuğu gönderdiler. Yarım saat sonra kendileri de gelecekmişler. 2. Vakit. Muntxa u3’vare, hem saat’iz konisamadams. (AH-Lome) Ne söylersen anında (= o saatte) ezberler. 3. Saat¹ (= bir günün 24’te biri), dakika vs zaman birimini gösteren cihaz. Cuma-çkimik xe ibont’aşa saat’i gei3’k’ams. (FN-Ç’anapet) Kardeşim elini yıkarken kolundaki saati çözüyor. Genci bort’işa ok’oxveri saat’i gom3’k’umt’i do xolo gebdgumt’i. Teknolojik ir şeyi dokturu. Handğaneri saat’epe ar ok’ixu-i ar daa var-geidgen. (FN-Sumla) Gençken bozulmuş saati açıp yeniden kuruyordum. Teknoloji her şeyi değiştirdi. Bugünkü saatler bir bozuldu mu bir daha kurulmaz. 3’oxle ok’oxveri saat’epe mobo3’k’amt’it do xolo gebdgimt’it. Ha3’ineyi saat’epe ar ok’ixu-i çkva çkar va-geidgen. (AH-Lome) Eskiden bozuk saatleri açardık ve yine kurardık. Şimdiki saatler bir bozuldu mu artık hiç kurulmuyor. Nanak moselaz saat’i gedgimz do ipti muk eiselz. (AH-Lome) Annem sahura saat kurup önce kendisi kalkar. Babak dulya ikomt’aşi saat’i doli3’k’ams do dişkaz ya-ti ar kvaz yodumers do heşşo içalişams. (AH-Lome) Babam iş yaparken saatini çıkarıp bir ağacın veya bir taşın üzerine koyup öyle çalışıyor. Onurik ağani saat’i-muşi skiri-muşiz o3’iramt’u. (AH-Borğola) Onur yeni saatini oğluna gösteriyordu. Saat’i dodgims. (HP-P’eronit) Saat kuruyor. Saat’i dido mcve ren. Ama xolo duvaris gilobun do içalişeps. (AK-Döngelli) Saat çok eskidir. Ama yine duvarda asılıdır ve çalışıyor. → sayet’i (ÇM), sayet’t’i (AŞ-Ortaalan), saet’i (AŞ-Ok’ordule, Dutxe)

II. Saat^I-3lerde gösterilen, zaman noktalarının her biri. Saat’i nak’u on ? (PZ-Cigetore) Saat kaçtır ? Saat’i nak’u iyu ? (PZ-Cigetore) Saat kaç oldu ? Aşe dido şuri mekaçeyi ren. Ar ndğaz xut fara “Mu ora ren ? (= Saat’i nak’o ren ?)” ya do ik’itxamz. (FN-Ç’anapet) Ayşe tez canlıdır. Gönde beş kere “Saat kaç oldu ?” diye soruyor. Saat’i nak’o ren ? (AH-Lome) Saat kaç ? Saat’i nak’o ivu ? (AH-Lome) Saat kaç oldu ? Memet’iz “Saat’i nak’o ren ?” ma-şi “Jur do gveri” ya mi3’u. (AH-Borğola) Mehmet’e “Saat kaçtır ?” dediğimde “İki buçuk” dedi. Nanak “Saat’i nak’o ivu ?” ya do mk’itxuşi “Saat’i jur do gveri divu” ma bu3’vi. (AH-Borğola) Annem “Saat kaç oldu ?” diye sorduğunda “Saat iki buçuk oldu” dedim. Saat’i muk’o ren ? (HP-P’eronit) Saat kaç ? Saat’i muk’o ivu ? (HP-P’eronit) Saat kaç oldu ? → ora^II; saet’i^II

III. Ülkeye ya da bölgeye göre ve mevsime göre değişebilen yasal saat. Ham 3’ana t’axva-tutaşi eçi-do-vit’o-ar ndğas yazi-saat’işi k’işi-saat’işa kogolaft’it. (PZ-Cigetore) Bu yıl Ekim 31’inde yaz saatinden kış saatine geçtik.

saba-axçam (AH) z. Sabah akşam. [< Arp. + Tür.] Gece gündüz. K’oçi saba-axçam oxorcaz muxen. (AH-Lome) Adam sabah akşam karının üzerinde. → ser-ndğaleriz; seri-ndğaleri/ seyi-ndğaleyi

sabaçxa (ÇM) i. Cumartesi günü. → şuriçxa; sabat’oni, sap’at’oni

sabaxtan z. [< Arp. + Tür.] I. (AŞ) Sabahtan. Nak’k’u 3’ana on iri ndğa sabaxtan lumcişa biçalişamt. Ar defa tatilişa gamaft’aten. Cunaxxi var-on. (AŞ-Ortaalan) Kaç senedir sabahtan akşama kadar çalışıyoruz. Bir kere tatile çıkacağız. Günah olmaz. → ç’umandeneşa, ç’umandele

II. (FN)(HP) Sabah. Aydiniz t’raşişi makina var-mo3’ondun. K’at’a sabaxtan eskineri steri skiafite pimpili ibğams. (FN-Sumla) Aydın tıraş makinesini beğenmiyor. Her sabah eskisi gibi ustura ile sakalı tıraş ediyor. Seriz bincirt’işi maxvas mt’eyi komobotvi. Sabaxtan ebiselisi xolo maxva kort’u. Var-meskure(r)et’u. (HP-P’eronit) Gece yatarken koru kül ile örttüm. Sabah kalktığımda yine kor vardı. Sönmemişti. → ç’umaniz, ç’umani^[2]; sabayle^I

sabat’oni (ÇM)(FN-Ç’anapet) i. Cumartesi günü. → şuriçxa; sabaçxa; sap’at’oni

sabayle (AH) i. I. Sabah. Ali k’at’a sabayle dulyaşe ulut’aşi Memet’is yanis elustun do p’icis var-no3’k’ers. (AH-Lome) Ali her sabah işe giderken Mehmet’in yanından geçiyor. Ama yüzüne bile bakmıyor. Sabayle ordoşen moxtit. (AH-Lome) Sabah erkenden gelin. → sabaxtan^II; ç’umaniz, ç’umani^[2]

II. Sabahları. Nana sabayle dido ordo gok’un3xun. (AH-Lome) Annem sabahları çok erken uyanır. Sabayle t’obaz keşuyi edgitun. Melendo var-iz*iren. (AH-Lome) Sabahları t’oba’da buhar çıkıp yükseliyor. Karşısı görünemiyor. Hemdi sabayle ordo gok’un3xun. (AH-Lome) Hamdi sabahları erken uyanıyor. Sabayle şetxi na-ren şeni çayı 3’ilomt’aşi k’oçi gverdis 3’ale mtelli go3’işuven. (AH-Lome) Sabahları çiy olduğu için çay toplarken insan belden aşağı hep ıslanıyor.

sabayleneri (AH) s. Sabahki. K’işiz lumcineri mja sabayleneri mja k’ala ok’in3’oren. (AH-Lome) Kışın akşamki süt sabahkiyle birlikte aynı kaba süzülür.

sacaği (AH) i. Sacayağı. Sacayak. Daçxuris sacaği eidgen do jin mç’k’udişi gresta imçxvinen. (AH-Lome) Ateşin üzerine sacayak konularak üzerinde ekmek plekisi kızdırılır (= ısıtılır). → sacaki

sacaki (AK) i. Sacayaği. Sacayak. Daçxeris sacaki guşadgips. (AK-Döngelli) Ateşe (= ateşin arasına) sacayağı yerleştiriyor. → sacaği

saci (AŞ) i. Sac. Demir levha. Otva saci mutuy. (AŞ-Ortaalan) Çatıyı sacla örtüyor. → sazi^[2], saç’i, saçi

saçaği i. Saçak. Cordaniz naylaşi nk’ola gundunu. Naylaz amaxtimu şeni saçağişi pi3ari e3’at’axu. (FN-Ç’anapet) Cordan serenederin anahtarını kayıbetti. Serendere girmek için saçak tahtasını aşağıdan vurarak kırdı. Mtviri dido mtvaşi oxorişi saçağiz ipti kenarepeşi mtviri elaxums. (AH-Borğola) Kar çok yağınca evin saçağında önce kenarlardaki karı döküyor. Kemalik “Okotumales mç’ima mot-gyomç’imt’as” ya do saçaği-muşis pi3ari e3’uç’k’adams. (AH-Borğola) Kemal “Kümese yağmur yağmasın” diye saçağının altına tahta çakıyor.

saçi (AH-Borğola) i. Sac. Demir levha. “Kapça geç’veri k’ai goşiç’vas” ya do jini saçis maxva yobğamt’es. (AH-Borğola) “Pilakide hamsi iyi pişsin” diye üstündeki saca köz dökerlerdi. → sazi^[2], saci, saç’i

saç’i (AH-Lome) i. Sac. Demir levha. Ustak ipti saç’i omçxvinams do ok’açxe-ti ç’ak’uç’ite dolondrik’oms. (AH-Lome) Usta önce sacı ısıtıyor ve sonradan da çekiçle içeriye çökertiyor. Tipiz saç’i ebotvi. Ala dido ixi dobarazna var-okaçamz do mostun. (AH-Lome) Otun üzerini sacla örttüm. Ama çok rüzgâr eserse dayanamaz ve açılır. Babak axirişi nek’nas galendon saç’i moç’k’adams. (AH-Lome) Babam ahırın kapısına dışarıdan sac çakıyor. → sazi^[2], saci, saçi

sadaka (AH-Borğola) i. Sadaka. [< Arp.] Dilenciye verilen para. Osmanik k’at’a bayramiz mak’vandes sadaka niçams. (AH-Borğola) Osman her bayramda dilenciye sadaka (kendisi için) veriyor. → sedek’e

saebi i. Sahip. [< Arp.] Aşek nez*i ixirt’uşa saebi-muşik meç’opums. (FN-Sumla) Ayşe ceviz çalarken (cevizin) sahibi onu yakalıyor.

saet’i (AŞ-Ok’ordule, Dutxe) i. Saat. [< Arp.] I.1. Bir günün 24’te birine eşit zaman birimi. Usta inşaeti oçalişu-ora ar saeti iyaşa k’afri oçodinay. Çiraği-muşi-ti e3’uncğonay. (AŞ-Ok’ordule) Usta inşaatta çalışma zamanında bir saat olana kadar çiviyi bitiriyor. Çırağı da [çiviyi] aşağıdan yukarı gönderiyor. 2. Vakit. 3. Saat¹, dakika vs zaman birimini gösteren cihaz. Xasani saet’i cudgams. (AŞ-Dutxe) Hasan saat kuruyor. Ma-ti saet’i kocebudgik’o. (AŞ-Dutxe) Ben de saati kursaydım. → sayet’i/ sayet’t’i

II. Kol saati, duvar saati, elektronik saat vs gibi aygıtlarda gösterilen, zaman noktalarının her biri. Saet’i nak’u n ? (AŞ-Ok’ordule) Saat kaç ? Saet’i nak’u iyu. (AŞ-Ok’ordule) Saat kaç oldu ? → saat’i^II ;sayet’t’i^II; ora^II

sağani (PZ ~ FN)(AK) i. 1. Sahan. [< Arp.] Tabak. Berek cari imxot’aşa nana-muşis sağani dok’açapams. (PZ-Apso) Çocuk yemek yerken annesine tabağı tutturuyor. Bak’irişi sağanis k’alayi devusum. (PZ-Cigetore) Bakır sahanları kalaylatıyorum. Bakiri badyape (veya sağanepe) k’alayi cevoçamapan. (ÇM-Ğvant) Bakır sahanları kalaylatıyorum. Bakiri sağanepe k’alayi voxenapam. (AŞ-Ok’ordule) Bakır sahanları kalaylatıyorum. Nusa daçxuri na-eyodu sağani gvoç’ondrun do dvouçanay. (AŞ-Ok’ordule) Gelin ateşin üstüne koyduğu sahanı unutup karartıyor. Sağani ar mutu kogoyotvi. K’amk’uli goyolay. (AŞ-Ok’ordule) Sahanın üstünü birşeyle ört. Sinek düşüyor. Bakirişi sağanepez k’alayi geboçapam. (FN-Ç’anapet) Bakır sahanlara (tabaklara) kalay yaptırıyorum. Bakır sahanları kalaylatıyorum. Sağaniz na-gyobğurt’u ntxirişi k’ak’alepe, berek omç’vetelaz kodolobğu. (FN-Ç’anapet) Tabağın içinde duran fındık tanelerini çocuk evin önündeki çöplüğe döktü. Eveliz sağanepez k’alayi geçamu şeni kyoruği ixmart’ez. (FN-Ç’anapet) Eskiden bakır tabakları kalaylamak için körük kullanırlardı. Berek k’uzite sağani k’ank’ums. (FN-Sumla) Çocuk kaşıkla sahanı döverek ses çıkartıyor. Aşek yoğurt’iş sağani bere-muşiz nunç’inams. (FN-Sumla) Ayşe yoğurt sahanını çocuğuna doğru yanaştırıyor. Berek eşo gyari imxors ki sağani-muşi gekosups. (AK-Döngelli) Çocuk öyle yemek yiyor ki sağanını (= tabağını) silip süpürüyor. Berek sağani-muşis na-ren gyari var-aç’k’omu do t’k’obaşa mexups. (AK-Döngelli) Çocuk sağanındaki yemeği yiyemedi de gizlice döküyor. 2. [miktar birimi] Bir sahan dolusu. Berek ar didi sağani yoğut’i ar şvacis geipxors. (FN-Sumla) Çocuk bir büyük sahan yoğurdu bir nefeste yiyip bitiriyor. → saxani; t’abaği, tabaği

saği s. Canlı. Handğa na-p’ç’opi kapçape saği 3’k’arite opşa ç’uk’iz kodoloboxuni. 3’ut’eli bozok obiru şeni k’et’i doluğams. (FN-Ç’anapet) Bugün yakaladığım hamsileri canlı olarak su dolu kazana koydum. Küçük kızım oynamak için suyun içine çubuk uzatıyor (= indiriyor). → skidala^[2]-II

sağluği i. Sağlık. Mtiri-çkimik k’at’a ndğaz sağluği şeni dido oraz goigzalz. Handğa-ti noğaşa idu do moxtu. (FN-Ç’anapet) Kayınpederim her gün sağlık için uzun süre yürüyor. Bugün de çarşıya gidip geldi.

sağra (ÇM ~ FN-Ç’anapet) i. [çoğ. sağrape] Tek parça ağaçtan yontulmuş hamur teknesi. Ayşe sağra ntoleri lazut’i ceşatxuy. (ÇM-Ğvant) Ayşe ahşap yuvarlak hafif derin teknede koçanından koparılmış mısırları tozdan arındırıyor (= silkeliyor). Ağne ç’veyi kovaliz sağra mutvayiz kerenç’i-muşi-ti diçuçkanen. (FN-Ç’anapet) Yeni pişmiş buğday ekmeğinin üstüne tepsiyi örtersen kabuğu da yumuşar. Oxorcak sum tuteri bere sağraz gebonumz. (FN-Ç’anapet) Kadın üç aylık çocuğu seyar leğende (= küvette) yıkıyor. → sarğa; gobi

sak’izi/ sak’k’izi (AŞ ~ FN)(AK) i. Sakız. Sak’izi-şk’imi k’oda noç’abun. (AŞ-Ok’ordule) Sakızım duvara yapışıktır. Sak’izi goyoxedusi pontuli elvaç’aben. (AŞ-Ok’ordule) Sakızın üstüne oturunca pantolonunun kenarına yapışıyor. Ham sak’k’izi doç’inaxxi. Vrossi mogalasen. (AŞ-Ortaalan) Bu sakızı çiğne. İyi gelecek. Şanak sak’izi lağunums. (FN-Sumla) Şana sakız çiğniyor. Tronis na-non3axun sak’izi var-z*irop-i ? (AK-Döngelli) İskemleye yapışmış sakızı görmüyor mosun ? → olağune; lağuna; sark’izi

salağani (AK) i. [pek nadiren] 1. Denizin akıntı biçiminde sağa sola kaydırarak oluşturduğu dalgalanma. Andğa mzoğa dirdu do salağanepe nançxvaren. (AK-Döngelli) Bugün deniz büyüdü de dalgalar çarpışıyor. 2. Dalga. → soloğani; dalga

salata/ salat’a i. Salata. [< İta.] Da-çkimik ağne na-e3’k’u k’romi salata oxenu şeni geç’k’orums. (FN-Ç’anapet) Kız kardeşım salata yapmak için yeni söktüğü soğanı doğruyor. Ğomaneri salat’a handğa var-iç’k’omen. (AH-Lome) Dünkü salata bugün yenmez. “Masaz iri nanç’uşinas” ya do salat’ a ortas goşadgims. (AH-Borğola) “Masada herkes uzanabilsin” diye salatayı ortaya yerleştiriyor.

salaxana^[1](PZ) s. Salak. Xasanişi biç’i opşa salaxana on. (PZ-Cigetore) Hasan’ın oğlu çok salaktır. → banga^[1]

salaxana^[2](ÇM) s. Sahipsiz (hayvan). Salaxana laç’i cari meçasi avlape elidven. (ÇM-Ğvant) Sahipsiz köpeğe ekmek verirsen avludan gitmez olur. Alişi laç’i salaxana on. Avla miti golit’asen ek’vayonen. (ÇM-Ğvant) Ali’nin köpeği eve bağlı değil. Evin önünden kim geçer ise arkasına takılıp gidiyor. → umiteli^II

sali (ÇM ~ AŞ)(AH-Sidere, Borğola)(AK) i. Odun yarmaya yarayan kama. Ali sali azuy. Dişk’alepe çitasen. (ÇM-Ğvant) Ali kama yontuyor. Odunları yaracak. Ar sali domixeni. Dişk’a pçitasi diç’irasen. (AŞ-Ok’ordule) Bir ağaç kama yap. Odun yararken lazım olacak. Sali va-co3onaşa ham çutuği va-gaçiten. (AŞ-Ortaalan) Kamayı saplamadan bu kütüğü biçemezsin. Na-var-ok’içiten dişkape saliten ok’oçitare. (AH-Borğola) Yarılmıyan odunları kama ile yaracaksın. Si doğurina mazari-skanis xurmaşi sali gigo3igami(n)on. (*)(AK-Döngelli) bed. Sen ölürsen mezarına hurma ağacından kama sokacağım. [(*) Bu kelime AK’da bu bedduanın dışında pek kullanılmaz.] → sili, siyili

saloni (AŞ ~ FN) i. Salon. [< Fra. < İta.] Xali saloni cilendo-k’k’ale amupini. (AŞ-Ortaalan) Halıyı salonun yukarı tarafına doğru yay. Alik filimiz o3’k’omilu şeni saloni om3’k’upinams. (FN-Ç’anapet) Ali filme bakmak için salonu karartıyor. → xayati^II; xaati^II

Samsoni i. Samsun şehri ve ilinin Lazca söylenişi. Samsonişen hakole gza ment’ro3u-doren. Musa otoposite mulut’u do Samsonis elikaçu. (AH-Lome) Samsun’dan bu tarafta yolda heyelân olmuş. Musa otobüsle geliyordu. Samsun’da mecburen kaldı.

sanduği (AŞ ~ ÇX)(AK) i. Sandık. [< Arp.] Sanduği na-non3oy k’afrepe dolu3’i do hişo ixmari. (AŞ-Ortaalan) Sandığa (iç-alt kısımda) çakılı çivileri sök de öyle kullan. Genç’aryi sanduğiz gemiz*in. (FN-Ç’anapet) Param sandıkta duruyor. Kemalik ipti sanduği jur k’eleşen-ti kinarişen elaxums do ok’açxe-ti jur k’ele xe gek’limoni k’ulpi nuk’idams. (AH-Lome) Kemal önceden sandığın iki yanını da kenarından deliyor. Ve sonradan her iki yanına da elle tutulacak kulp takıyor. Sanduğişi xalamidaz na-gez*in kçe nok’epe komomiği. (AH-Borğola) Sandığın gözesinde duran beyaz ipliği getir. Ma p’at’i ndğa şeni geç’areyi pşinaxum. K’at’ayya sanduğiz para gemiz*in. (HP-P’eronit) Ben kötü günler için parayı saklıyorum. Sürekli sandıkta param duruyor. Selimik sanduği dolabiyi tude mişvonç’aps. (ÇX-Makret) Selim sandığı dolabın altına itiyor. Nandidi-çkimi sanduğişen vit’o-xut 3’aneri fork’a muşimers. (AK-Döngelli) Ninem sanduktan on beş yıllık elbiseyi çıkarıyor. Sanduğişen fork’a yebzdaminon ya do bodups. (AK-Döngelli) Sandıktan elbiseyi alacağım diye karmakarışık ediyor da öyle arıyor. Ayşek mu z*iruna sanduğis noçak’aps. (AK-Döngelli) Ayşe ne buldu ise sandığa sıkıştırıyor. Bereşi dolokunepe sanduğişi jin ijobğun. (AK-Döngelli) Çocuğun giyisileri sandığın üzerinde duruyor. → kon3oli; senduği; çebuk’i, çebuk’ina; yaşik’i

sankis (AH) z. Sanki. [< Tür. + Far.] K’ap’ulas ar mendemo3’k’edi. Sankis dumç’k’u memobuzals. (AH-Lome) Sırtıma bir baksana. Sanki karınca geziniyor. → mondo^[1]-III; muç’o^[2]; p’anda^[4] ... st’eri; sankis; gyozgyora^II, gyozgira^II

santrali i. Santral. [< Fra.] Şk’uni çoyis telefonişi santrali ordo ordo ok’ixven. (PZ-Cigetore) Bizim köyün telefon santralı erken erken bozuluyor (= arızalanıyor). Na-var viçinam k’oçepe elektriği-santrali oxenu şeni gulvan. (ÇM-Ğvant) Tanımadığım adamlar elektrik santrali kurmak için dolaşıyorlar. Ham kianaşi enni uneneli k’oçepe rt’es, na-ğures Japonepe. Miti var-elvat’ert’es. Hini na-k’oşk’iyonu k’oçepe “Elektriği gamobiyonaten” deyi uç’itxeli zuğa-p’ici ar santrali kocedges. Ar ndğa him santralite çendi k’oçepe-nişi na-ilanert’u var-meşonumt’es. Let’a-nana guri komuones. Ok’it’axu. Zuğa-ti guri komuones. 3unami diyu. Empu. İdu. Noğa kocost’ik’u. Hey na-sk’udurt’es k’rima Japonepe tisya dou. Zade guri maç’u. Mabgarinu. (AŞ-Ok’ordule) Bu dünyanın en sessiz insanları idiler, ölen Japonlar. Kimseye sataşmazlardı. Onların seçtiği insanlar “Elektrik çıkaracağız” diye sormadan denizin ağzına bir santral koydular. Bir gün o santral ile kendi insanlarını vuracaklarını beklemiyorlardı. Toprağın kalbini kızdırdılar. Ortadan kırıldı. Denizin de kalbini kızdırdılar. Tsunami oldu. Kabardı. Gitti. Şehri yere vurdu. Orda yaşayan zavallı Japonları kurban etti. Çok kalbim acıdı. Ağlayabildim. Muxtayik eletriğişi santrali mektebişi geyide kogyodgapu. (FN-Ç’anapet) Muhtar elektrik santralini okulun arkasına kurdurdu. Jur ndğa ren eletriği va-ren. Santraliz ariza ren-doren. (AH-Lome) İki gündür elektrikler yok. Santralde arıza varmış. Nukleri santralepe k’oçepe na-skidun svapes var-ixenen. (AH-Borğola) Nükleer santraller insanların yaşadığı yerlerde yapılmaz.

sap’ani i. Saban. Ali xojepe sap’ani ozdapay. (ÇM-Ğvant) Ali oküzlere saban çektiriyor.

sap’ari (FN ~ AH) s. Bitkin. Zayıf. Çelimsiz. Halsiz. Alişi 3’ut’eli bere dido sap’ari maz*iru. Çkva zabuni ren-i ? (FN-Ç’anapet) Ali’nin küçük çocuğunu çok zayıf gördüm. Acaba hasta mı ? Ha bere zabuni ren-i ? Hak’o sap’ari mot ren ? (AH-Lome) Bu çocuk hasta mıdır ? Bu kadar zayıf niyedir ? → [cılız] ç’irili

sap’at’oni (FN-Sumla ~ AH) i. Cumartesi günü. Ç’umanişe çkar ora var-maven. Gendğani sap’at’oni ren. Noğaşe geptaten. Skande ancaxi me3’k’indğani memacoxinen. (AH-Lome) Yarın hiç zamanım olmaz. Öbür günü cumartesidir. Çarşıya ineceğiz. Sana ancak ertesi günü uğrayabilirim. → şuriçxa; sabaçxa; sabat’oni

sap’i i. Sap. Loriç’işi sap’i gamalams. (PZ-Cigetore) Kazmanın sapı çıkıyor. Çeserişi sap’i ink’at’u. Xasanik st’up’a gorçams. (PZ-Cigetore) Keseri sapı sallanıyordu. Hasan etrafına tıkaç sarıyor. Çeseris sap’i gamuvelams. (PZ-Cigetore) Keserin sapı çıkıyor. Burç’uli dvok’anasi sap’i gamalay. (ÇM-Ğvant) Burunlu baltayı salladığında sapı çıkıyor. Pederik bergiz modu şeni sap’i goşirumz. (FN-Ç’anapet) Babam çapaya sap takmak için onun (= o sapın) etrafını aşındırıyor. Hak’k’ik arguni uçalime ovalams. Sum geçamus sap’i met’axums. (AH-Lome) Hakkı baltayı usulsüz sallıyor. Üç vuruşta sapını kırıyor. Şevk’etik arguniz sap’i modumers. (AH-Lome) Şevket baltaya sap takıyor. Axmet’ik oxmaru şeni xop’e emiç’opu-dort’un. İxmart’uşi sap’i nut’roxu-doren. (AH-Lome) Ahmet kullanmak için benden kürek almıştı. Kullanırken sapını kırmış. Argunişi sap’i dido t’abala divu-doren. (AH-Lome) Baltanın sapı çok yassı olmuş. Jur mbeli miğunan. Ariz sap’i met’axeri ren. (AH-Lome) İki tane belimiz var. Birinin sapı kırıktır. → dokaçale

sap’oni i. Sabun. [< Lat.] Mboli popoja na-ikuy sap’onite nuk’u vrosi ibğinen. (ÇM-Ğvant) Bol köpük yapan sabun ile sakal tıraşı kolay oluyor. Handğa na-ep’ç’opi sap’onik dido popoci moiğamz. (FN-Ç’anapet) Bugün aldığım sabun çok köpük getiriyor. E skiri, sap’oni domaçodez. Nixmari. (FN-Sumla) Yavrum, sabunumuz bitti. Azar azar kullan. Ha3’ineri sap’onepek çkar popoci var-ikoms. (AH-Lome) Şimdiki sabunlar hiç köpürmüyor.

sarğa (FN-Sumla ~ HP-P’eronit) i. [çoğ. sarğape] Tek parça ağaçtan yontulmuş hamur teknesi. Mkveriş t’uvra sarğaz gyopatxams. (FN-Sumla) Un torbasını hamur teknesinin içine silkeliyor. Sarğaşen n3omi eşalu do let’as melu. Mitiyenpe moxtasen. (FN-Sumla) Teknedeki hamur sıçrayıp yere düştü. Galiba birileri gelecek. [Teknede hamur yoğururken hamur parçası sıçrayıp yere düşerse eve bir misafirin veya misafirlerin geleceğine inanılır.] Babak mjoli onk’anamt’aşi nanak tudelen sarğa e3’ukaçams. (AH-Lome) Babam dut silkelerken annem alttan tekne tutar. Fetik sarğaz na-ren lu-ncaxeriz nuk’u yokaçams do doluç’k’omams. (AH-Borğola) Fethi teknedeki lahana ezmesini, ağzını üstünde tutarak yiyor. Ncaşen sarğa na-ikomanpek ipti “Dolok’lant’a ivas” ya do doloxe gyoğamt’es. Galendo-muşi-ti gomugvalamt’es. (AH-Borğola) Ağaçtan [ekmek vs koymak için] tekne yapanlar önce “Çukur olsun” diye içini (yukarıdan aşağı doğru) oyarlar. Etrafını da yuvarlatırlardı (= yuvarlak biçim verirlerdi). Sarğas lu-duderi ipxort’eşşi muşi k’ele lazut’işi mç’k’udi ek’ik’vançxums. (AH-Borğola) Teknede lahana yemeği yerlerken kendi tarafına mısır ekmeği doğruyor. → sağra; gobi

sark’izi (FN-Sumla) i. Sakız. Sark’izi berez nuk’uz moludumels. (FN-Sumla) Sakızı çocuğun ağzına koyuyor. → olağune; lağuna; sak’izi/ sak’k’izi

sarma i. Sarma. Nanak sarma k’irups. (AK-Döngelli) Annem sarma sarıyor. → gok’oroni

savaşi (AH-Borğola) i. Savaş. Harp. [< Arp.] İrak’is na-ivu savaşiz dido k’oçi ğuru. (AH-Borğola) Irak’ta olan savaşta çok insan öldü. → harbi, xarbi

saxani (AH) i. Sahan. [< Arp.] Tabak. Bakirişi saxanepe bok’alaylapam. (AH-Lome) Bakır sahanları kalaylatıyorum. Çku nak’o 3’anaz ar saxaniz do ar tencerez ok’op’ç’k’omit. (AH-Lome) Biz kaç yıl aynı tabak ve aynı tencereden yedik (= aynı tabak ve aynı tencereyi paylaştık). Nursen ! Gyari p’ç’k’omaten. Taroşen saxani do k’uzepe gamiği. (AH-Borğola) Nursen ! Yemek yiyoruz. Kap kacak dolabından tabak ile kaşık çıkar. Bakiri saxanepes k’alayi boxenapam. (AH-Borğola) Bakır sahanları kalaylatıyorum. Saxaniz mergya geç’k’orums. (AH-Borğola) Sahana maydanoz doğruyor. Yusufik gyari şkule saxanepe bezite gekosums. (AH-Borğola) Yusuf yemekten sonra sahanları(n içini) bezle siliyor. Orhanik Memet’is saxaniz na-gubğun ntxirepe xete geloç’k’idams do nuxvams. (AH-Borğola) Orhan Mehmed’in sahanın içindeki fındıkları eli ile yukardan aşağıya vurup döküyor. → sağani; t’abaği, tabaği

saxne i. Sahne. [< Arp. < Yun.] Fatmak çarbepes kogolisu. Saxneşe gamaxtasen-i ? (AH-Borğola) Fatma dudaklarına (boya) sürmüş. Sahneye mi çıkacak ?

sayet’i (ÇM), sayet’t’i (AŞ-Ortaalan) i. Saat. [< Arp.] I. Bir günün 24’te birine eşit zaman birimi. 2. Vakit. 3. Saat¹, dakika vs zaman birimini gösteren cihaz. Sayet’i cudgay. (ÇM-Ğvant) Saat kuruyor. Ali na-var-ikten sayet’i gza coç’apxay. (ÇM-Ğvant) Ali çalışmayan saati yola çarpıyor. Ham sayet’t’i sk’ani var-on. Zireri on. (AŞ-Ortaalan) Bu saat senin değil. Bulunmuştur. Nak’k’u uk’atalare uk’atali, na-cegizun sayet’t’i goişiren. (AŞ-Ortaalan) Ne kadar dikkat edersen et, takılı olan saatin etrafı aşınıyor. → saat’i, saet’i

II. (AŞ-Ortaalan) Kol saati, duvar saati, elektronik saat vs gibi aygıtlarda gösterilen zaman noktalarının her biri. “Sayet’t’i nak’k’u on ?” deyi iduşunaşa “Sayet’t’i nak’k’u iyu ?” deyi iç’itxi. (AŞ-Ortaalan) “Saat kaç ?” diye düşüneceğine “Saat kaç oldu ?” diye sor. → ora^II; saet’i^II; saat’i^II

sayfa (AH) i. [çoğ. sayfape] Sayfa. [< Arp.] Kitabi mot-ok’ondrik’om. Sayfape elastun. (AH-Lome) Kitabı kıvırma. Sayfaları [yandan yırtılıp koparak] ayrılıyor. İnternetis blogi-skani nam sites ren ? So ç’arum ? Ma jur blogi-sayfa miğun. Ari Milliyetis ren. Majura Radik’alis ren. (AH-Lome) İnternet’teki blog sayfan hangi sitededir ? Nerede yazıyorsun ? Benim iki blog sayfam var. Biri Milliyet’tedir. Ötekisi Radikal’de. → pavri^II-3

sazi^[1] i. Saz. [< Far.] Tahsini sazi oç’andrinay. (AŞ-Ok’ordule) Tahsin saz çalıyor. Sazi-muşi keç’opu. Celvoç’andrinay. (AŞ-Ok’ordule) Sazını aldı. Çalıyor.

sazi^[2] (ÇM) i. Sac. Yassı demir çelik ürünü. Sazite turgeri otvape mturi ordo est’un. (ÇM-Ğvant) Sac ile örtülü çatılardaki kar erken kayıyor (= kayarak düşüyor). → saci, saç’i, saçi

sebabi (FN ~ AH)(AK) i. Sevap. [< Arp.] Amet’ik dida do badepez p’anda nuşvelamz edo heya-şeni dido sebabi ç’k’indumz (= sebabi ayen). (FN-Ç’anapet) Ahmet yaşlı kadın ve erkeklere her zaman yardımcı oluyor ve ondan dolayı çok sevap kazanıyor. P’ap’ulik umiteli berepe şeni na-ikoms xeyirite dido sebabi mogams. (AH-Lome) Dedem kimsesiz çocuklar için yaptığı hayır işlerinden çok sevap kazanıyor. Fadime xe-boli na-ren şeni dido sebabi muirgaps. (AK-Döngelli) Fadime’nin eli açık olduğu için çok sevap kazanıyor. → sevap’i; f. [sevap kazanıyor] natanen^[2]-II

sebai-du i. Tavla oyununda zarların birinin üçlü, öbürünün ikili düşmesi. Sebayü-dü. [< Far. yada Kür.] Sebai-du moxtazna jur puli-ti kogebdume(r). (AH-Lome) Sebayü-dü gelirse iki pulumu da koyarım. Ar sebai-du unont’u. He-ti kot’k’oçu. (AH-Borğola) Bir sebayü-dü lazımdı. Onu da attı.

sebculi (ÇM) i. [çocuklara söylenen sevgi sözü] Canım ! Cicim ! Ayşe mitişi bere ort’asen ort’ay “E ! Sebculi !” u3’omey. (ÇM-Ğvant) Ayşe kimin çocuğu olur ise olsun “Canım, cicim !” diyor. → nculi

sebze i. Sebze. [< Far.] Skidala menç’u şeni dido sebze oç’k’omu uk’orems. (FN-Ç’anapet) Sağlıklı yaşamak için bol sebze yemek gerekiyor. Tangrik meyve do sebze k’uli-muşik ç’k’omaz ya do oçanams. (AH-Lome) Allah meyve ve sebzeyi kendi kulu yesin diye verir. Mjoroni do mç’imoni t’aronis sebze k’ai içanen. (AH-Borğola) Güneşli ve yağmurlu havada sebze iyi ürün verir. → lilve; zerzevati

seçimi (PZ ~ AŞ) i. Seçim. Ma ham seferi moxt’asen seçimis reyi-şk’imi sosyalist’epes mepçare. (PZ-Cigetore) Ben bu sefer gelecek seçimde oyumu sosyalistlere vereceğim. Ar tuta şuk’ule belediye-seçimepe on. Hi-şeni vulur-movulur do leba nena memaçen. (AŞ-Ok’ordule) Bir ay sonra belediye seçimleri var. Ondan dolayı gidip geliyorum ve geç cevap verebiliyorum. Hust’ineri seçimi himu reyi va-mepçare. (AŞ-Ok’ordule) Şimdiki seçimde ona oy vermeyeceğim. → k’ok’oğmalu; 3xuna^II

sedek’e (PZ)(AH-Lome) i. Sadaka. [< Arp.] Dilenciye verilen para. Xasanik sedek’e niçams. (PZ-Cigetore) Hasan (kendisi için) sadaka veriyor. Muşi şeni sedek’e (= ti-muşişi sedek’e) niçams. (AH-Lome) Kendi için sadaka veriyor. → sadaka

sedi i. Set. [< Arp.] Xasani na-golanç’varu çayişi sedi golaç’ums do hemuşi dumani yulun. (AH-Lome) Hasan temizlediği çay setini yakıyor da onun dumanı çıkıyor. Çayişi jin sedis mt’k’a golaçans. Xasanik drap’anite meç’k’orums. Mt’k’ape kyokişen var-e3’k’aşi a-jur tutaşi xolo komulun. (AH-Lome) Çayın üst setinde dikenler var. Hasan orakla kesiyor. Dikenleri kökünden sökmezsen bir-iki ay sonra tekrar gelir. Dişka sediz mot-nosvaramt. Gzas aykiri golobğit. (AH-Lome) Odunu sete yaslamayın. Yolda yanlamasına yığın.

sediri (AŞ) i. Sedir. [< Arp.] Suleymani sediri goyindven. Dinciy. (AŞ-Ok’ordule) Süleyman sedire uzanıp uyuyor. Dulyaşa moxt’asi sediri golinciren. (AŞ-Ok’ordule) İşten gelince sedirde uzanılıyor. → mesofa, memsofa, mensofa, memsufa; divani

seenti → serenti

sefali^[1] (AH) s. Sevimli. Çiçku-berepek opoxuz gyoçk’amt’aşi dido sefali iven. (AH-Borğola) Küçük çocuklar emeklemeye başlarken çok sevimli oluyorlar. P’uç’a berepe sefali iven. (AH-Borğola) Cüce çocuklar sevimli olur.

sefali^[2] (AK) s. Tuhaf. Mu sefali bere ren ! Kuyi stei yerepes dolocans. (AK-Döngelli) Ne tuhaf bir çocuktur ! Kuyu gibi yerlerde yatıyor. → t’evaffi; t’uafi

seferi (AK) i. Sefer. [< Arp.] Defa. [< Arp.] Kere. [< Arp.] Kez. Çkar şansi var-miğun. Aya masumani seferi ren hep-yeği mulun. (AK-Döngelli) Hiç şansım yok. Bu üçüncü seferdir hep-yek geliyor. → fori, fara; defa

sefi^[1] (PZ) i. Hata. Xasanik sefi-muşite k’ok’itorams. (PZ-Cigetore) Hasan kendi hatasıyla mahvoluyor.

sefi^[2] (AŞ) s. Yanlış. Alevipe şeni na-mişk’unan dido şeyi sefi domogurey. (AŞ-Ortaalan) Aleviler hakkında bildiğimiz çok şey bize yanlış öğretilmiş (= kelimesi kelimesine : “bize yanlış öğrettiler”). → elakteri^{I-2, II-2}; xilafi^V

sefili (ÇM-Ğvant) s. ve i. Aptal. Saf. Sefili dva3’onu do ma momoğuredinay. (ÇM-Ğvant) Beni aptal sandı da kandırıyor. Ali sefilepe gotoruy. Sefili di3’onen. (ÇM-Ğvant) Ali safları takıp dolaştırıyor. Saf sanılıyor. → k’oft’e; budala; banga^[2]; gangara; gangu

selami i. Selam. [< Arp.] # Keç’opi mendiği selami-şk’imi / Leba mayu. Gyuli, va-gomaktinen. (AŞ, A.A.) Al, götür selamimi / Geç kaldım. Gyuli, geri dönemiyorum. Lazuri nena na-oromanpez p’orca opşa selami buncğonam. (AH-Borğola) Lazca dilini seven herkese kucak dolosu selam yollarım. Kemalik noğas gulut’aşi k’ai na-içinoms k’oçepes eluz*i3inams do selami meçams. (AH-Borğola) Kemal çarşıda gezerken iyi tanıdığı insanlara tebessüm edip de selam veriyor. Noğas mendraşen ar k’oçi doviçini. Coxo-muşi var-gumaşinet’u. Ama muk çkimda moxtu do selami momçu. (AK-Döngelli) Çarşıda uzaktan bir adamı tanıdım. Adını hatırlamıyordum. Ama kendisi bana gelip selam verdi.

seloba (ÇM) i. Sel. K’at’a 3’ana ruba xinci gonduy. Seloba asi 3’ari iğay. (ÇM-Ğvant) Her sene köprü kuruyor. Sel olunca su götürüyor. M3’eyaneri seloba ruba birden bet’i mcalepe dolotoruy (*), zuğa k’ale iğamt’u. (ÇM-Ğvant) Geçenlerdeki selde dere çok büyük ağaçları içine çekip denize doğru götürüyordu. [(*) “..... çekip ..... götürüyordu”nun karşılığı olarak verilen “...... dolotoruy, ...... iğamt’u” ifadesi, yazılı Türkçe ifadenin kopyasıdır. Doğal konuşma Lazcasında “... dolotorumt’u do ...... iğamt’u.” şeklinde söylenir.]

semeri-k’anca (ÇM) i. Semerin kancası. Ali n3xeni yuk’i mvobasi didi toç’i semeri-k’anca cek’uğay. Yuk’i p’ot’e-ti var-colay. (ÇM-Ğvant) Ali ata yük vurunca büyük ipi semerin kancasına bağlıyor. Yük hiçbir zaman düşmüyor.

semsiye (ÇM) i. Şemsiye. [< Arp.] Semsiye uğurt’aşa va-mç’iy. Var-uğurt’aşa mç’ima cok’açay. (ÇM-Ğvant) Şemsiyesi varken yağmur yağmıyor. Olmayınca yağmura tutuluyor (= yağmur onu tutuyor). Xoşk’ak’ali hik’u zerbi mç’imu do semsiye gamaç’irdu. (ÇM-Ğvant) Dolu öyle hızlı yağdı ki şemsiyeyi yırttı. # “Mç’imate dovi3’ari / Va-miğurt’u semsiye.” - “Gurepe dologiç’u / K’ululişi Saniye.” (ÇM-Ğvant, atma türkü) “Yağmurdan ıslandım / Yoktu şemsiyem.” - “Yüreklerini yaktı / K’ululi-gillerden Saniye.” → şemşiye

semti (AK) i. Taraf. Kısım. Duşemeşi ar semti ilakteri ren. (AK-Döngelli) Döşemenin (= zemin yüzeyin) bir tarafı meyillidir. Ont’ules na-ren ncaşi uşkiris mjura geçaşi ar semti ilamç’itanen. (AK-Döngelli) Bahçede bulunan ağaçtaki elmaya güneş vurunca bir tarafı kızarıyor. → t’arafi

senduği (PZ ~ AŞ) i. Sandık. [< Arp.] Ayşeşi senduğis na-on dolokunape-muşi Xasanik p’anda şişolums. (PZ-Cigetore) Ayşe’nin sandığında olan giysilerini Hasan her zaman karman çorman ediyor. Ham mişi senduği on ? Nak’u ntxiri cebğun ! (PZ-Cigetore) Bu sandık kimindir ? Ne kadar fındık konulmuş (= içine dökülmüş haldedir) ! Na-gorum porça senduği goyozun. (AŞ-Ortaalan) Aradığın eşya sandığın üzerindedir. → kon3oli; sanduği; çebuk’i, çebuk’ina

seneri → asenen

serbesluği i. Serbestlik. [< Fars. + Tür.] Özgürlük. Mtel k’oçiz, serbesluğite oskidu şeni kianaz na-golulun sosiali do idari nizamişa xak’k’i uğun. (FN-Ç’anapet) Her insanın, özgürce yaşamak için dünyada geçerli sosyal ve idarî düzenin olmasına hakkı vardır.

serenderi/ serende (PZ-Cigetore), serendi (ÇM), serende (AŞ) i. Serender. Kiler. [< Far.] Geleneksel Laz mimarlığında farelerin girmesini engelleyecek şekilde dört adet direk üstüne oturtulan ahşap ambar. Xasanik “Serenderis eft’are” deyi msk’ala konomp’onams. Eyulut’aşa elust’un do colams. (PZ-Cigetore) Hasan kilere merdiven dayayıp çıkarken yana doğru sıyırıp kayarak düşüyor. Xasanik serendes mt’a meşk’ambarums. (PZ-Cigetore) Hasan kilere yanlamasına ot sıkıştırıyor. P’ap’u-şk’imik na-3’opxu serenderi ok’ixu. Ağani-muşi p’3’opxare. (PZ-Cigetore) Dedemin yaptığı serender bozuldu. Onarıp yenisini yapacağım. K’at’u serendes cexosk’un. (PZ-Cigetore) Kedi serenderin üzerinde geberiyor. Ntxiri serendi cemibğun. (ÇM-Ğvant) Fındığım naylada (*) yere dökülmüş halde duruyor. Ayşe ntoleri lazut’epe serendi celvobğay. (ÇM-Ğvant) Ayşe koçanından ayıklanmış mısır tanelerini naylaya (*) seriyor. [(*) Çamlıhemşin’li Lazlar’da Lazca konuşurken serendi, Türkçe konuşurken “nayla” denir. S.Y.] Serende ar k’ale kocextu. Ç’umani tamiri p’are. (AŞ-Ok’ordule) Serederin bir köşesi çöktü. Yarın tamir edeceğim. P’ap’p’u-şk’imi na-u serende ok’k’ixu. Ç’umani ptamirare. (AŞ-Ortaalan) Dedemin yaptığı serender bozuldu. Yarın tamir edeceğim. → nayla (FN)(AH-Borğola); serenti/ seenti

serendi-parpa (ÇM) i. Serenderin yuvarlak fare korumacısı. Ali “Mtuyepe moy-eyalert’an” deyi serendi-parpa goişiray. (ÇM-Ğvant) Ali naylanın (*) yuvarlak fare korumacının etrafını farelerin çıkamamaları için aşındırıyor. [(*) ÇM’li Lazların konuştukarı Türkçe’de “serender”e “nayla” denir.] → parpa^[1]-II; naylaşi parpa^[2]-III

serenti/ seenti (AH ~ HP ÇX) i. Serender. Geleneksel Laz mimarlığında farelerin girmesini engelleyecek şekilde dört adet direk üstüne oturtulan ahşap ambar. Lazepeşi k’at’a oxorişi yanis ar serenti ar çkva mandre gedgin. (AH-Lome) Lazların evlerinin yanında bir serender, bir de mandıra olur. Cemali seentiş tude e3’uxen. (AH-Lome) Cemal serenderin altında oturuyor. Luği serentişi xayatiz omç’k’vinams. (AH-Lome) İnciri serenderin balkonunda kurutuyor. Serentiz ntxiri gemiz*in. (AH-Lome) Serenderde fındığım var. Cumadik “Serentişi tude mç’ima nobğamz” ya do dişka doloxe amadumers. (AH-Lome) Amca “Serenderin altına yağmur serpiştiriyor” diye odunu içeri koyuyor. Emine xalak nez*i goru do nanak serentiz gyut’axams. (AH-Lome) Emine halam ceviz istedi de annem serenderde kırıyor. Nusak dolokunu naxu. T’aoni mç’ima ren. Seentiş tudele e3’ok’idams. (AH-Lome) Gelin çamaşır yıkadı. Hava yağmurlu. Serenderin altında asıyor. Serentiz na-işinaxen tkomineri uşkuri dido nostoneri iven. (AH-Borğola) Serenderde saklanan tazeliği gitmiş elma çok lezzetli olur. Serentepeşi k’uçxepez mtugiz mot-yalet’az ya do ncaşi kara uxenaman. (AH-Borğola) Serenderlerin bacaklarından fare çıkamasın diye ağaçtan yuvarlaklık yapıyorlar. Se(r)entis tude berepek istere(r)enan. T’axeyi t’abağis ç’anç’axoni k’izi do ç’at’ali naşkve(r)enan. (HP-P’eronit) Serender altında çocuklar oynamış. Kırık tabakta çamurlu kaşık ve çatal bırakmışlar. → serender/ serende, serendi; nayla (AŞ-Ortaalan ~ AH)

sergi (AK) i. Sergi. Örtü. İsmailik tiraktorişi kasas sergi dulumpinaps do dik’a gyobğaps. (AK-Döngelli) İsmail traktörün kasasına sergi (= örtü) seriyor da buğday döküyor. → etvaşe; orti

seri/ ser/ seyi/ sei i. ve z. Gece. I. (PZ ~ ÇX) i. Gece. Ğoma seris gzas xortlaği bz*iri doma3’onu. Domk’uti. (PZ-Cigetore) Dün gece yolda hortlak gördüğümü sandım. Ürktüm. Kormepe seris doyanure-nişis diyaneran. (PZ-Cigetore) Tavuklar gece kümeslerinde tünüyorlar. Ali seri-gverdi miyoxu. (ÇM-Ğvant) Ali beni gece yarısı çağırdı. Puci do nceni ok’ortey do serişa p’et’elaman. (AŞ-Ok’ordule) İnek ile danayı ayırdılar. Akşama kadar bağırıyorlar. Seri diyu. Çona va-miğunan. Ama tuta şk’u mitanaman. (AŞ-Ok’ordule) Gece oldu. Işığımız yok. Ama ay bizi aydınlatıyor. Moxt’ana ordo moxt’i. Seri-gverdi moy-mulur. (AŞ-Ortaalan) Gelirsen erken gel. Gece yarısı gelme. Lu serişe mocibare. Ndğalerişa omçetinare. (AŞ-Ortaalan) Lahanayı akşamdan hafifçe kaynatacaksın. Gündüze kadar bekleteceksin. Muxtarik, t’alebepek seriz mektebişi darabaz na-nonç’arez sloganepe nojilams. (FN-Ç’anapet) Muhtar, öğrencilerin gece okulun ahşap ara bölmesine yazdıkları sloganları siliverdi. Berek seyiz gepsums. (FN-Ç’anapet) Çocuk gece altına işiyor. Seriş gverdiz p’alik’aepe keyemabğez. (FN-Sumla) Gece yarısı delikanlılar ansızın, ummadık şekilde geldiler. Aşek komoli-muşiz şuri şeni k’at’a seriz xvamums. (FN-Sumla) Ayşe kocasının ruhuna her gece dua ediyor. Serişi gverdi dix’u do xolo var-manciren. (AK-Döngelli) Gece yarısı oldu da yine de uyuyamıyorum.

II. (FN-Sumla ~ AH HP ÇX) z. Gece. Geceleyin. Berek seri oncirez gepsums. (FN-Sumla) Çocuk gece altına işiyor. Bere zabuni na-ren şeni seyi bgarineri gamalams. (AH-Lome) Çocuk hasta olduğu için gece ağlayarak uyanıyor. Nandidik seri 3’k’unite mk’usinams do çku-ti var-monciyaman. (AH-Lome) Büyükanne gece ağrıdan inleyip bizi de uyutmuyor. Puci-çkunik ndğaleri na-ç’k’omu tipi seri mk’oums. (AH-Borğola) İneğimiz gündüz yediği otu gece geviş getiriyor. # Seri tuta va-rt’u. Si memotani. (AH, anonim) Gece ay yoktu. Sen bana ışık tuttun. Seri malteşi berek oxori-muşişe gelulurt’aşi na-aşkurinen şeni bere-çkimik hemuz gyatxozen. (AH-Borğola) Gece komşunun çocuğu evine giderken korktuğu için çocuğum ona eşlik ediyor. Burbu seri putxun do korba oz*ğams. (AH-Borğola) Yarasa gece uçar ve karnını doyurur. Serişi gverdiz nek’na ik’ank’uşi emp’k’uti. (AH-Borğola) Gece yarısı kapı çalınınca ürktüm. Noğaşi tepe seri randums. (AH-Borğola) Çarşının ışıkları gece parlıyor (= yansıyor).

seri-gverdi (ÇM ~ AŞ) z. Gece yarısında. Ali seri-gverdi miyoxu. (ÇM-Ğvant) Ali beni gece yarısı çağırdı. Seri-gverdi moy moxt’i ? Gap’ant’u-i ? (AŞ-Ok’ordule) Gece yarısı niye geldin ? Şaşırdın mı (*) ? [(*) “Kafayı mı yedin ?” anlamında da denilebilir.] Moxt’ana ordo moxt’i. Seri-gverdi moy-mulur. (AŞ-Ortaalan) Gelirsen erken gel. Gece yarısı gelme. → seriş oşk’endas; serişi gverdiz

seri-mç’umale/ sei-mç’umale (FN-Sumla) i. Cırcırböceği.

seri-ndğaleri/ seyi-ndğaleyi (AH) z. Gece gündüz. Sabah akşam. Kçinik “Mot-bğurut’a” ya do seyi-ndğaleyi Tangriz axvamen. (AH-Lome) Yaşlı kadın “Ölmeyeyim” diye sabah akşam Tanrıya dua ediyor. → ser-ndğaleriz; saba-axçam

serini s ve i. I. s. Serin. Mja bak’laç’ite mjoraz nuz*in. Serini ar soti keladgi. (AH-Lome) Süt bakracın içinde güneşe karşı duruyor. Serin bir yere kaldır. Andğa bavra k’ai ilabars. X’ona serini yen. (AK-Döngelli) Bugün rüzgâr iyi esiyor. Tarla serindir. II. i. 1. Serinliği. Pucepez lumcineri seriniz omcu k’ai u3’onan. Ala ma oxoşe bulut’aşa gzaz gemilumcun. (AH-Lome) Hayvanlar akşam serinliğinde otlamayı seviyorlar. Ama ben eve gidene kadar yolda karanlığa kalıyorum. 2. Serin yer. Bere-çkimiz dido daç’k’indu. Seriniz m3ika elacans. (AH-Lome) Çocuğum çok yoruldu. Serinde biraz uzanıp dinleniyor.

ser-ndğaleriz (FN) z. Gece gündüz. Şani ser-ndğaleriz xen do mu izmons var-miçkin. (FN-Ç’anapet) Şani gece gündüz oturup ne hayal ettiğini bilmiyorum. → saba-axçam; seri-ndğaleri

sersi (AH ~ HP ÇX)(AK) i. Ses. 1. İnsan sesi. Sersik randums. (AH-Borğola) Ses yankılanıyor. Seri galeşen na-moxtu ouruşi sersiten oxoriz na-renpe eipxasez. (AH-Borğola) Gece dısarıdan gelen kadın çığlığıyla evdekiler aniden ayaklandılar. 2. Hayvan sesi, kuş sesi vs. K’uk’upeşi sersi vognatşi meagnep’t’it ki x’onaşa ç’k’emi meçamuşi ora moxtu. (AK-Döngelli) Guguk kuşlarının sesini duyduğumuzda anlıyoruz ki tarlaya tohum atma zamanı geldi. 3. Herhangi şeyden çıkan ses. Karmat’ek lazut’i gemku bekita. Nanak “Lazut mot-geskidut’az” ya do xaroz na-guragadams sersi mulun. (AH-Lome) Değirmen mısırı öğüttü galiba. Annemin “Mısır kalmasın” diye xaro’nun etrafına vurduğu sesler geliyor. Oxorca ! Berepez misa doxenapi. Televizyonişi sersi var-bognam. (AH-Borğola) Hanım ! Çocukları sustur. Televizyonun sesini duymuyorum. Ğalişen k’at’a oraz oçxiyaluşi sersi mulun. (AH-Borğola) Irmaktan her zaman şarıldama sesi (=akıntı sesi) gelir. Farik ar ç’it’a sersi ognaşi gok’u3xun. (AK-Döngelli) Fahri küçük bir ses duyduğunda uyanıyor. Musa ! Ont’uleşen opuşonuşi sersi ren. Mendo3’k’edi ! Vaşa mumçkvi mot-t’az ! (AH-Borğola) Musa ! Tarladan eşeleme sesi geliyor. Bakıver ! Sakın porsuk olmasın ! A m3ika sersi şignu-i bere yeşkurdun. (AK-Döngelli) Biraz ses duyunca çocuk ürküyor. → nena^II; sesi; [insan sesi] xoma

sesi (AK) i. Ses. Osmanik sesi-muşi iktiraps do papuli-muşis nungapinaps. (AK-Döngelli) Osman sesini değiştiriyor da [kendi sesini] dedesine benzetiyor. → nena^II; sersi; [insan sesi] xoma

sevaili (FN) i. Sahil. 3’oxlepez sevaili k’ele mtelli çoli t’u-doren. 3’k’ayi moşkva ivayiz princi gyotasamt’ez-doren. Ha3’i princona çkar var-doskidu. (FN-Sumla) Eskiden sahil taraf hep bataklık imiş. Su bol olunca pirinç ekiyorlarmış. Şimdi pirinç tarlası hiç kalmadı. Eminek bozo-muşi sevailişa komeçu. (FN-Sumla) Emine kızını sahile (= deniz kenarına, alçak bir bölgeye) verdi. → noğa^II, mzuğa-p’ici, zuğaşi p’ici

sevap’i (PZ)(AŞ), sevap’p’i (AŞ-Ortaalan) i. Sevap. [< Arp.] Alik namazi oxenute sevap’i klimums. (PZ-Cigetore) Ali namaz kılarak sevap kazanıyor. Sevap’i ikazanay. (AŞ-Ok’ordule) Sevap kazanıyor. Nak’k’u-ti yardumi oğodasen hik’k’u sevap’p’i ayen. (AŞ-Ortaalan) Ne kadar yardım edecekse o kadar sevap kazanır. → sebabi; natanen^[2]-II

sevda i. Sevgili. Sevda-şk’imi ona doloxendo şkimi şeni gamixvalen. (PZ-Apso) Sevgilim tarladan benim için (= bana haber vermek için) öksürüyor. # Melenk’ale moy gulur ? / Uça 3’i3’ila re-i ? / - Nak’u sevda miyonun ? / Ok’k’obi3’ilare-i ? (AŞ-Ortaalan, anonim) Karşı yakada niye geziyorsun ? / Siyah yılan mısın ? / - Ne kadar sevdam var ? / İkiye mi ayrılacağım ? → sevdali; culi, gyuli; yari; s. ve i. oroperi, x’oroperi, x’oropeli

sevdali i. Sevgili. # Dest’ani ginç’aram K’alayi-Onay / Puci oncinamt’i Elagza-onay / Muti mo-u3’omer Emine çonay / Gamaxt’ana giyonare sevdali. (PZ-Noxlamsu, İ.P.) Dest’ani’yi (= aşık şarkısını) sana yazıyorum K’alayi-Ona’da / İneği otlatıyordum Elagza-ona’da / Bir şey söyleme Emine ışığa / Dışarı çıkarsan seni götüreceğim sevgilim. → sevda; culi, gyuli; yari; s. ve i. oroperi, x’oroperi, x’oropeli

seyi (AH) i. Seyir. [< Arp.] ♦ [dey. seyi ikoms (AH) : seyrediyor.] İsrailik Filistinis na-oğodamspe dunyak seyi ikoms. (AH-Lome) İsrail’in Filistin’e yaptıklarını dünya seyrediyor. → seyiri ikuy; iseyirams, iseriyams, iseyiray

seyi-ndğaleyi → seri-ndğaleri

seyiri (AŞ) i. Seyir. [< Arp.] ♦ [dey. seyiri ikuy (AŞ) : seyrediyor.] Ti-mole moxt’i. Hakolen vrossi seyiri gaxxenasen. (AŞ-Ortaalan) Beriye doğru gel. Buradan iyi seyredebileceksin. → seyi ikoms; iseyirams, iseriyams, iseyiray

-si (PZ-Cigetore ~ AŞ-Ok’ordule) [cümlemsi s.-e. : Vuayel arkasında -si biçimi, konson arkasında -i biçimi kullanılır. Nadiren konson arkasında -isi biçimi de gözlemlenir.] (-diği)nde. (-eceği)nde. Musa emice moxt’usi oxoris eba-şk’imi var-ot’u. Nana-şkimis p’i vuk’itxi livadişa vuk’ap’i. (PZ-Cigetore) Musa amca geldiğinde evde babam yoktu. Anneme sormadan ben bahçeye koştum. Vit-do-şk’it 3’aneri vort’i, mektebi mevaşk’visi. (PZ-Cigetore) On yedi yaşındaydım, okulu bıraktığımda. Gzalepe zeni asi mç’imate ç’oç’oxi dogutun. (ÇM-Ğvant) Yolları düz yaparsan yağmurda çamurlu durur. Ma pxaşk’asi ek’emoç’ay. (ÇM-Ğvant) Ben tarlaya tohum verince ardım sıra başlıyor. Ğoberi muçemi var-asi, elibaray, ok’ixven. (ÇM-Ğvant) Çiti dayanıklı yapmazsan (= sen yapmadığında) hafif rüzgârda (= rüzgâr hafif essin de) bozulur. Bedi-şk’imi limci leba dovijinasi ç’umanişi ordoşa cemok’u3xinay. (ÇM-Ğvant) Babaannem ben gece geç yatınca sabah erkenden beni uyandırıyor. K’at’u nok’açasi k’oçi gopu3xonuy. (ÇM-Ğvant) Kediyi sıkıştırırsan (= bıktırırsan) insanı tırmalar. Na-iyupe vu3’visi goiç’irdu. (ÇM-Ğvant) Olanlarını ben ona söyleyince üstünü başını yırttı. Bere-muşi ğurusi goift’ilu. (ÇM-Ğvant) Çocuğu ölünce parçalandı. Badi dobiyisi toli ok’omaxven. Cozluği-suzi lemşi toç’i va-gomanden. (AŞ-Ok’ordule) Yaşlanınca gözlerim bozuluyor. Gözlüksüz iğneye iplik geçiremiyorum. Muradi kva ot’oçusi xanç’ali momat’t’u. (AŞ-Ok’ordule) Murat taş atınca dirseğime vurdu. Ma-ti k’uçxe-modvalu megiğart’u. Si moxt’isi moxvadu. Huy si mendiğare. (AŞ-Ok’ordule) Ben de sana ayakkabı getirecektim. Sen gelince uygun düştü (= denk geldi). Şimdi sen götürürsün. E, cuma-şk’imi ! Munde İstanbulişa moxt’are ? Moxtasi minci cet’t’ağaneri pşk’omaten. Ti-sk’ani vrossi o3’edi. (AŞ) Ey, kardeşim ! Ne zaman İstanbul’a geleceksin ? Geldiğinde çökelek tavalaması yiyeceğiz. Kendine iyi bak. → -i^[2]/-isi; -su (AŞ-Ortaalan); -sini (AŞ-Ortaalan); -is/-sis; -iz/-yiz; -şi

si (PZ ~ AH), si/ sin (HP)(AK), sin (ÇX) ş.z. [sin do ma “seninle ben” deyiminde her diyalektte sin biçimini alır] Sen. ♦ aps.-erg.-dat. si/ sin. 1. aps. Sen. Seni. Cuma-şk’imi, suret’i-sk’ani komaziru. Si p’ot’e badi var-iyare. (AŞ-Ok’ordule) Kardeşim, resmini gördüm. Sen hiçbir zaman ihtiyar olmayacaksın. Ma si iri ora cuma st’eri mazin. (AŞ-Ortaalan) Ben seni her zaman kardeş gibi görürüm. Si, skiri, k’oçinobaz kogamaxti-doren. (AH-Lome) Sen, yavrum, insanlıktan çıkmışsın. Si “Şak’a bu3’umer” ya do giçkin. Ala hemuz damtilanen. (AH-Lome) Sen “Ona şaka söyledim” diye sanıyorsun. Ama o, gerçek olduğunu sanıyor. Ç’umeneri noderişa ifti si moxti. (AK-Döngelli) Yarınki imeceye önce sen gel. Mendraşen si var-maçinobu. (AK-Döngelli) Uzaktan seni tanıyamadım. Sin mundes-ti-na ida, man-ti emmaxtis vidaun. (ÇX-Çxalazeni, TM) Sen ne zaman giderse ben de o zaman gideceğim. 2. erg. Sen. A3’i du-şeşi vistola do si z*iri. (AK-Döngelli) Şimdi dü-şeş atayım da sen gör. Sin mutxa x’va, man-ti iya p’aun. (ÇX-Çxalazeni, TM) Sen ne yaparsan ben de onu yaparım. 3. dat. Sen. Sana. Senin. Si mu cegozun ? (ÇM ~ AŞ) Adın ne ? Si mu gegoz*in ? (FN ~ AH) Adın ne ? Si mu gcoxons ? (AH ~ HP) Adın ne ? Boyne si mekçare-i ? (AH-Lome) Her zaman sana mı vereceğim ? Si mu ginonna x’vi. Ma si var-megağer. (HP-P’eronit) Sen ne istersen yap. Ben sana engel olmam. → skaniz

♦ pos.-gen. sk’ani (PZ ~ AŞ). Senin. 1. pos. 2. gen. a. [sk’ani + isim] Sk’ani 3’una şk’imişi şk’ala dada n. (ÇM-Ğvant) Senin ağrın, benimkinin yanında oyuncak. b. [isim + -sk’ani] # Avla-sk’ani omcore / Ç’epri mevupinare / Si moyç’andi do idi / Ma cek’egipinare. (ÇM-Ğvant, anonim türkü) Avlun güneye bakıyor / Kendir (kurutmak için) sereceğim / Sen çağır ve git / Ben arkandan (hayvanları) süreceğim. Emuca-sk’ani mcumori ak’vandi do komoiği. (AŞ-Ok’ordule) Öteye geç. Amcandan sirke iste de getir. Bilezuği-sk’ani çarşaffi elanzik’i do komeşk’advi. (AŞ-Ortaalan) Bileziğini çarşafı kaldırıp içine koy. c. [sk’ani] Seninki. Şk’imi mamuli sk’ani cojginay. (ÇM-Ğvant) Benim horozum seninkini hemen yeniyor. Ali juma-muşi “Maroni na-p’ç’opaten k’inçi sk’ani on. Majurani na-p’ç’opaten k’inçi şk’imi on.” u3’u. (ÇM-Ğvant) Ali kardeşine “İlk yakalacağımız kuş senin. İkinci yakalacağımız kuş benim.” dedi.

♦ pos.-gen. skani (FN ~ ÇX). Senin. 1. pos. 2. gen. a. [skani + isim] Skani oxorişi ar k’at’iz nak’o toli ren ? (AH-Lome) Senin evinin bir katında kaç bölüm var ? b. [isim + -skani] Ar tuta ogine Mp’oliz bort’i. Emuca-skani bz*iri. Jurik gyari p’ç’k’omit. (FN-Sumla) Bir ay önce İstanbul’da idim. Senin amcanı gördüm. Birlikte (= ikimiz) yemek yedik. Nana-skaniz oromna xark’işi nanaz mot-ogor. (AH, atasözü, K.A.) Ananı seviyorsan başkasının anasına küfür etme. K’ap’inei k’ap’inei oxo-skanişa igzali. Ok’ogim3’k’upun. (FN-Sumla) Çabuk çabuk (= koşa koşa) evine git. [Farkında değilsin ama] akşam oluyor. c. [f.-i. + -skani] Ham seri omk’usinu-skanite miti var-anciru. (AH-Lome) Bu gece senin inlemenle kimse uyuyamadı. d. [skani] Seninki. Emineşi biç’i dido ç’ut’a ren. Skani epeyi morderi ren. (AH-Lome) Emine’nin oğlu çok küçüktür. Seninki epeyce büyümüş.

♦ dir.-abl. sk’aninde/ sk’ande/ sk’anda (PZ), sk’anda (ÇM ~ AŞ-Ok’ordule). Sana. Sana doğru. Senden. Sk’aninde ma xeyiri bz*irat’u-i ? (PZ-Cigetore) Senden ben hayır mı görecektim ? Sk’anda majvani mi-ti-na moxt’asen moxt’as vati vixela. (PZ-Cigetore) Senden sonra kim gelirse gelsin sevinmeyeceğim. Nak’u ndğa on ç’i sk’anda xaberi var-emaç’opu. Muti gağodu-i ? Ordo xaberi komomçana xaz*i mayasen. (PZ-Cigetore) Kaç gündür senden haber alamadım. Bir şey mi oldu sana ? Tez haber verirsen memnun olacağım. Ali do İhsani sk’anda muluran. (PZ-Cigetore ~ ÇM) Ali ile İhsan sana geliyorlar. Sk’anda k’ale vot’omar. (ÇM-Ğvant) Sana doğru atıyorum. Ha-st’eri dulya sk’anda var-mepşonumt’i. (ÇM-Ğvant) Böyle bir işi senden beklemiyordum.

♦ dir. sk’anda (AŞ-Ortaalan), skanda (FN), skande (AH), skanda (HP ~ ÇX). Sana. Sana doğru. Ma skande k’ele bivare. (AH-Lome) Ben sana taraf olacağım. Ma skande p’ot’e k’ap’ula va-memadven. (AH-Lome) Ben sana hiçbir zaman güvenemem. Ma ham dosya komegincğoni miçkit’u. Skande var-idu-doren. Xolo gincğonam. (AH-Borğola) Ben bu dosyayı sana yolladığımı sanıyordum. Gitmemeş. Tekrar gönderiyorum. Na-p’ç’aripe skande gendğani gincğonare. (AH-Borğola) Yazdıklarımı sana yarından sonra yollayacağım. Skanda mutu var-ix’vet’u. Ama bere-skani gimxors. (AK-Döngelli) Sana bir şey olmazdı. Ama çocuğun seni yiyip bitiriyor.

♦ abl. sk’ande (AŞ-Ortaalan), skanden (FN ~ ÇX). Senden. Na-momçi culi dopurcu. Sk’ande xolo nena var-on. (AŞ-Ortaalan) Verdiğin gül soldu. Senden hâlâ ses yok. Ali na-elusun na-celusun doxesap’ana sk’ande vrossi xali uğun. (AŞ-Ortaalan) Ali’nin sağda solda sahip olduğu şeyleri hesaplarsan senden iyi hali var. Mot-mğoram. Mitis skanden var-aşkurinen. (FN-Sumla) Bağırma. Kimse senden korkmuyor. Çkimde skanden met’i çkar miti var-mulun. (AH-Lome) Bana senden başka kimse gelmiyor. Cuma-çkimişi oxorca skanden sum 3’ana didi ren. (AH-Lome) Kardeşimin kaısı senden üç yaş büyüktür. → skanişen

sica (ÇM ~ HP ÇX)(AK) i. Damat. Amedi sica-şk’imi iyen. (ÇM-Ğvant) Ahmet benim damadım oluyor. Ali ma sica ma(y)en. (AŞ-Ok’ordule, Ortaalan; FN-Ç’anapet) Ali benim damadım oluyor. Damtirek sica-muşi om3kvamz do berez oncğore gyut’alams. (AH-Lome) Kaynana damadını övüp çocuğu utandırıyor. Damtirek sicaz cebiz k’aumişi doludumers. (AH-Lome) Kaynana damadın cebine kavrulmuş fındık koyuyor. Ali ma maven. - Mu gaven ? - Sica maven. (AH-Lome) Ali bana akraba olur. - Neyin olur ? - Damat olur. Damtirek kotumeşi t’ut’uli sicas uşinaxams. (AH-Lome) Kaynana tavuğun budunu damada saklıyor. Damtirek noğamisas lira nodaz*u. Sicas-ti k’ravadis altuni toka eludaz*ams. (AH-Lome) Kaynana geline lira taktı. Damadın kravatına da altın toka takıyor. Sicaz na-çasen mamuliz ti a şvaciz non3alu. (AH-Borğola) Damada yedireceği horozun başını bir anda uçurdu (= kesti). Ali çkimi sica domax’ven. (AK-Döngelli) Ali benim damadım oluyor. Ali çkimi sica ren. (AK-Döngeli) Ali benim damadımdır. → enişt’e (PZ); noğame

sicalik’oba (FN ~ AH HP ÇX) i. Damadın kayınpederi ve kaynanasına ettiği ziyaret. “Damatlık”. Sicalik’obaşa bidaşi mtiri-çkimik kotume nok’vatams do mçams. (AH-Borğola) Damatlığa gidince kayınpderim tavuk keser ve bana yedirir.

sifet’i (PZ-Cigetore) i. I. Yüz. Surat. Haşo goiniğu do sifet’is ar moç’apxams ç’i ar k’o gişk’ut’uk’o ! (PZ-Cigetore) Böyle gerilip de suratına bir vuruyor ki bir bilseydin ! Alis m3udişi ar mutxa du3’vek’es hişo hersi mvalen ç’i k’oçişi sifet’is naft’ilen. (PZ-Cigetore) Ali’ye yalandan bir şey söyleseler öyle sinirleniyor ki adamın suratına dalıyor. Alis hersi mvalasi Xasanis xe-ceri sifet’is noft’ilams. (PZ-Cigetore) Ali sinirlendiği zaman Hasan’a elinin tersiyle suratına çarpıyor. Xasanişi sifet’i cakçandu. Çere amt’u. (PZ-Cigetore) Hasan’ın yüzü soldu. Rengi kaçtı. Xasani ! Sifet’i cegakçandu. Çere gamt’u. Beçi mutişa gaşk’urinu. (PZ-Cigetore) Hasan ! Yüzün soldu. Rengin kaçtı. Belki bir şeyden korktun. Xasanişi sifet’is lazut’işi msva nasvasi elvamç’itanen. (PZ-Cigetore) Hasan’ın yüzüne mısır yaprağıı değince [yüzünün] bir tarafı kızarıyor.

II. Fotoğraf. Resim. Nana-şk’imi k’odas sifet’i-şk’imi not’ambams. (PZ-Cigetore) Annem duvara resmimi yapıştırıyor. Refik’ik sifet’i zdams. (PZ-Cigetore) Refik resim çekiyor. → suret’i; me3’omila^II; resimi; sureti; fot’orafi, fot’oğrafi

sift’e (PZ-Cigetore) z. İlk. İlk önce. Sift’e terzis golovaktaten. Muç’e uruba na-gorum himus vumeselaten. Nak’u k’umaşi na-diç’is terzik şk’u mi3’vanen. Himu do ok’ayi k’umaşi eç’opuşa mendaft’aten. Himu do ok’ayi xolo terzişa mendaft’aten. K’umaşi hek mevaşk’vaten. (PZ-Cigetore) İlk önce terziye uğrarız. Nasıl elbise istediğini ona anlatacağız. Ne kadar kumaş gerektiğini terzi bize söyleyecek. Ondan sonra kumaş almaya gideceğiz. Daha sonra tekrar terziye gideceğiz. Kumaşı oraya bırakacağız. Xasanik ndğura na-mi3’upe ma ar m3ika u3xu momalu. - Sift’e si u3xu mogalu-i ? Himuk na-it’urspe ma p’anda opşa u3xu momalen. (PZ-Cigetore) Hasan’ın demin söyledikleri bana biraz garip geldi. - İlk defa mı sana garip geldi ? Onun söyledikleri bana her zaman çok garip geliyor. Bere diyinasi sift’e 3’ip’a deluşk’oraman. (PZ-Cigetore) Çocuk dünyaya geldiği zaman ilk önce göbek bağını kesiyorlar. Andğa ma laç’i memagu. “Memok’ap’asen” deyi maşk’urinu. Sift’e na-bz*iri çuk’uris kodelevuk’ap’i. (PZ-Cigetore) Bugün bana köpek rastladı. “Bana kapar” diye korktum. İlk gördüğüm çukurun içine hızla indim (= atladım). → emogi; ipti; isti; ifti

sift’eneri (PZ-Cigetore) s. İlk. Xasanişi bozomotina-muşi sift’eneri mektebis masumani sinifis dosk’udun. (PZ-Cigetore) Hasan’ın kız çocuğu ilkokulun üçüncü sınıfta kalıyor. Ma nana-şk’imişi sift’eneri bere-muşi vore. (PZ-Cigetore) Ben annemin ilk çocuğuyum. → emogindeni; moç’k’a; iptineri, iftineri

sift’erci (PZ) i. [çoğ. sift’ercepe] Atmacacı. Sift’ercepe ort’iç’i şeni gulurt’aşa şk’a do 3’ale k’o3’iğvareran. (PZ-Cigetore) Atmacacılar bıldırcın için gezerlerken belden aşağıya kadar ıslanıyorlar.

sift’eri (PZ ~ AŞ-Ok’ordule) i. Atmaca. Doğan. Şahin. Xasanik sift’eri şinaxums. Doyanures moluxes do k’at’a ndğa noxosirams sift’eri-muşis. (PZ-Cigetore) Hasan atmaca saklıyor. Kafesin içinde her gün dikizliyor (= gizlice bakıyor) atmacasına. Xasanik mcalepe k’arbums. Boda cobasen do sift’eri ç’opasen. (PZ-Cigetore) Hasan ağaçlara sırıkları çakıyor. Ağ kuracak da atmaca yakalayacak. Ham ndğalepe sift’eri oxovomç’um. (PZ-Cigetore) Bugünlerde atmaca ehlileştiriyorum. Ar sift’eri komiyonun. Velis oxovumç’um. (PZ-Cigetore) Bir atmacam var. Veli için ehlileştiriyorum. Sift’eri koximç’u. Var-imt’en. K’oçi nixolams. (PZ-Cigetore) Atmaca ehlileşti. Kaçmıyor. Adamı yanaştırıyor. Alişi sift’eri mxucis cemoxen. (PZ-Cigetore) Ali’nin atmacası omzuma konmuş halde duruyor. Şk’u ceceğeni-k’inçi vobiyam do sift’eri p’ç’opumt. (PZ-Cigetore) Biz ceceğeni’yi oynatıp atmaca yakalıyoruz. Ç’edu sift’eri avla na-gvonunbun yat’oni celvoxunay. (ÇM-Ğvant) Ç’edu atmacayı kapı önündeki daha önceden konmuş ağaca oturtuyor. Sift’eri jindo cejun. Ort’iç’i ç’opuy. (ÇM-Ğvant) Atmaca yukarıdan aşağı doğru uçup bıldırcını yakalıyor. # P’ot’e var-miziramun ar bozo sk’ani st’eri / Toli mu dolomo3’er ağanişi sift’eri. (ÇM-Ğvant, Alost’a Ameka) Senin gibi bir kızı hiçbir zaman görmedim / Gözüme yılın ilk atmacası (= altı aylık atmaca yavrusu) gibi bakıyorsun. Xasani sift’eri omç’ay. (AŞ-Ok’ordule) Hasan atmacayı evcilleştiriyor. Ali, sift’eri golit’aşa “Moy-viziramt’a” deyi cet’obun. (AŞ-Ok’ordule) Ali, atmaca geçerken “Görünmeyeyim” diye çömelip saklanıyor. Sift’eri movut’t’i. Xolo ort’iç’i var-aç’opu. (AŞ-Ok’ordule) Atmacayı saldım. Yine de (atmaca) bıldırcını yakalayamadı. → atmaca; [erkek atmaca] mamuli3’i; [dişi atmaca] daduli3’i

sigara (PZ-Apso)(FN-Ç’anapet, Ç’enneti)(AH-Borğola) i. Sigara. [< Fra. < İsp.] Goişi k’ala sigara mot-şum. Heyaz alerji uğun. (FN-Ç’anapet) Goişi’nin yanında sigara içme. Allerjisi var. Doktorik cumadi-çkimiz “Sigara mot-şum” deyi gamognapamz. Heyak na-uçkin steri ikoms. (FN-Ç’anapet) Doktor amcama sigara içmemesi gerektiğini anlatıyor. O, bildiği gibi yapıyor. Cumak, alimse-çkimik sigara na-şu az*iru tina heyaşen çkar toli var-mok’oğamz. (FN-Ç’anapet) Kardeşim, yeğenimin sigara içtiğini gördükten beri onun üzerinden gözünü hiç ayırmıyor. T’ora, sigara pşumt’itşa, baba kemat’ez. (FN-Ç’enneti) Az kalsın sigara içerken baba bizi görürdü (= o anda orada bulundu/ üzerimize geldi). Baloniz na-dolobubari sigaraşi k’oma, balonişi nuk’u oxobuşkvaşi galendo purinams. (AH-Borğola) Balonun içine üflediğim sigara dumanı, balonun ağzını bırakınca dışarı püskürür. Gyari p’ç’k’oma şkule gyarişi jin sigara magoren. (AH-Borğola) Yemek yedikten sonra yemeğin üstüne canım sigara [içmek] istiyor. Memet’ik sigaras men3’u şeni çakmağiz gelonçaxams. (AH-Borğola) Mehmet sigarayı yakmak için çakmağı çakıyor. → zigara, z*igara; tutuni^II

sik’ali (FN) i. Mısır çiçeği. Orape moit’u3anuyiz lazut’ik sik’ali keşiğu. (FN-Ç’anapet) Havalar ısınınca mısır çiçeğini çıkardı (= açtı). → obğe^[1]; bğapa

sili (FN ~ AH-Lome) i. Kütükleri yarmada kullanılan 15-20 santim boyunda 7-8 santim genişliğinde demir alet. Kama. Pederik silite nez*işi nca çitumz do dişka asen. (FN-Ç’anapet) Babam kama ile ceviz ağacını yarıyor ve odun yapacak. Dişka pçitomt’aşi sili bixmar. (AH-Lome) Odun yararken kama kullanıyorum. → sali, siyili

silisoni i. Solüsyon. [< Fra.] İçinde erimiş bir madde bulunan sıvı. Mustavak silisonite dimok’rat’i noç’abams. (AH-Lome) Mustafa solüsyonla kara lastiği (= ayakkabı) yapıştırıyor.

silups (ÇX) EA har.f. Siliyor. Mjve k’asetepe psilup. (ÇX-Çxalazeni, TM) Eski kasetleri siliyorum. Ferdik man kart’alis na-p’ç’ari entepeşi gverdi dosilu. (ÇX-Çxalazeni, TM) Ferit benim kâğıda yazdıklarımın yarısını sildi. → cejirums/ cejiruy; ceşiruy, meşiruy; gejilums/ gejiloms, nojilams; gesilups

simadi (PZ ~ FN) i. I. Ben. Tende bulunan ufak koyu renk leke ya da kabartı. Alişi bere uji-k’ap’ula simadi kuğun. (ÇM-Ğvant) Ali’nin çocuğunun kulağının arkasında ben var. Simadi xarayi kocemaçanu. (AŞ-Ortaalan) Ben yanağıma çıktı. Muxsiniz ğvaz didi simadi nuçanz. (FN-Ç’anapet) Muhsin’in yanağında büyük beni var. → bengi, beni

♦ [dey. p’iyat’i simadi (ÇM) : Vücudun dışındaki kötü ur. Tümör.] Ali uba na-uğun mbara p’iyat’i simadi na-on var-uşk’un. (ÇM-Ğvant) Ali göbeğindeki şişkinliğin kötü ur olduğunu bilmiyor. → uri^[1]; xuli

II. (ÇM) İşaret. Ayşe na-şvasen 3’endeç’i oçinu şeni muton simadi st’eri elvok’limay. (ÇM-Ğvant) Ayşe ördüğü çorabı tanımak için işaret olarak bir kenara birşey takıyor.

simişka (AH) i. Ayçiçeği. Getasulez xacişi yanis na-gebotasi simişkape iri irden. (AH-Lome) Sebze bahçesinde fasulyenin yanına ektiğim ayçiçeklerin hepsi büyüyor. [Bu kelime “çekirdek” anlamına gelen ve sıkça “ayçiçeğinin çekirdekleri” anlamında kullanılan Rusça сéмечко (çoğ. сéмечка) kelimesini çağrıştırıyor.]

simums/ simups (HP) EA har.f. Ovuyor. Basa basa el gezdiriyor. → srimums

♦ part. simeri/ simeyi : a. Ovulmuş. El gezdirilmiş. b. mec. Ellenmiş (kız). Hem bozo simeyi do ncğimeyi ren. (HP-P’eronit) O kız ellenmiş ve kırıştırılmıştır (= Biri ile ilişkide bulunmuştur). → (gusumers altında) xe gosveri; (usumers altında) xe sveri

sin → si

sindomi (PZ)(AŞ) i. Atmaca ağı. Atmaca yakalamak için kullanılan ağ. Xasani sindomi tentas keladgu. “Sift’eri p’ç’opare” deyi iyondrams. (PZ-Cigetore) Hasan kuş tutma ağı kuş avlama kulübesine dikti. “Atmaca tutacağım” diye bekliyor. Ğoma-limci sindomi ngola-mamuli memabu. (AŞ-Ok’ordule) Dün akşam atmaca ağıma yaylatavuğu yakalandı.

sinema i. Sinema. [< Fra. < Yun.] Sinemaz iri didi k’oçi bere-çkimiz go3’uxedun. Hemuk-ti filimiz k’ai var-a3’k’omilen. (AH-Borğola) Sinemada hep büyük (= cüsseli) insan çocuğumun önünde oturuyor. O da filmi iyi seyredemiyor. Engini k’ayi k’ayi koxert’u. Kemalik komungonu do seri sinemaşe igzales. (HP-P’eronit) Engin rahat rahat oturuyordu. Kemal ona istek uyandırdı ve akşam sinemaya gittiler.

-sini (AŞ-Ortaalan) [ek halinde kullanılan cümlemsi s.-e. : Vuayel arkasında -sini biçimi, konson arkasında -ini biçimi kullanılır.] (-diği)nde. (-eceği)nde. Xasani na-bu3’vi nena ognusini p’ici gvamç’itanu. (AŞ-Ortaalan) Hasan söylediğim lafı duyunca [Hasan’ın] yüzü yer yer kızardı. Xasani na-bu3’vi nena ognusini p’ici dvamç’itanu. (AŞ-Ortaalan) Hasan söylediğim lafı duyunca [Hasan’ın] yüzü tamamen kızardı. → -is/ -sis; -i^[2]/-si; -u/-su; -iz/-yiz; -şi

sini i. Sini. Ali “Oxori sini p’ç’adare” t’k’uşa goragadu. Naşk’u. (AŞ-Ok’ordule) Ali “Evde sofra çakacağım” derken her yerinden kırıp parçaladı. Bıraktı. Aşek sini geçxums. (FN-Sumla) Ayşe siniyi (= sininin üzerini) yıkıyor.

sinifi i. ve z. Sınıf. [< Arp.] I. i. 1. Okullarda öğrencilerin gördükleri yıllık öğrenime göre ayrıldıkları bölüm. Xasanişi bozomotina-muşi sift’eneri mektebis masumani sinifis dosk’udun. (PZ-Cigetore) Hasan’ın kız çocuğu ilkokulun üçüncü sınıfta kalıyor. Alişi bere sinifi dosk’udun. (ÇM-Ğvant)(AŞ-Ok’ordule) Ali’nin çocuğu sınıfta kalıyor. Doğani ham3’o na-var-içalişu şeni sinifi dosk’udu. (AŞ-Ortaalan) Doğan bu sene çalışmadığı için sınıfta kaldı. Mamut’işi biç’i go3’oz sinifiz geskidu. (FN-Ç’anapet) Mahmut’un oğlu geçen sene sınıfta kaldı. Xuseni tembeli ren. Dersiz var-içalişams. K’at’a sinifiz geskidun. Cuma-muşi Xasanik dido k’ayi ik’itxoms. K’at’a 3’anaz pek’iyite golulun. (AH-Lome) Hüseyin tembeldir. Derste çalışmıyor. Her sınıfta kalıyor. Kardeşi Hasan çok güzel okuyor. Her sene “pek iyi” ile geçiyor. K’ai na-var-ak’itxen berepe sinifiz kogeskidun. (AH-Borğola) İyi okuyamayan çocuk sınıfta kalır. Berek an3’i var-içalişu do sinifis xodoskidu. (AK-Döngelli) Çocuk bu yıl çalışmadı da sınıfta kaldı. 2. Ders odası. Muradi sinifiz Xasaniz go3’uxen. (AH-Borğola) Murat sınıfta Hasanın önünde oturmuştur.

II. z. Bir sınıftan başka bir sınıfa (geçiyor). Alişi bere sinifi var-meyalen. (ÇM-Ğvant) Ali’nin çocuğu sınıfı geçemiyor. Berek an3’i var-içalişu do sinifi var-mik’valu. (AK-Döngelli) Çocuk bu yıl çalışmadı da sınıfı geçemedi.

sinik’iyi (FN-Mzuğu, A.D.) i. Siniden yapılan kızak. → sk’afindi-ost’ulinaşe; ost’vaşe^II, mturi-ost’vaşe; osurinoni; gelastvinoni; k’izaği, kizaği; [kızak ya da kayak : cost’ulinaşa, dest’ulinaşa; ost’ulinaşe, mturi-ost’ulinaşe; ost’vinaşe; osurinale]

sinori i. Sınır. Hudut. Ali m3xuli mşk’velape iğu do sinori konorgu. (ÇM-Ğvant) Ali armut fidanlarını götürdü ve [tam] sınırda dikti. Oxorza sinori-şk’imi txombu norgay. (AŞ-Ok’ordule) Kadın sınırıma kızılağaç dikiyor. Aliz felamuri na-dorgasen yeyi var-duskidu-i ? Moime(r)s do hak jur sinorişi araz goşorçak’amz. (AH-Lome) Ali’nin ıhlamur dikecek yeri kalmadı mı ? Getirip burada iki hudut arasına sıkıştırıyor. Turkiyas enni gunz*e sinori Suriye k’ala uğun. (AH-Lome) Türkiye’nin en uzun sınırı Suriye iledir. Alik sinoris sirali felamuri elorgams. (AH-Lome) Ali hudut boyunca sıralı ıhlamur ağacı dikiyor. → ok’odveri

sira i. Sıra. Bere-skani mitis var-noğun. Kinayiz eladgitun do sira-muşi çumers. (AH-Lome) Senin çocuğun kimseyi engellemiyor. Kenarda durup sırasını bekliyor. Milletik sira-muşi çumers. Memet’i mulun do k’aabaluğişi araz irçak’en do oğine golilams. (AH-Lome) Millet sırasını bekliyor. Mehmet gelip kalabalığın arasına sıkışarak öne geçiyor. Maşkitani ndğaz sira skande mulun. (AH-Lome) Yedinci gün sıra sana geliyor.

sirafi (PZ ~ ÇM) i. Ustura. [< Far.] Sk’imi sirafi cemp’ireri on. Pimbili va-bğams. (PZ-Cigetore) Benim usturam körelmiş. Sakalı tıraş edemiyorum (= usturam sakalı tıraş etmiyor). Alişi p’ap’u badi na-on var-3aduy, sirafite nuk’u-muşi ibğamt’u. (ÇM-Ğvant) Ali’nin dedesi yaşlılığına bakmadan ustura ile sakallarını keserdi. Ali sirafi dolast’ra şuk’ule nuk’osalete t’op’iji popojate nik’oramt’u. (ÇM-Ğvant) Ali usturayı biledikten sonra yüzünü fırça ile köpürtüyordu. → ustura; skiyafi