U u Bu sözlükte kullanılan Laz alfabesinin 30’uncu harfi. Yuvarlak dal arka vuayel (*) fonemi gösterir. [(*) Vuayel, halk dilinde yanlışlıkla “sesli” denir. Bazılarına göre “ünlü”. Lazca fonetiği ve fonolojisinde tek başına hece oluşturabilen fonemi ifade eder.] Uluslararası Fonetik Alfabesi’nde [u] şeklinde yazılır.

u-^[1] kb. (→ L.G.11.6.)

I. Kökbaşı {i-/u-}’nun üçüncü şahıs biçimi. → i-/u-

II. Bazı fiillerde gözlemlenen, işlevi belli olmayan bir kökbaşı. (Ör. uk’ap’ams, uk’ap’un, ulun, nun3’orams vs)

u-^[2] ö.-e. [yoksunluk bildiren önek] -siz/-sız/-suz/-süz, -meden/-madan, -meksizin/-maksızın, -memiş/-mamış.

I. [u- + partisip = yoksunluk partisipi] Ut’axeri kfa duvari va-cidven. (ÇM-Ğvant) Kırılmamış taş duvara koyulmaz. Udorgeri p’ap’a xombun. (ÇM-Ğvant) Dikilmemiş fide kurur.

II. [u- + fiil-isim = yoksunluk partisipi] Kfa ut’axu komogağenna maxmaren. (ÇM-Ğvant) Taşı kırmadan getirebilirsen kullanabilirim. Makvali ut’axu o3xoneşa kyot’k’oçu. (FN-Ç’anapet) Yumurtayı kırmadan çatı katına attı. Hek nca udodgu var-iyen, vana-ti meyant’ro3’asen. (FN-Ç’anapet) Buraya ağaç dikmeden olmaz, yoksa (toprak) kayacak (kopacak).

III. [u- + isim + -eli] → u-...eli

u-...-eli [iki-taraf-ek] [Yoksunluk bildirir.] -siz/-sız/-suz/-süz. (ör. ugyareli, umcumeli, uk’itxeli vs) → dixo, -suzi

u → ikums/ ikuy/ ikoms

-u (AŞ-Ortaalan) c.s.-e. [Konson arkasında -u biçimi, vuayel arkasında -su biçimi kullanılır. Ayrıca istek kipi 3’üncü şahıs tekil biçimine eklendiğinde /s/ konsonu ikilenir.] (-diği)nde. (-eceği)nde. Vit’t’işşe otxo gamiğassu aşi dosk’udun. (AŞ-Ortaalan) 10’dan dördü çıkarınca 6 kalır. Vit’t’işşe otxo gamiğassu fark’i aşi iyen. (AŞ-Ortaalan) 10’dan dördü çıkarınca farkı 6 olur. → -su; -i^[2]/-si (PZ-Cigetore ~ AŞ-Ok’ordule); -is/-sis; -iz/-yiz; -şi

uba (PZ ~ HP) i. [çoğ. ubape] Göğüs. Koyun. Ma si Fatmaşi ubas meşk’egixunam. (PZ-Cigetore) Ben seni Fatma’nın koynuna koyuyorum. Xasanik uba-muşis ç’ak’i meşk’idums. (PZ-Cigetore) Hasan koynuna çakıyı koyuyor. Xasanik ubas ntxiri delibğams. (PZ-Cigetore) Hasan koynuna fındık koyuyor (= döküyor). Bere na-var-aşk’omu cari uba meliduy. (ÇM-Ğvant) Çocuk yiyemediği ekmeği göğsüne sokuşturuyor. # K’ap’ula mogibare / Kva ti cegoxunare / Guri-şk’imi diyayna / Uba megixunare. (ÇM-Ğvant) Seni sırtıma alacağım / Taşın başına oturtacağım / Gönlümce olursa / Göğsüme koyacağım. Ali uba na-uğun mbara p’iyat’i simadi na-on var-uşk’un. (ÇM-Ğvant) Ali göbeğindeki şişkinliğin kötü ur olduğunu bilmiyor. Aşek bere-muşiz mç’ita kese ubaz kodolok’idu. (AH-Lome) Ayşe çocuğunun koynuna kırmızı keseyi taktı. Coğorik dilalaşi berez aşkurinen do ubaz meşemixtams. (AH-Lome) Köpek havlayınca çocuk korkuyor ve göğsüme giriyor. Kçinik na-ok’onç’u parape ubas meşişinaxams. (AH-Lome) Yaşlı kadın biriktirdiği paraları koynunda saklıyor. # Gyuli, gologamgvanu / Uba golamtumani. (AH-Musazade) Sevgilim, öteye doğru şişti / Senin göğsün öteye doğru. 3’oxle soti ulurt’eşi geç’areri ubaz şinaxumt’ez. (AH-Borğola) Eskiden bir yere giderken parayı göğüs içinde saklarlardı. Nandidi-çkimik geç’areri ubaz molidumert’u do şinaxumt’u. (AH-Borğola) Babaannem parayı göğsüne koyup saklardı. Motak dido na-daç’k’indu şeni nandidi-muşişi ubas nocans. (AH-Borğola) Torun çok yorulduğu için ninesinin göğsüne yaslı halde duruyor (= uyuyor). Dadik geç’arali-muşi ubas mişidumers do eşo şinaxups. (AK-Döngelli) Teyze parasını göğsüne koyuyor da öyle saklıyor. → congsi; gyonksi; gur-p’ici

ubabeli (AH) s. Babasız. Babası olmadan. Memet’i şkit 3’anerişen doni ubabeli irden. (AH-Lome) Mehmet yedi yaşından beri babasız büyümektedir.

ubağun (ÇM ~ AH) DA hal f. Biri [dat.] bir şey ile [aps.] yetiniyor. Birine [dat.] bir şey [aps.] yeter. Na-şk’omi gibağun. (ÇM-Ğvant) Yediğin (sana) yeter. Na-şk’omi gibağun. Daha mo imxor. (AŞ-Ok’ordule) Yediğin yeter. Daha yeme. Ma ar tutaz jur kilo topri mibağun. (FN-Ç’anapet) Bana bir ayda iki kilo bal yeter. Didi dvina şeni ar n3’ini ubağun. (FN-Sumla) Büyük yangın için bir tek kıvılcım yeterlidir. Çkva gibağun. Si dido dogavu. (AH-Lome) [Üst üste aynı şekilde davranan birine ikaz] Artık (sana) yeter. Sen çok oldun. Dido gyari p’ç’k’omi ! Na-p’ç’k’omi gyari jur ndğaz domibağun. (AH-Borğola) Çok yemek yedim ! Yediğim yemek iki gün bana yeter. → dubağun (PZ)(AK); einç’en^[1]; yonç’un; eyanç’en, yanç’en^[1]

ubarams (FN), ubars (AH-Lome) ED har.f. Bir şeye [dat.] üflüyor. Mumu [dat.] söndürmek için üflüyor. Mumiz ubarams. (FN-Sumla) Mumu (söndürmek için) üflüyor. Daçxuriz şuyi bubart’işi 3’am3’ami gomaç’u. (AH-Lome) Ateşe üflerken kirpiğim yandı. K’alaycik daçxuris kyoruğite ubars. (AH-Lome) Kalaycı ateşe körükle üfler. → nubaray/ nubarams/ nubaraps; ++ bars; ibarams/ ibars/ ibay

ubay (ÇM) EDA har.f. Bir şeye ait [dat.] bir şeyi [aps.] üfürüyor. Ali andğa noğaşa parpa-msva komoğu. Oxori paranteni kocudu. Mk’omape galeşi ubay. (ÇM-Ğvant) Ali bugün kasabadan fırıldak getirdi. Evin penceresine taktı. Dumanları dışarı üfürüyor. + bay; ibay

ubereli i. Çocuksuz. Çocuğu olmayan. Ubereli oxori uneneli iven. (AH-Lome) Çocuksuz ev sessiz olur.

ubğams/ ubğay → bğams/ bğay

ubğims/ ubğips → ibğims/ ibğips

ubğu (AH) s. Pek aklı başı yerinde olmayan. Ubğu k’oçiz va-maucinen. (AH-Lome) Aklı olmayan insanları dinleyemem. [eşb. bğams/ bğay, bğims/ bğips, ibğams/ ibğay, ibğims/ ibğips, ubğams/ ubğay, ubğims/ ubğips fiillerinin yoksunluk partisipi.] → nosi dixo, nosi-suzi; ağnose, unose, unoseli, unosoni, uğnose; ugamamk’asu

ubons/ ubonams (FN ~ AH), ubons (HP ~ ÇX), ubons/ ubonups (AK) EDA har.f. [şsz ibonen] Birinin [dat.] vücudunun bir kısmını ya da tümünü [aps.] yıkıyor. Fadimek k’at’a lumciz berepe avlaz geloxunamz do k’uçxepe ubonamz. (FN-Ç’anapet) Fadime her akşam çocukları evin önüne oturtup ayaklarını yıkıyor. Berek lap’a imxort’uşa boyne kogoit’a3u do ha3’i nana-muşik ubonamz. (FN-Ç’anapet) Çocuk kabak çorbasını yerken hep üstüne bulaştırdı ve şimdi annesi yıkıyor. Nanak na-gyopinu 3’k’ari ok’om3’k’orumz (= oçuçunamz) do berez xura ubonz. (FN-Ç’anapet) Annem kaynattığı suyu ılıklaştırıyor ve çocuğun vücudunu yıkıyor. Berez xua ubons. (AH-Lome) Çocuğu yıkıyor. Nuranik berez xura ubont’aşi t’k’ebi gostikams. (AH-Lome) Nuran çocuğunu yıkarken derisini yoluyor. Nana-muşik bere-muşişi ti ubon(up)s. (AK-Döngelli) Annesi çocuğunun başını yıkıyor. → umbonams, umboy, umbonay; + ibons/ ibonams; + bonums/ bonups

♦ f.-i. obonu : Yıkamak. Nanak beres xura obonu şeni 3’k’ari nok’idams. (FN-Ç’anapet) Anne çocuğu yıkamak için su kaynatıyor.

ubuk’un (AK) AD hal f. Birinin [dat.] vücudunun bir yeri [aps.] uyuşuyor ya da karıncalanıyor. Xasanişi k’uçxe ubuk’un. (AK-Döngelli) Hasan’ın ayağı uyuşuyor. → gamuz*urz*un; gamvozurzun, gamozurzay, gamuzurzay; uzurzun; gamozurzun/ gamoz*urz*un; ubuzginams; u3’k’ip’inams^[1]; ubuz*gun

ubuzginams (PZ) AD har.f. Birinin [dat.] vücudunun bir yeri [aps.] karıncalanıyor ya da uyuşuyor. K’uçxe mibuzginams. (PZ-Cigetore) Ayağım karıncalanıyor. → gamuz*urz*un; gamvozurzun, gamozurzay, gamuzurzay; uzurzun; gamozurzun/ gamoz*urz*un; u3’k’ip’inams^[1]; ubuz*gun; ubuk’un

ubuz*gun (AK) AD hal f. Birinin [dat.] vücudunun bir yeri [aps.] uyuşuyor ya da karıncalanıyor. Xasanişi k’uçxe ubuz*gun. (AK-Döngelli) Hasan’ın ayağı uyuşuyor. → gamuz*urz*un; gamvozurzun, gamozurzay, gamuzurzay; uzurzun; gamozurzun/ gamoz*urz*un; ubuzginams, u3’k’ip’inams^[1]; ubuk’un

uca (AH) s. ve i. Sağır. Raxmetli Yusuf-cumadi uca t’u. Ucis k’ayi var-ognamt’u. (AH-Lome) Rahmetli Yusuf amca sağırdı. Kulakları pek duymazdı. K’oçi dido ibadaşi uca iven. (AH-Borğola) İnsan çok yaşlanınca sağır olur. → mt’ura; uji-p’ut’uri^II; mp’ala; k’ut’uni; ndure; dundga, uci-dundga

ucare^[1] (PZ)(AŞ) s.-z. Ekmeksiz. Lazut’i çodun. Berepe ucare dosk’udanen. (PZ-Apso) Mısır bitiyor. Çocuklar ekmeksiz kalacaklar. Oxorza serişa ucare u3’are içalişay. (AŞ-Ok’ordule) Kadın geceye kadar ekmeksiz susuz çalışıyor. → cari dixo; umç’k’udeli, umç’k’ideli

ucare^[2] (ÇM ~ AŞ) s.-z. Yemeksiz. Aç. Ucare, u3’are miti dulya var-ikuy. (ÇM-Ğvant) Aç sussuz kimse çalışmaz. Berepe ucare soti mo-oşk’um. (ÇM-Ğvant) Çocukları aç bir yere gönderme. → ugyareli, ugyarali; mşk’orineri/ mşkorineri, mşkironeri/ mşkiyoneyi; aci

uci^[1] (PZ)(AŞ ~ HP-P’eronit) i. Kulak. Pucişi ucis menç’areri uğun. (PZ-Cigetore) İneğin kulağında damga var. Uciz mot-dolomik’iyam ! (ĞZ-Cigetore) Kulağımın içine bağırma ! Samet’ik ma na-mi3’vasen p’anda uciz dolomizit’ams. (PZ-Cigetore) Samet bana diyeceğini her zaman kulağımın içine söylüyor. Ar mitxape moxt’asen mondo. Uci mi3’iyams. (PZ-Cigetore) Birileri gelecek galiba. Kulağım çınlıyor. Puci uci-muşi damga ceçameri n. (AŞ-Ok’ordule) İneğin kulağında damga var. Nazmi uci var-ognay. (AŞ-Ok’ordule) Nazmi’nin kulakları duymuyor. Na-pxer yerişa Xasani memanç’en do uci dolomizit’ay. (AŞ-Ok’ordule) Oturduğum yere Hasan yanaşıp kulağımın içine söylüyor. Bere u3’vi do “Doguti !”. Var-işk’inasi uci k’ut’uni iyen. (AŞ-Ok’ordule) Çocuğa söyle de “Dur !”. Dinlemeyince kulağı sağır olur (oluyor). Uci k’ut’uni domau. (AŞ-Ok’ordule) Kulağım sağır (= duymaz) oldu. T’va3ina boru oziru şeni uci konodvi. 3’ari na-şişilay yeri ognare. (AŞ-Ortaalan) Çatlak boruyu bulmak için kulağını daya. Suyun şırıldadığı yeri duyacaksın. Pucişi uciz nişani geçameri ren. (FN-Ç’anapet) İneğin kulağında damga var. Handğa ucik mi3’iramz. Mu mağodu var-miçkin. (FN-Ç’anapet) Bugün kulağım çınlıyor. Ne oldu bilmiyorum. Yilmaziz uciz var-ognams. (FN-Sumla) Yılmaz’ın kulakları duymuyor. Puciş uciz t’amuga geçun. (FN-Sumla) İneğin kulağında damga var. Pucişi ucis t’ambuğa nubun. (AH-Lome) İneğin kulağında damga var. Feridek uciş dolok’idale nik’idams. (AH-Lome) Feride kendine küpe takıyor. Hilmik Feridez uciş dolok’idale nok’idams. (AH-Lome) Hilmi Feride’ye küpe takıyor. Memet’iz uciş dolok’idale dolobun. (AH-Lome) Mehmet’in kulağında küpe var. Yilmazik ucepez va-ognams. (AH-Lome) Yılmaz’ın kulakları duymuyor. Handğalepez ucik dido min3’irams. P’eya mik mşinoms ? (AH-Lome) Bugünlerde kulağım çok çınlıyor. Acaba beni kim anıyor ? Ucik min3’k’iyalums. (AH-Borğola) Kulağım çınlıyor (= kulağımın içinde ses yankılanıyor). Yilmazis uci var-ugnams. (HP-P’eronit) Yılmaz’ın kulakları duymuyor.

→ uji (ÇM), x’uci (HP ~ ÇX)

♦ [dey. uci meçams/ uci meçay/ uci meçaps : Kulak veriyor. Dinliyor. Ciddiye alıyor.] Uci mo-meçam. Şuri mo-megak’açert’as. (AŞ-Ok’ordule) (Ona) kulak verme. Canın sıkılmasın. Him, na-dvorgu fide noxombay, xolo uci var-meçasen. (AŞ-Ok’ordule) O, diktiği fide kuruyor olsun da yine kulak vermeyecek. Hemu hamuşi nobgarez ma dido uci var-mepçam. (AH-Lome) Ona buna ağlar durumdaki birine ben pek kulak vermem.

♦ [dey. uci elaçams (AH) : Kulak vermiyor.] Nak’o u3’vare u3’vi, Omerik p’anda uci elaçams. (AH-Lome) Ne kadar söylersen söyle, Ömer hep kulak ardı eder (= kulak vermez).

uci^[2] i. (Bir şeyin) ucu. Nusak çilimişi uci-muşi 3’aris don3’ams. (PZ-Cigetore) Gelin kilim ucunu suya değdiriyor. Nusaşi fot’a-uci k’ulis celvan3’en. (PZ-Cigetore) Gelinin peştamalın ucu iskemleye değiyor. Nanak k’itiz na-goxedasen daz*i eşimet’aşi lemşiz uci nuç’umz do heşşo t’k’ebiz ni3onams. (AH-Lome) Annem parmağına batan dikeni çıkarırken iğnenin ucunu yakıp derisine öyle sokuyor.

uci-dundga (AH-Lome) s. Sağır. Uci-dundga re-i ? Muşeni var-ogni ? (AH-Lome) Kulakların sağır mı ? Neden duymadın ? → mt’ura; uji-p’ut’uri^II; mp’ala; k’ut’uni; ndure; dundga, dunga; uca

uci-mek’vateri (AH-Borğola) s. ve i. Dalavereci. Üçkâğıtçı. Dido uci-mek’vateri k’oçi ren ! K’oçi a şvacis moğerdinams. (AH-Borğola) Çok üçkâğıtçı biridir ! İnsanı anında kandırıyor. → xit’ip’iyozi; meşağer-moşağeri^I; ç’axraci; dubaraci^II

uci-palaska (AH) s. ve i. Büyük kulaklı. Kepçekulak. Uci-palaska ! Nice gicoxi do çkar var-ogni-i ? (AH-Lome) Kepçekulak ! Seni ne çok çağırdım. Hiç duymadın mı ? Uci-palaska na-bort’i şeni berobas dido memoçkint’es. (AH-Borğola) Kepçekulak olduğum için çocukluğumda çok takılırlardı.

ucoxams (FN-Ç’anapet), ucoxums/ ucoxams (FN-Sumla), ucoxums (AH-Lome), ucoxams (AH-Borğola), ucoxops (HP), ucoxups (AK) ED har.f. Somut birini [dat.] çağırıyor. Berek nana-muşiz ucoxums. (FN-Sumla) Çocuk annesini çağırıyor. Ayxanik bozo-muşi okomocasen-doren. Duğunişa micoxaman. (FN-Sumla) Ayhan kızını evlendirecekmiş. Bizi düğüne çağrıyor. Ayxanik bozo gamotxvams-doren. Çku ç’andaşe micoxuman. (AH-Lome) Ayhan kızını evlendiriyormuş. Bizi düğüne davet ediyor. Karmat’e ok’ixu-doren. Muammediz bucoxit do ha3’i ge3’opxums. (AH-Lome) Değirmen bozulmuş. Muhammet’i çağırdık ve şu an (şimdi) ayarlıyor. Gicoxum, gicoxum do nena muda momçam ? (AH-Lome) Seni çağırıp duruyorum da niye hiç cevap vermiyorsun ? Badik “Micoxan” ya do melendon çkunde k’ele mok’i3’k’en. (AH-Lome) Yaşlı adam “Beni çağırsınlar” diye karşıdan bize doğru bakıyor. Aliz ma dobucoxaşi var-mulun. Axmet’ik ducoxaşi darçen do ulun. (AH-Lome) Ali’yi ben çağırınca gelmiyor. Ahmet [Ali’yi] çağırınca [Ali Ahmet’e] koşarak gidiyor. Ma bucoxum. Ala k’oçik imçvirs. Var-ognams. (AH-Lome) Ben çağırıyorum. Ama adam yüzüyor. Bizi duymuyor. Malte-çkimi Xasanik bozo-muşişi noğame moxtasen ya do çkun-ti micoxes. (AH-Borğola) Komşum Hasan, kızının nışanlısı gelecek diye bizide çağırdı. Ç’andaşa mitiz var-dobucoxi. Çkinebura bort’it. (HP-P’eronit) Düğüne kimseyi çağırmadım. Biz bize idik. Fundak domicoxuşi ncaşen gebit’i. (HP-P’eronit) Funda beni çağırdığında ağaçtan iniyordum. Sevimik noderi şeni oxorcalepes ucoxups. (AK-Döngelli) Sevim kadınları imeceye çağırıyor. Osmanik pencereşen bere-muşis ucoxups. Ama bere so ren, mis uçkin ? (AK-Döngelli) Osman pencereden çocuğu çağırıyor. Ama çocuğu nerede, kim bilir ? → uyoxams/ uyoxay / uoxay; + icoxums/ icoxams/ icoxops

♦ yoks.part. ucoxinu (AH) : Çağırmadan. Çağrılmadan. Çağrısız. Nosi na-uğun k’oçi mitişi duğunişe ucoxinu var-ulun. (AH-Lome) Aklı olan insan kimsenin düğününe davetsiz gitmez.

ucubalams → icubalams

uça s. ve i. Siyah. Kara. I. s. 1. Rengi siyah olan. Çemalik tomalepe-muşi uça ixenams. (PZ-Cigetore) Kemal saçlarını siyahlaştırıyor. Ar xoji komiyonun, uça k’va kçe. (ÇM-Ğvant) Bir siyah alnı beyaz öküzüm var. Kçe porça upi aktasi uça diyen. (ÇM-Ğvant) Beyaz gömleğe ter bulaşınca siyah oluyor. Uça mandili va-megomsk’un. Mo-citum. (ÇM-Ğvant) Siyah başörtüsü sana yakışmıyor. Örtme. # Melenk’ale moy gulur ? / Uça 3’i3’ila re-i ? / - Nak’u sevda miyonun ? / Ok’k’obi3’ilare-i ? (AŞ-Ortaalan, anonim) Karşı yakada niye geziyorsun ? / Siyah yılan mısın ? / - Ne kadar sevdam var ? / İkiye mi ayrılacağım ? Xasaniz uça çanta elobun. (FN-Ç’anapet) Hasan’ın siyah çantası omzunda asılıdır. Uça T’obak k’ayi omçviru na-var-uçkin k’oçepe yekten dolotorumz. (FN-Ç’anapet) Siyah Göl iyi yüzme bilmeyen insanları sürüklieyerek içine çekiyor. Cemalik k’alasepe-muşiz uça boya nusumels. (FN-Sumla) Cemal kendi kalaslarını siyah boya ile işaretliyor. Biç’iz n3’ola steyi uça ofidepe golaz*in. (AH-Lome) Çocuğun kömür gibi siyah kaşları var. Uça dolokunu k’ala kçe dolokunupe naxvana kçepez uça konakten. (AH-Lome) Siyah giyeceklerle birlikte beyaz giyecekleri yıkarsan beyazlara siyah bulaşır. P’anda-skaniz giçkit’az. Kçe do uça dolokunu ont’aleyi var-inaxven. Kçez uça p’anda meyakten. (AH-Lome) Her zaman için bilesin. Beyaz ve siyah giyim karışık yıkanmaz. Beyaza her zaman siyah bulaşır. Uça dolokunu onaxu-onaxute ordo ikçanen. (AH-Lome) Siyah elbise yıkana yıkana erken solar. Uça dolokunu mjoraz dido doskidaşi ordo dikçanen. (AH-Borğola) Siyah elbise güneşte (= güneş ışığı altında) çok kalınca erkenden solar (= beyazlaşır). Berek mç’ita do uça nok’epe uxunt’aleps. (AK-Döngelli) Çocuk kırmızı ve siyah iplikleri birbiri ile karıştırıyor. Doğanik x’ona oktaps. Ama uça porça-muşi mjoraten gyaxçanen. (AK-Döngelli) Doğan tarla sürüyor. Ama siyah gömleği güneşten soluyor. 2. Rengi çok koyu olan. # Xarayepe mç’ita, tolepe uça / Munde dolikunar na-giç’i porça ? (ÇM-Ğvant) Yanakları(n) kırmızı, gözleri(n) siyah / Ne zaman giyeceksin sana diktiğim entariyi ? Baba-şk’imi uça urzeni txombu eyoşk’uy. (AŞ-Ortaalan) Babam siyah üzümü kızılağaca tırmandırıyor. K’ap’istonari Ğalişi jilendo k’ele T’oba-Gunz*e, T’oba-Uça, T’oba-Didi steri t’obape ren. (AH-Borğola) Kabirse deresinin yukarı tarafında T’oba-Gunz*e (= “Uzun Göl”), T’oba-Uça (“Siyah-Göl”), T’oba-Didi (“Büyük Göl”) gibi t’oba’lar var. Afrikalepe dido uça ix’venan. (ÇX-Makret) Afrikalılar çok siyah oluyorlar. 3. mec. Kötü. Uğursuz, Sıkıntılı. # Eçama vor, eçama / Uça bozo momçaman / Var-ep’ç’opare dop’t’k’vi / K’at’a limci cemçaman. (ÇM-Ğvant) Zavallıyım, zavallı / Kara kız ile evlendiriyorlar / Almayacağım dedim / Her akşam beni dövüyorlar. Kvaz gebdgana gyoxedun. Uça ren bedi-çkimi. (AH, atasözü, K.A.) Taşa bassam izi kalır. Karadır benim bahtım (= Ne yapsam bahtım karadır).

II. i. Siyah olan. Kçeşi urz*eniz uça-ti goşant’alen. (AH-Lome) Beyaz üzümün arasında siyah da karışıyor. Xçe dolokunu uça k’ala var-naxva. Arti majvaras nakten (= mijvakten, kuxvakten). (AK-Döngelli) Beyaz elbiseyi siyah ile yıkama. Birinin rengi öbürüne karışır.

♦ [dey. uçaşa gondunun. (AH) Heder oluyor. Birinin [aps.] hayatı boş yere geçiyor.] Ham k’iyanaz çkar var-bixeli. Uçaşa gomduni. (AH-Lome) Bu dünyada hiç gülmedim (= mutlu olmadım). Hayatım boşa geçip gitti.

uçaği (AK) i. Uçak. Axmatis dido k’ai şoforoba uçkin. Uçaği bile ixmars. (AK-Döngelli) Ahmet çok iyi şöförlüğü biliyor. Uçak bile kullanıyor. → t’eyare, t’iyare/ t’iyyare

uçalime (AH) s.-z. [< çalimi^[2]] Uygunsuz. Usulsüz. Omerik m3xuliş fide e3’k’imt’aşi uçalime moizdamz do et’axums. (AH-Lome) Ömer armut fidesini topraktan sökerken uygunsuz çekip kırıyor. Hak’k’ik arguni uçalime ovalams. Sum geçamus sap’i met’axums. (AH-Lome) Hakkı baltayı usulsüz sallıyor. Üç vuruşta sapını kırıyor.

Uça-Mzuğa (FN), Uça-Mzoğa (AK) i. Karadeniz. K’irimi Uca-Mzugaşi hekole k’ele doskidun. (FN-Ç’anapet) Kırım Karadenizin öte tarafinda kalıyor. K’irimi Uça-Mzoğaşi Ukranya k’ele ren. (AK-Döngelli) Kırım Karadeniz’in Ukrayna tarafındadır. → Zuğa-Uça

uçinadvay (ÇM) EDA har.f. Birine [dat.] bir şeyin nerede bulunduğunu anlatıyor. Nk’ola so dobdvi dovuçinadvi. (ÇM-Ğvant) Anahtarı nereye koyduğumu ona anlattım. ++ ciçinadvay

uçkimeloba (AK) i. Bensizlik. Senin ya da onun yanında benim bulunmadığım durum. Uçkimelobas migaxondinen-i ? (AK-Döngelli) Bensizliğe dayanabiliyor musun ?

uçkin (FN ~ ÇX) DA hal f. Biliyor. 1. Bilgisi var. Çekmece gamonç’ayiz amanç’u-ti giçkit’az. (FN-Sumla) Çekmeceyi dışarı çekince tekrar içeri itmesini de bil. Oxorişe uluna nek’naşi k’ola gale na-ren okosales e3’uz*in. Giçkit’as. (AH-Borğola) Eve gidiyorsan kapının anahtarı dışarıdaki süpürgenin altında duruyor. Bilesin. Farik guri muxtuşi xami goxunaps. Giçkit’as. (AK-Döngelli) Fahri sinirlenince bıçak batırır. Bilesin (= haberin olsun). Heşo na-t’u var-miçkit’es. Çkinebura haşo bisimadit. (HP-P’eronit) Öyle olduğunu bilmiyorduk. Kendimizce böyle düşündük. Goişi, k’at’ayya haşo moğodam. Na-var-miçkin şeyepe mk’itxom. (HP-P’eronit) Goişi, sürekli bana böyle yapıyorsun. Benim bilmediğim şeyleri soruyorsun. Entepez xili biyapa uçkinan. (ÇX-Makret) Onlar güzel türkü biliyorlar. 2. Bir dili [aps.] konuşuyor. Didi p’ap’uli-çkimik Lazebura dido k’ai uçkirt’u. (FN-Ç’anapet) Büyük dedem Lazcayı çok iyi bilirdi (= konuşurdu). Lazuri giçkin-i ? - Komiçkin. (FN ~ ÇX) Lazca biliyor musun ? - Biliyorum. 3. Doğru olarak kabul ediyor. Doğru olduğunu sanıyor. Muradi na-uçkin mutuşen var-goikten. (AH-Borğola) Murat, bildiği bir şeyden dönmez. Ma ham dosya komegincğoni miçkit’u. Skande var-idu-doren. Xolo gincğonam. (AH-Borğola) Ben bu dosyayı sana yolladığımı sanıyordum. Gitmemeş. Tekrar gönderiyorum. → uşk’un

♦ emp.gel. uçkit’asen : Bilecek. Bilmelidir. Oxorişi oxorcaz gyari oxenu uçkit’asen. (AH-Lome) Evin kadını yemek yapmasını bilecek.

♦ yet. (*) emp.şim. açkinen^[1] : Bilebiliyor. Muper dulyape iven do var-maçkinenan. (FN-Ç’enneti) Ne biçim olaylar oluyor da haberimiz olmuyor. Doğaniz m3ika işumaşi mu tkvasen var-açkinen. Omerik “Hak na-bore açkinan” ya do gamicoxams. (AH-Lome) Ömer “Burada olduğumu bilsinler” diye haykırıyor. Mteli goşubğams. (AH-Borğola) Doğan biraz sinirlenince ne diyeceğini bilemiyor. Hep saçmalıyor (= gelişi-güzel konuşuyor). P’ap’ulik mota-muşi k’at’a şei açkinen ya do guişaşen. (AK-Döngelli) Dedesi, torunu her şeyi biliyor diye şaşırıyor.

♦ yet. (*) perf. açkinu : Bilebildi. Cuma-çkimik kyostaten drep’ani larsumt’uşa var-açkinu do xe goişiru. (FN-Ç’anapet) Kardeşim tırpanı bilevlerken farkına varmadan elini aşındırdı. Alimse-çkimi, toli obdvi-gom3’k’işa oxoyişen sole gamastu ? Var-maçkinu. (FN-Ç’anapet) Yeğenim, ben göz açıp kapana kadar evden nereye kayıp çıktı ? Anlayamadım. Maxenet’uşi var-miçkit’u; maçkinuşi var-maxenen. (AH, atasözü, K.A.) Yapabilecek zamanda bilemiyordum; öğrenince (= bilince) yapamıyorum.

♦ yet. (*) perf. gel. açkinasen : Bilebilecek. Hem oxorcak na-vupe tamo tamo gamulun. İriz açkinasen. (AH-Lome) O kadının yaptıkları yavaş yavaş ortaya çıkıyor. Herkes öğrenecek. Berez ha3’i nosik var-yuzdams. İrdaşi hamtepe iri açkinasen. (AH-Lome) Çocuğun şimdi aklı kesmiyor. Büyüyünce bunların hepsini bilecek. Na-var-açkinasen mutu k’itxaşi nosi apaşen. (AH-Borğola) Bilemeyeceği bir şeyi sorunca aklı karışır (şaşırır).

♦ yet. (*) fiil-zarf var-açkinaşa : Bilmeden. Farkına varmadan. 3’anape sole golaxtu var-gaçkinaşa k’oçi ibaden. (FN-Ç’anapet) Senelerin nerden geçtiğinin farkına varmadan insan yaşlanıyor.

♦ yet. (*) perf. dil. açkinuk’o : Bilebilseydim. Handğa na-va-re var-maçkinuk’o t’ora mebulut’t’i. (FN-Ç’enneti) Bugün senin orada olmadığını anlamamış olsaydım, az kaldı geliyordum.

♦ şsz (*) içkinen : a. Farkına varılıyor. Soloğanoni mzugaz amaxtayiz var-içkinen do k’oçi a piçoraz yalişen imendranen. (FN-Ç’anapet) Dalgalı denize girince farkına varılmıyor da insan bir anda sahilden uzaklaşıyor. b. Tanınıyor. Na-var-içkinen k’oçepe k’ala doxunu k’ai var-mi3’ons. (AH-Borğola) Tanıdık olmayan insanlarla oturmak hoşuma gitmez.

♦ part. (*) çkine(r)i : a. z. Bilerek. Baba, ordeğepek omçviyu mundes digurez ? - Skiri-çkimi, hamtepe omçviru çkineri dibadenan. Doguru va-unonan. (AH-Lome) Baba, ördekler ne zaman yüzmeyi öğrendi ? - Oğlum, bunlar yüzmeyi doğuştan biliyor. Öğrenmeye gerek yok. b. s. Bilinmiş. Si hak mpuleri ya do na-zop’onpe Arkabi-çkuniz irişen gnaperi do çkineri ren. (AH-Lome) Senin burada gizli diye söylediklerin bizim Arhavi’de herkes tarafından duyulup biliniyor. → çkinaperi

♦ f.-i. (*) oçkinu : Bilmek. Makvali mik ezdums oçkinu şeni Cordani berepez nayla tudele meşut’k’obun. (FN-Ç’anapet) Yumurtayı hangi çocugun aldığını ögrenmek için, Cordan serenderin altına gizleniyor.

[(*) Lazca hal fiilleri genelde yeterlik kipi, şahıssız kipi, perfektif aspekti, partisipi, fiil-isim hali vs’ye sahip değiller. Burada gözlemlenen açkinasen, içkinen, maçkinuk’o, çkineri, oçkinu vs biçimlerine sahip olan uçkin fiili, bu kuralın ilginç bir istisnasıdır.] [Batı diyalektlerde “biliyor” anlamına gelen uşk’un fiili ise bu konuda sıradan bir hal fiili olup yeterlik kipi, şahıssız kipi, perfektif aspekti, partisipi, fiil-isim hali vs’ye sahip değildir.]

uçurtma i. Uçurtma. Memet’ik muk na-vu uçurtma oputxinams. (AH-Borğola) Mehmet kendi yaptığı uçurtmayı uçuruyor.

uçuy (ÇM ~ AŞ), uçumers (FN ~ HP)(AK), uçumars (ÇX) EA har.f. [kb.{u-}’nun işlevi belli değil] Canlı varlığı [aps.] idare ederek götürüyor. Güdüyor. Ngolaşa şuronepe uçumt’anşa çangi dolvobaman. (ÇM-Ğvant) Yaylaya keçileri götürürken boyunlarına büyük çan takıyorlar. Ali şuronepe do pujepe ok’vont’alay. Ngolaşa uçuy. (ÇM-Ğvant) Ali keçiler ile sığırları bir araya getirip yaylaya götürüyor (= sürüyor). Pujepe omcuna-msvapeşa var-uçvaşa var-iz*ğeran. (ÇM-Ğvant) İnekleri otlatma yerlerine götürmeden doymuyorlar. Ali ncenina ngolaşa uçumt’aşa gza cadven. (ÇM-Ğvant) Ali buzağıyı yaylaya götürürken [buzağı] yolda kalıyor (= buzağı yürüyemiyor). Ali pujepe moiç’anday-uçuy. (ÇM-Ğvant) Ali inekleri çağırıp götürüyor. Ali pujepe ordoşa e3’incğonay. Omcunuşa uçuy. (ÇM-Ğvant) Ali erkenden inekleri önüne katıp (= alıp) otlatmağa götürüyor. Ali puci ngolaşa uçuy. (AŞ-Ok’ordule) Ali ineği yaylaya güdüyor. K’oçi pucepe merzeşşa uçuy. (AŞ-Ortaalan) Adam sığırları merze’ye götürüyor. Mamut’ik puci xocişa uçu do omçinocamz. (FN-Ç’anapet) Mahmut ineği boğaya götürdü ve çiftleştiriyor. Xasanik pucepe ntxirepunaşe k’ele uçumers. (AH-Lome) Hasan inekleri fındıklığa doğru güdüyor. Cumadik puci-muşi ç’umani uçumers do limci-ti muçumers. (AK-Döngelli) Amcam ineğini sabahleyin güderek götürüyor ve akşam da güderek getiriyor. İbramik pucepe x’onaşa uçumers. (AK-Döngelli) İbrahim inekleri tarlaya güdüyor. → upinams/ upinay; guçuy^[2], guçumers

uçxat’ams (AH) ED har.f. Toprak, kül, ateş vs’yi [dat.] kurcalıyor. Daçxuriz buçxat’amt’işi nok’ançxuleşen na-melu n3’ik orz*o gamaç’u. (AH-Lome) Ateşi kurcalarken yanık odun parçasından sıçrayan kıvılcım iskemleyi yakıp deldi. → nuçxat’ams; [eşeliyor] çxik’ums; nçxik’uy/ nçxik’k’uy; çxink’oms; çxik’olums/ çxik’olups

uç’amaps (ÇX-Makret) EDA har.f. Birine ait [dat.] birini [aps.] zehirliyor. Coğoyi-çkimi domiç’amues. (ÇX-Makret) Köpeğimi zehirlemişler.

uç’ams → ç’ams

uç’andams/ uç’andaps (FN ~ AH HP ÇX) ED har.f. Davet ediyor. I. Davet ediyor. Noğamisaşi cumadik hamseneyi şeni noğame gyayişa uç’andams. (FN-Ç’anapet) Gelinin amcası bu akşam için damadı yemeğe davet ediyor. Ayxanik bozo-muşi okomocasen-doren. Duğunişa miç’andaman. (FN-Sumla) Ayhan kızını evlendirecekmiş. Bizi düğüne davet ediyor. → uç’andrams^III/ uç’andray^III

II. (AH-Lome) Erkek kuş [erg.] dişi kuşu [dat..] davet ediyor. Cıvıldıyor. K’inçik uç’andams. (AH-Lome) Kuş cıvıldıyor. → 3i3ilams; k’ark’alams; i3’vi3’vilay, 3’vi3’vilay; 3’ip’inams; t’rağodums^II; ustvins^II

uç’andrams/ uç’andray (PZ ~ AŞ) ED/ED.Dir har.f. I. ED har.f. Birini [dat.] çağırıyor. Alik pucepes uç’andrams. Omcvinuşa iyonasen. (PZ-Cigetore) Ali inekleri çağırıyor. Otlatmaya götürecek.

II. ED.Dir har.f. Birini [dat.] imeceye [dir.] çağırıyor. Ç’umani mecişa giç’andrare. Si-ti Emine uç’andri. (AŞ-Ortaalan) Yarın seni imeceye çağıracağım. Sen de Emineyi çağır.

III. ED har.f. Birini [dat.] davet ediyor. Mtirik nusas uç’andrams. (PZ-Cigetore) Kayınpederi gelini davet ediyor. Amseri giç’andrar. - So domojinar ? - 3’em3’e ti. - Mu momçar ? - Pen3’e ti. (ÇM-Ğvant) [Çocuk eğlencelerinden] Bu akşam seni davet edeceğim. - Beni nerede yatıracaksın ? - Hamak başında. - Bana ne vereceksin (= ne yedireceksin) ? - Sümüklüböcek başı. → uç’andams/ uç’andaps

uç’işinams (FN-Ç’anapet) EDA har.f. Birine [aps.] başka birini [dat.] kovalatıyor. Xasanik livadişa na-amaxtu pucepez berepe uç’işinams. (FN-Ç’anapet) Hasan, bahçeye giren inekleri çocuklara kovalatıyor. → cuntxozinams/ cuntxozinay, gyuntxozinams; geçuşinapams

uç’itxay → iç’itxay

uç’k’omams → imxors^[B]

uç’ums/ uç’uy (***) (PZ-Apso)(AŞ-Ok’ordule)(AH-Lome) ED/EDA har.f. [perf. 3.tek.ö.1.dat.tü. (PZ-Apso)(AŞ-Ok’ordule) (o)miç’u, (AH-Lome) (do)miç’u] Yakıyor. Acıtıyor. Acı veriyor. → uç’vay/ uç’vams; + ç’ums^[1]/ ç’uy^[1]/ ç’ups

I. (PZ-Apso) EDA/ED har.f. a. EDA har.f. Birine ait [dat.] bir şeyi [aps.] yakıyor. Çemalik dişk’a omiç’u. (PZ-Apso) Kemal odunumu yaktı. b. ED har.f. Birini acıtıyor. Birine acı veriyor. T’ut’ucik miç’ums. (PZ-Apso) Isırgan otu beni acıtıyor. c. EDA har.f. Birinin [dat.] midesine [aps.] acı veriyor. K’apçak guri uç’ums-i, va-mişk’un. (PZ-Apso) Hamsi mideye yanma yapar mı, bilmiyorum.

II. (AŞ-Ok’ordule)(AH-Lome) EDA har.f. a. Birine ait [dat.] bir şeyi [aps.] yakıyor. Kemali dişk’a omiç’u. (AŞ-Ok’ordule) Kemal benim odunumu yaktı. Kemalik dişka domiç’u. (AH-Lome) Kemal benim odunumu yaktı. Kemalik dişka miç’ums. (AH-Lome) Kemal benim odunumu yakıyor. b. Birinin [dat.] midesine [aps.] acı veriyor. K’apça guri uç’uy. (AŞ-Ok’ordule) Hamsi mideye yanma yapıyor. Kapçak guri miç’ums. (AH-Lome) Hamsi midemde yanma yapıyor.

[(***) ◘◘◘ Uç’ums/ uç’uy ile uç’vams/ uç’vay fiilleri ç’ums^[1]/ ç’uy^[1]/ ç’ups fiilinin faydalananlı biçimleri olup bu sözlükte uygulanan prensipe göre aslında alt-maddebaşı olmalılar. Halbuki anlam bakımından birçok yörede uç’vinams/ uç’vinay/ uç’vinaps fiilinin yerini de tuttuklarından dolayı, istisna olarak ayrı maddebaşı edilmiştir.]

uç’vay/ uç’vams (***) (ÇM)(AŞ-Ortaalan)(FN)(AH-Borğola) EDA har.f. [perf.3.tek.ö.1.dat.tü. (o)miç’u (ÇM ~ FN), (do)miç’u (AH-Borğola)] I. Birine ait [dat.] bir şeyi [aps.] yakıyor. Çemali dişk’alepe omiç’u. (ÇM-Ğvant) Kemal odunlarımı yaktı. Kemali dişk’a omiç’ç’u. (AŞ-Ortalaan) Kemal odunumu yaktı. Berepeşi dolokunupe ok’ukaçu do duç’u. (FN-Ç’enneti) Çocukların elbiselerini bir araya getirip yaktı. Kemalik dişka omiç’u. (FN-Sumla) Kemal benim odunumu yaktı. Kemalik dişka domiç’u. (AH-Borğola) Kemal benim odunumu yaktı. → uç’ums/ uç’uy; + ç’ums^[1]/ ç’uy^[1]/ ç’ups

II. (AŞ-Ortaalan)(AH-Borğola) Birinin [dat.] midesine [aps.] acı veriyor. K’apça guri miç’vay. (AŞ-Ortaalan) Hamsi midemi yakıyor. Kapçak guri miç’vams. (AH-Borğola) Hamsi midemde yanma yapıyor. → eç’uy, uç’uy, geigzen, umç’vams

[(***) ◘◘◘ Uç’vay/ uç’vams ile uç’ums/ uç’uy fiilleri ç’ums^[1]/ ç’uy^[1]/ ç’ups fiilinin faydalananlı biçimleri olup bu sözlükte uygulanan prensipe göre aslında alt-maddebaşı olmalılar. Halbuki anlam bakımından birçok yörede uç’vinams/ uç’vinay/ uç’vinaps fiilinin yerini de tuttuklarından dolayı, istisna olarak ayrı maddebaşı edilmiştir.]

uç’vinams/ uç’vinay/ uç’vinaps (PZ-Cigetore ~ ÇX) ED har.f. Acıtıyor. T’ut’ucik miçvinams. (PZ-Cigetore) Isırgan otu beni acıtıyor. T’ut’t’uci uç’vinay. (ÇM-Mek’alesk’irit) Isırgan otu acıtıyor. Çxap’a miç’vinay. (AŞ-Ok’ordule) Isırgan otu beni acıtıyor. Oçxap’ulek uç’vinams. (FN-Ç’anapet) Isırgan otu acıtıyor. Oçxap’ulek domiç’vinams. (AH-Borğola) Isırgan otu bana acı verir. Onz*oralek duç’vinaps. (ÇX-Çxalazeni, TM) Isırgan otu acıtırır. [Isırgan otunun verdiği acı için : → (PZ-Apso) uç’ums; (FN-Sumla) çxap’ums; (HP-P’eronit) zuums/ zuups]

udiginams (PZ-Apso) ED/EDA har.f. Gıdıklıyor. a. ED har.f. Birini [dat.] gıdıklıyor. Nana-muşik beres udiginams. (PZ-Apso) Annesi çocuğu gıdıklıyor. b. EDA har.f. Birinin [dat.] vücudunun bir kısımını [aps.] gıdıklıyor. Berek baba-muşis k’uçxe udiginams. (PZ-Apso) Çocuk babasının ayağını gıdıklıyor. → uğidinams; uxit’inay; uxit’onams; uxit’inoms; nuxit’inams; uxut’onups

udişkeli (AH) s. Odunsuz. Han3’o k’işi ordo komoxtu. Udişkeli kodopskidit. (AH-lome) Bu yıl kış erkenden geldi. Odunsuz kaldık.

udumers (AH ~ HP) EDA har.f. Bir şeyin içine [dat.] bir şeyi [aps.] daldırıyor. Bir şeyi [aps.] bir şeyin altına veya dibine sokarak [dat.] kaldırmaya çalışıyor. Xasanik gyari xeten udumers do ipxors (= Xasanik gyariz xe udumers do gyari xeten ipxors). (AH-Borğola) Yemeği eli ile daldırıp yiyor. → duğams/ duğay; dumers

udums (PZ), uduy (AŞ-Ortaalan) EA har.f. [kb.{u-}’nun işlevi belli değil] [perf.1.tek. vudvi (PZ), (o)budvi (AŞ-Ortaalan)] Gözlerini [aps.] yumuyor. Tolepe vudum. (PZ-Cigetore) Gözlerimi yumuyorum. Toli (o)budvi. (AŞ-Ortaalan) Gözümü yumdum. Tolepe budum. (AŞ-Ortaalan) Gözlerimi yumuyorum. → oduy; odums/ odumers/ odumels; odvars; ok’odumers^III; ≠ [gözlerini kapıyor] meduy^II

udvinay (ÇM) EA har.f. [kb.{u-}’nun işlevi belli değil.] [f.-i. odvinu] [Yeterlik kipinin dışında pek nadiren kullanılır.] Işığı [aps.] yakıyor. Ayşe odaşi çona udvinasi p’arantenişa gale çona nopranday. (ÇM-Ğvant) Ayşe odanın ışığını yakınca pencereden dışarıya ışık yansıyor. → nun3’ams; nudvinay/ nudvinams^I; gyunç’axups^[2]; nudvinaps

♦ yet. advinen : Işığı yakabiliyor. Ali çona-nk’ola ç’apxuy. Var-advinen. (ÇM-Ğvant) Ali ışığının anahtarını çalıştırmağa çalışıyor. Lambayı yakamıyor.

uft’ilams (PZ) EDA har.f. Tavuk vs’nin [dat.] tüyü, kanadı vs [aps.] yoluyor ya da koparıyor. Xasanik kormepes k’udeli uft’ilams. (PZ-Cigetore) Hasan tavukların kuyruklarını yoluyor (= koparıyor). → nuft’ilams^[1]/ nuft’ilay

ugamamk’asu (AH) s. Aklı yerinde olmayan. Tahtası eksik olan. Haya m3ika ugamamk’asu ren. (AH-Lome) Bunun birkaç tahtası eksiktir. K’oçiz k’ayi k’ayi nosi kuğun ala oxorca m3ika ugamamk’asu ren. (AH-Lome) Adamın aklı yerinde, ama kadın biraz eksiktir. [Bu sıfat, bir yoksunluk partisipi gibi göründüğü halde gamamk’asams/ gamamk’asums fiili ile anlam bakımından bağlantılı değildir.] → ubğu; [akılsız] nosi dixo, nosi-suzi, unosoni, ağnose, unose, unoseli, uğnose

ugnams/ ugnay → ognams/ ognay

ugurams/ uguraps (FN ~ HP ÇX) ED har.f. Birini veya bir şeyi [dat.] koruyor. Mtel nanak bere-muşiz ugurams. (FN-Ç’anapet) Her anne kendi çocuğunu koruyor. Eminek şeepe-muşiz k’ayi ugurams. (AH-Lome) Emine kendi eşyalarını iyi kollar. Modvaluz var-uguraşi ordo bru3’un. (AH-Lome) Ayakkabıyı kormayınca erken yırtılıyor. Nusa-çkunik “Mutu mot-ağodet’an” ya do berepes dido ugurams. (AH-Lome) Bizim gelin “Bir şey olmasın” diye çocukları çok kolluyor. Melen ona 3’alendo k’ele m3ika kvaloni ren. Xaçkumt’atşi bergiz ugurit. (AH-Lome) Karşı tarlanın aşağı yanı biraz taşlıdır. Kazırken çapayı kollayın. Axmetik gzas na-golaxtasens çkar var-ugurams. Dişka meyaxumt’aşi k’oçis tiz gyut’alams. (AH-Lome) Ahmet yoldan geçeblere hiç dikkat etmiyor. Odunları aşağıya doğru atarken adamların üzerine düşürüyor. Pukurepe dido na-oroms şeni ugurams. (AH-Borğola) Çiçekleri çok sevdiği için koruyor. Doğanik dolokunu-muşi var-dilikunaps do uguraps. (AK-Döngelli) Doğan giysisini giymiyor da koruyor. + igurams, igurs

ugverdela (AH-Lome) z. Yarıcılık anlaşmasıyla. Ürününü yarı yarıya paylaşmak üzere. Nuyyek Xusenişi ont’ule ugverdela xaçkums. (AH-Lome) Nuriye Hüseyin’in tarlasını yarılığa ekiyor. → gverdi-menç’inuşa; yayiluğe

♦ [dey. ugverdela ikoms : Yarısını karşılığı olarak almak üzere başkasının ürününü topluyor. Yarıcı olarak çalışıyor.] Kemalik vit donumi ntxeepuna ugverdela ikoms. (AH-Lome) Kemal on dönüm fındıklığı yarıya yapıyor.

♦ [dey. ugverdela meçams : Yarısını karşılığı olarak vermek üzere kendi ürününü başkasına toplatmaya karar veriyor. Yarıcı ile anlaşıyor.] Çayişi ğalişen melendok’eleni ugverdela komepçi. Molenk’ele ma p’3’ilare. (AH-Lome) Çayın derenin karşı taraftakini yarıya verdim. Bu taraftakini ben toplayacağım. Xasanik axi-p’ici çayi ugverdela var-meçams. İşçis o3’ilapasen. (AH-Lome) Hasan ahırın önündeki çayı yarıya vermiyor. İşçilere toplatacak (= İşçiler yevmiye ile toplar).

ugyaraloba/ ugyareloba (AK) i. Açlık. Ugyaralobaten Afrikaluri k’oçepe stei doxomeren. (AK-Döngelli) Açlıktan Afrika’lı adamlar gibi kurumuş. Uskanelobas var-mimaxondinen. (AK-Döngelli) Sensizliğe dayanamıyorum. → mşk’orini, mşkorini; mşkironi/ mşkiyoni

ugyareli/ ugyayeli (FN ~ HP ÇX), ugyarali/ ugyareli (AK) s.-z. Yemeksiz. Aç. Açlıktan. Nanak p’anda “Ugyareli boret” ya do berepez çkimde obgarinapams. (AH-Lome) Anne her zaman “Açız” diye çocukları bana ağlattırıyor. Nana-muşik berepe ugyareli oxre3kinams. (AH-Lome) Annesi çocuklarını açlıktan gebertiyor. Puciz ugyareli korba ok’alat’u-doren. (AH-Lome) İneğin karnı açlıktan içeri çökmüş. Ham coğoyik gyayi var-ipxors. Ugyayeli xro3kasen. (HP-P’eronit) Bu köpek yemek yemiyor. Açlıktan ölecek. Kemalik pucis k’ayi var-o3’k’en. Ugyayeli oxre3kinams. (HP-P’eronit) Kemal ineğe iyi bakmıyor. Açlıktan gebertiyor. Dido ugyareli vort’aşi nana-çkimik manişa çorba xogemigibups. (AK-Döngelli) Çok acıktığımda annem çarçabuk çorba pişiriyor. → ucare^[2]; mşk’orineri/ mşkorineri, mşkironeri/ mşkiyoneyi; aci

ugyozluğe (FN AH HP) z. Gözlüksüz. Bikçinaşi tolepe ok’omaxven. Ugyozluğe lemşiz nok’epe var-goşomadven. (AH-Lome) Yaşlanınca gözlerim bozuluyor. Gözlük takmadan iğneye iplik geçiremiyorum.

uğams/ uğay (PZ ~ FN) EDA har.f. [perf. (mend)uğu] [yet. ağen] [şsz (PZ ~ ÇM) iğen/ iğmalen, (AŞ ~ FN) iğen] [tec. (PZ) uğmalapun, (ÇM) uğmalapun/ uğapun, (AŞ) uğapun, (FN) uğapun/ uğun] [part. (PZ) ğmaleri, (ÇM) ğmaleri/ oğmaleri, (AŞ) ğaperi, (FN) ğape(r)i/ ğe(r)i] [yoks.part. (PZ ~ ÇM) uğmalu, (FN) uğapu/ uğu] [f.-s. (PZ) oğmaloni, (ÇM) oğmaloni/ oğaponi, (AŞ) oğaponi, (FN) oğaponi/ oğoni] Cansız cismi [aps.] birine veya birinin yerine [dat.] götürüyor. Berepe na-ok’açunanpe k’artik’arti menduğaman. (ÇM-Ğvant) Çocuklar ellerindekileri birbirinden zorla alıyorlar. Xasanik ndağis dişk’a oxenus içalişams. Ayşe-tik cari uğams. (PZ-Cigetore) Hasan dağda odun yapmak için çalışıyor. Ayşe de ona yemek götürüyor. Ar him tasi menduği do na-on yeri hişo goibğay. (AŞ-Ok’ordule) O tohumu götür de olduğu yerde etrafına öyle döksün. Nanak livadiz na-3’ilu k’andğuşi k’onz*olepe dovu do motalepez uğasen. (FN-Ç’anapet) Annem bahçede topladığı çilekten salkımlar yapıp torunlarına götürecek. Nanak pederiz nap’irişa gyari uğamt’aşa ogine mendrale gamucoxamz. (FN-Ç’anapet) Annem babama çalıştığı yere yemek götürürken önceden uzaktan sesleniyor. → umers (AH ~ HP), umars (ÇX); nuğams/ nuğay; numers, numars

uğarğalams (FN ~ AH) ED har.f. Birine [dat.] kızarak bağırıyor. Berez k’at’t’a mutu şeni uğarğalaşi geşkurdun. (AH-Lome) Çocuğa her şey için bağırınca korkak yetişir. 2. Azarlıyor. Paylıyor. Berek dolopsaşi nana-muşik mundis go3’oç’k’idams do uğarğalams. (AH-Lome) Çocuk pantolonuna işeyince annesi kıçına vurup azarlıyor. Berez baba-muşik uğarğalaşi [he bere] gegondun do oda-muşiz amilams. Nek’na-ti golimers. (AH-Borğola) Çocuğu babası azarlayınca [o çocuk] küser ve odasına girerek kapıyı üstüne kapatır. P’ap’ulik, berepek mbuli ixirt’eşi meçop’ums do uğarğalams. (AH-Borğola) Dede, çocuklar kiraz çalarken yakalıyor ve azarlıyor. 3’oxle ç’ut’a bort’işi babak miğarğalamt’uşi nandidik mot’k’obinamt’u. (AH-Borğola) Eskiden küçükken babam azarlarken babaannem beni saklardı. Berepek artikatiz ninç’k’valaman. Uğarğali do mot-gyaget’an. (AH-Borğola) Çocuklar birbirlerine tükürüyorlar. Azarla da alışmasınlar. Cuma-muşik na-me3’ilu-dort’un şuk’a “Mitik mot-uğarğalamt’as” ya do Xasaniz yok’idu. (AH-Borğola) Kardeşinin koparmış olduğu salatalığı “Kimse (kardeşimi) azarlamasın “ diye [bir yabancı olan] Hasan’a yükledi. → uxap’aray; ≠ ğarğalams/ ğarğalay; ğarğalaps

uğidinams (PZ-Cigetore) ED har.f. Birini [dat.] gıdıklıyor. Cemalik Xasanis uğidinams. (PZ-Cigetore) Cemal Hasan’ı gıdıklıyor. → udiginams; uxit’inay; uxit’onams; uxit’inoms; uxut’onups

uğnose (HP) s. Akılsız. Ham bere uğnose ren. Ğoman Axmeti k’ala ğarğalamt’es. Guyi muxtu do Axmetis ar nank’ap’u. (HP-P’eronit) Bu çocuk akılsızdır. Dün Ahmet ile konuşuyordu. Sinirlenip Ahmet’e saldırdı. → nosi dixo, nosi-suzi, unose, unoseli, unosoni, ağnose; ubğu; ugamamk’asu

uğodinams (FN) EDA har.f. Birine bir hastalığı [aps.] bulaştırıyor. Xasanik ozabunluği-muşi çkar var-içvaz do ozabunluği bere-buruz-ti uğodinamz. (FN-Ç’anapet) Hasan hastalığını hiç kollamıyor ve hastalığı çoluğa çocuğa bulaştırıyor. → meyuşkumers/ meuşkumers; [hastalığı, rengi vs bulaştırıyor] unktams/ unktay; meyuk’limay; nuk’limams, nuk’nams

♦ şsz iğodinen : Bir hastalık [aps.] bulaşıyor. Zabuniş oxoriz ozabunluği a piçoraz iğodinen. (FN-Ç’anapet) Hastanın evinde hastalık kısa zamanda bulaşıyor.

uğun DA/DAY hal f. [emp.şm.1.tek. miğun] (≠ uyonun^[1]/ uyons/ uons/ ux’onun/ ux’oun)

A. Biri [dat.] cansız bir şeye [aps.] sahiptir. I. DA hal f. Biri [dat.] bir şeye [aps.] sahiptir. Xasanis muya-na uğut’asen uğut’as xolo-ti iris unç’olams. (PZ-Cigetore) Hasan’da ne olursa olsun yine de herkesten esirgiyor. Doğanis Vasilitis jur k’ore3xala merze (= pa3xa) uğun. (PZ-Cigetore) Vasiliti’de (*) Doğan’ın iki adet tek katlı tek odalı barnağı var. [(*) Vasiliti = Yerleşim bölgesinden uzak en yüksekte olan semte verilen yer adı.] Ma flamurişi pi3arepe miğut’u. Xasanis xutişa-viti dovoşk’orapi. (PZ-Cigetore) Benim ıhlamurdan tahtalarım vardı. Hasan’a beşe on kestirdim. Semsiye uğurt’aşa va-mç’iy. Var-uğurt’aşa mç’ima cok’açay. (ÇM-Ğvant) Şemsiyesi varken yağmur yağmıyor. Olmayınca yağmura tutuluyor (= yağmur onu tutuyor). Ali xt’umeri mca vat-uğurt’ay. (ÇM-Ğvant) Ali’de mayalanmış süt olmayabilir. Ham mca ğorma kuğun. Va-maxmaranen. (ÇM-Ğvant) Bu ağaç kovuklu. Kullanamayacağız. Mk’veriz abut’rak’i var-uğun. (FN-Ç’anapet) Kör yılanın zehiri yok. Jur k’oçişi oç’k’omale miğurt’es, mşkorineri xut k’oçi keyemabğes. (FN-Sumla) İki kişilik yiyeceğimiz vardı. Beş aç insan daha üzerimize geldi. Msva met’axeri uğun do k’inçiz var-aputxinen. (FN-Sumla) Kanadı kırık olduğundan kuş uçamıyor. Avlaş m3xuli ixite geiktu. Çkar peso var-uğut’u-doren. (FN-Sumla) Kapı önündeki armut rüzgârda devrildi. Hiç (sağlam) kökü yokmuş. 3’oxle gzas eşkiyapek na-golulunpez gyut’k’obut’ez do na-uğunpe xez go3’umert’ez. (AH-Borğola) Eskiden yolda eşkiyalar geçen insanlara pusu kuruyor, üstündekilerini zorla elinden alıyorlardı. Xes na-uğun yazma oxoxupups. (AK-Döngelli) Elindeki yazmayı büzüyor. Kotumeşi-ti msva uğun. Ama x’vinçepe steyi var-putxun. (AK-Döngelli) Tavuğun da kanadı var. Ama kuşlar gibi uçmuyor. Emus jur oxori uğun. (ÇX-Çxalazeni, TM) Onun iki evi var.

♦ [dey. f.-i. + guris uğun/ guri uğun/ guriz uğun (PZ ~ AH HP ÇX) : Yapmayı arzuluyor, düşünüyor. Yapmaya niyet ediyor.] Ham3’o ngolaşa olva guri miğun. (ÇM-Ğvant) Bu yıl yaylaya gitmeğe niyetliyim. Him bozomota nusa oxenu guri miğun. (AŞ-Ok’ordule) O kızı gelin etmeyi düşünüyorum. Guri giğunna ma domi3’vi. (AŞ-Ortaalan) Gönlün varsa bana söyle. Han3’o beyariz Vi3’eşa oxtimu guriz miğun. (FN-Çanapet) Bu yıl baharda Fındıklı’ya gitmeyi arzu ediyorum. Han3’o ç’veri yeriz çayi dolodu guriz miğun. (AH-Lome) Bu yıl yanmış yere çay ekmeyi düşünüyorum.

II. DAY hal f. Biri [dat.] bir halde olan [yüklem] bir şeye [aps.] sahiptir. Andğa ar k’inçi kobz*iri. Msvala met’axeri uğut’u. (APZ-Cigetore) Bugün bir kuş gördüm. Kanadı kırık idi. Ali gza mendra uğun. Moxt’aşa culumcun. (ÇM-Ğvant) Ali’nin yolu uzak. Gelinceye kadar (Ali’ye) akşam oluyor. Bere ç’ut’a ren. - Muşen ç’ut’a ren ? - 3’ana ç’ut’a uğun. (AH-Lome) Çocuk küçüktür. - Neden küçüktür ? - Yaşı küçük. Ham modvalus t’abani kyosele uğun. Metinis sum tutas ancaxi nuxondun. (AH-Lome) Bu ayakkabının tabanı köseledir. Metin’e ancak üç ay dayanır. Guri ini giğut’aşi mjorak var-ot’ubinams. (AH, atasözü) Yüreğin soğuksa güneş ısıtamaz (= Gönül istemeyince zoraki olmaz). Pantoli dari giğunna ilagiç’k’odun. (AK-Döngelli) Pantolonun dar ise yan tarafları yırtılır.

III. (HP ~ ÇX) DAY hal f. [part. (= yüklem) + uğun] Yapılması gereken şeyi yapmış haldedir. Meçameri miğun. (HP ~ ÇX) (Verilmesi gereken şeyi) vermiş haldeyim. Ç’k’omeri miğun. (HP ~ ÇX) (Yenmesi gereken şeyi) yemiş haldeyim (= tokum).

B. (Zararlı ya da nefret edici canlı varlığa) sahiptir. I. (PZ ~ FN-Ç’anapet)(AH-Lome)(AK) DA hal f. Bir bitkinin [dat.] üzerinde zararlı canlı varlık [aps.] var. 3’o m3xulepes opşa munt’ri uğun. (PZ-Cigetore) Bu sene armutlarda çok kurutçuk var. Mbulepe zade munt’ri uğun. (ÇM-Ğvant, AŞ-Ok’ordule) Kirazlarda çok kurtçuk var. Mbulepe dido munt’ri uğun. (AŞ-Ortaalan) Kirazlarda çok kurtçuk var. Mbulepez dido munt’ri uğun. (= Mbulepez dido munt’ri uyonun. = Mbulepez dido munt’ri noxen.) (FN-Ç’anapet) Kirazlarda çok kurtçuk var. Mbulepez dido munt’uri uğun. (AH-Lome)(AK-Döngelli) Kirazlarda çok kurtçuk var.

II. (AH) Biri [dat.] başka birini [aps.] hoşnut olmayan bir halde [yük.] görüyor. Hem k’oçi dido ink’raxi miğun. Ti-muşi dido mo3’onderi ren. (AH-Borğola) O adamdan nefret ediyorum. Kendini çok beğenmiştir.

uji (ÇM) i. Kulak. Xuseyini ujepe va-dvagun. (ÇM-Ğvant) Hüseyin’in kulakları duymuyor. Ali ujepe vrosi dvagun. (ÇM-Ğvant) Ali’nin kulakları iyi duyuyor. Puji uji t’ambuğali on. (ÇM-Ğvant) İneğin kulağında damga var. Uji mi3’iyay. Mutxa domagurasen. (ÇM-Ğvant) Kulağım çınlıyor. Bir haber duyacağım. Bere oncğore ayasi ujepe elvamç’itanen. (ÇM-Ğvant) Çocuk utanınca kulaklarının kenarı kızarıyor. Ali aşk’va uji var-dvagun. Mp’ala iyen. (ÇM-Ğvant) Ali artık kulağı duymuyor. Sağır oluyor. → uci^[1], x’uci

♦ [dey. uji duzday : Birine kulağı söylüyor.] Uji domizday. Amedi ask’erişa andğa moxt’asen. (ÇM-Ğvant) Kulağım söylüyor. Ahmet bugün askerden gelecek.

♦ [dey. uji meçay : Kulak veriyor. Ciddiye alıyor. Önemsiyor.] Ma t’k’va uji va-mekçamtu. (ÇM-Ğvant) Ben sizi ciddiye almıyorum. Ben size kulak asmıyorum. Ali bere ibgart’aşa uji var-meçay. Nciri met’axu-muşi 3aduy. (ÇM-Ğvant) Ali çocuk ağlarken kulak asmıyor (= önemsemiyor). Kestirmeye (= uyuklamaya) bakıyor.

♦ [dey. uji natven : Biri [dat.] sağır oluyor.] Ali ibaderaşa uji natven. (ÇM-Ğvant) Ali ihtiyarladıkça kulakları ağır işitiyor. # Xelva dop’i komoxt’i / Ena var-mogalasen / Na-vitur var-dogagun / Uji na-megatvasen. (ÇM-Ğvant, anonim) Helva yaptım gel / İnşallah gelemezsin / Söylediklerimi duymuyorsun / Sağır olursun (= Sağır olmanı diliyorum). → mt’ura iyen; mp’ala iyen; ndure iyen, nanduren; uca iven; dundga iven

♦ [dey. uji umç’vetun : (Birinin kulağı) sızlıyor.] Uji mimç’vetun. Bere oşk’urişa colasen. (ÇM-Ğvant) Kulağım sızlıyor. Çocuk elma (ağacı)ndan düşecek.

uji-p’ut’uri (ÇM) s. I. Kulaksız. Kulağı olmayan. Ali sum uji-p’ut’uri şuroni kuyonun. (ÇM-Ğvant) Ali’nin üç kulaksız keçisi var.

II. Sağır. Kulağı duymayan. Alişi bere uji-p’ut’uri on. (ÇM-Ğvant) Ali’nin çocuğu sağırdır. → mt’ura; mp’ala; k’ut’uni; ndure; dundga, uci-dundga, dunga; uca

ukadams (AH) EDA har.f. Birine [dat.] bir şeyi [aps.] vaadediyor. Aşek “Bere askerluğişen moxtaşi k’urbani mebok’vatare” ya do ukadams. (AH-Lome) Ayşe çocuk askerden gelince kurban keseceğini adıyor. Doğanik bere-muşiz mektebi oçodinaşi k’et’i-n3xeni ukadams. (AH-Borğola) Doğan çocuğuna okulu bitirdiğinde bisiklet vaadediyor.

ukişturups (ÇX) ED har.f. Kışkırtıyor. Xasanik man Orxani k’ala k’ayi mo-vix’opurt’at diye mikişturupan. (ÇX-Çxalazeni, TM) Hasan benimle Orhan’ın aramız iyi olmasın diye kışkırtıyor. → nup’iznams, nup’izmay; numğezay, nubğezay, numğezams/ numğezaps; umğezams/ umğezaps; eluk’edinams

Ukranya (AK) i. Ukrayna. Ma Ukranyaşa var-malu. (AK-Döngelli) Ben Ukrayna’ya gidemedim. K’irimi Uça-Mzoğaşi Ukranya k’ele ren. (AK-Döngelli) Kırım Karadeniz’in Ukrayna tarafındadır. → K’irimi^II; Uk’rani-msva, Uk’rayna

uktams^[1] (PZ)(AH) ED har.f. Birinden [dat.] hayıf almak için fırsat kolluyor. Birine karşı duyulan bir hırstan dolayı onu [dat.] kıstırmak için uygun zaman ve zemini kolluyor. Coşkunik Osmanis uktams. (PZ-Cigetore) Coşkun Osman’dan intikam almak için fırsat kolluyor. İsmet’iz dido buktam “Xvala mep’ç’opa” ma do. Ala xvala soti var-ulun. Dulyaz gamulut’aşi-ti k’aabaluğiz ant’alen do oxoşe ulun. (AH-Lome) İsmet’i çok kolluyorum, yalnız yakalamak için. Ama yalnız bir yere gitmiyor. İş çıkışında da kalabalığa karışarak gidiyor. [eşb. oktams fiilinden türemiş faydalananlı fiili.]

uktinams^[1] (FN) EDA har.f. Bir rengi [aps.] bir şeye [dat.] bulaştırıyor. Nanak kçe porçapez mç’ita rengi uktinu. (FN-Ç’anapet) Annem beyaz gömleklere kırmızı rengi bulaştırdı. ++ meyakten AD har.f. Bir renk [aps.] bir şeye [dat.] bulaşıyor.

uktinams^[2] (AH) EDA har.f. Birine ait [dat.] bir şeyi [aps.] çevirtiyor. → oktams

♦ [dey. guri uktinams (AH-Borğola) : Birinin [dat.] midesini bulandırıyor.] Çxindi tamo işifoni. Mitiz guri mot-uktinam. (AH-Borğola) Burnunu yavaş sümkür. Kimsenin midesini bulandırma. → guri duktinams

ukvançxay (ÇM) ED har.f. Birinin [aps.] gözleri [erg.] ışıktan dolayı seğiriyor. Toli mikvançxay. (ÇM-Ğvant) Gözüm ışıktan dolayı seğiriyor. → uruk’ay; ≠ ap’azulen; ≠ uzuray

uk’açinay (ÇM) ED har.f. Uzatıyor. Oxori-otva mboli uk’açinasi celat’roxun. (ÇM-Ğvant) Evin çatısı fazla uzatırsan [kenarı] kırılır. Mca ue3’obazgu uk’açinam. Celat’roxasen. (ÇM-Ğvant) Ağacı destek vermeden uzatıyorsun. Kırılacak.

uk’açinun (ÇM) AD hal f. Bir şeye [dat.] doğru uzanmış haldedir. Ali m3xulişi gza k’ale na-uk’açinun ara meşk’oruy. (ÇM-Ğvant) Ali armut ağacının yol tarafına uzanan dalını [testere vs gibi bir alet ile] kesiyor.

uk’açxe^[1] (PZ ~ FN) z. Sonra. Sonradan. Ordo na-upines k’eç’epeşi uk’açxe pucepe-ti nomç’eşes. (PZ-Cigetore) Erken gönderilen keçilerden sonra inekler de peşinden koşuldu (= ineklerin de peşinden koştular). Ali toç’i gvombay. Uk’açxe moxtasen. (AŞ-Ok’ordule) Ali ipi geriyor. Sonra gelecek. # Ela komemaoni / 3’ulut’ina ort’aşa / Uk’açxe pişmanare / Om3’el unk’anamt’aşa. (AŞ, anonim) Gel beni takibet / Küçücük (kız) iken / Sonra pişman olacaksın / Beşik sallarken. Tiz na-meganç’arasen uk’açxe var-nijilen. (FN-Ç’anapet) Alnına yazılan sonradan silinmez. Hek’o dido kovali mot eç’opum. Uk’açxe domt’k’orun edo gondunun. (FN-Ç’anapet) O kadar çok ekmek alma. Sonra bayatlayıp kayboluyor. Xark’iz dido gyaz*i3ayiz uk’açxe si-ti tiz meyegixtamz. (FN-Ç’anapet) Başkasını çok alay edip gülersen sonra [aynı olay] senin başına da gelir. Pucepe oxorişi gomtumaniz gomcvini do uk’açxe-ti gemtumani gelolapi. (FN-Sumla) İnekleri evin etrafında otlat ve sonra da aşağı doğru gönder. → uk’ayi, ok’aye/ ok’ayi; ok’açxe; uk’ule, ok’ule, ek’ule

uk’açxe^[2] (AK) z. I.1. Arkada. Arka tarafında. Gzas bere-çkimi boyne uk’açxe ik’amoskidun. (AK-Döngelli) Yolda çocuğum devamlı arkamda kalıyor. (→ ceride; geidelen) 2. Geriye. Furunişi ayari uk’açxe xomuizdi do mç’k’idi xogamiç’vas. (AK-Döngelli) Fırının ayarını gerşye çevir de ekmeğin içi güzelce pişsin.

II. [pek nadiren] Sonra. Sonradan. Andğa var-mumalen. Ama daha uk’açxe xomo(v)ulur. (AK-Döngelli) Bugün gelemem. Ama daha sonra gelirirm.

uk’açxe-muşis (AK) z. Kendi arkasına. Timurik mtxiri uk’açxe-muşis mijaxups. (AK-Döngelli) Timur fındığı kendi arkasına döküyor. Yusufik ar teneke 3’k’ari uk’açxe-muşis mijax’orups. (AK-Döngelli) Yusuf bir teneke suyu kendi arkasına döküyor.

uk’açxes (AK) z. Bir şeyin [gen.] arkasında ya da arkasına. Xasanik nek’naşi uk’açxes arguni gi3’ok’idaps. (AK-Döngelli) Hasan kapının arkasına baltayı asıyor. K’ulanik tozepe nek’naşi uk’açxes nokosups. (AK-Döngelli) Kız tozları kapının arkasına süpürüyor. Nek’naşi uk’açxes porça gilobun. (AK-Döngelli) Kapının arkasında gömlek asılıdır. → uk’vaşxe; s.-e. [Bir şeyin [aps.] arkasında] k’ap’ulas

uk’ap’ams (PZ), uk’ap’ay (ÇM ~ AŞ), uk’k’ap’p’ay (AŞ-Ortaalan), uk’ap’aps (ÇX) Eø har.f. [kb.{u-}’nun işlevi belli değil] [part. k’ap’ineri] Koşuyor. İrfanik uk’ap’asi p’anda k’odas naç’apxen. (PZ-Cigetore) İrfan koştuğu zaman her zaman duvara çarpıyor. Musa emice moxt’usi oxoris eba-şk’imi var-ot’u. Nana-şkimis p’i vuk’itxi livadişa vuk’ap’i. (PZ-Cigetore) Musa amca geldiğinde evde babam yoktu. Anneme sormadan ben bahçeye koştum. Uk’ap’i do idi. Ğecik laç’i oşk’idams. (PZ-Cigetore) Koşarak git. Domuz köpeği boğuyor. K’ap’ineri k’ap’ineri ulurt’u. (PZ ~ AŞ) Koşa koşa gidiyordu. Mp’ulera var-vuk’apasi cemim3’upun. (ÇM-Ğvant) Bulutlu havada koşmazsam karanlığa kalıyorum. Uk’ap’amt’aşa korba mu-ti dologizun inçaxen. (ÇM-Ğvant) Koşarken karnında ne varsa çalkalanıyor. Alişi n3xeni uk’ap’amt’aşa çoçok’ape dvamtinen. (ÇM-Ğvant) Ali’nin atı koşarken yeleleri dikleniyor. Ali uk’ap’asi guri nantxen. (ÇM-Ğvant) Ali koşunca bayılıyor. Ali bere 3’ulu na-on var-uşk’un st’eri uk’ap’ay. Otxo 3’aneri bere ek’intxozinay. (AŞ-Ok’odule) Ali çocuğun küçük olduğunu bilmiyor gibi koşuyor. Dört senelik çocuğu peşinden kovalatıyor. Faiği kimliği-muşşi gvoç’ondru do oxorişe gamaxt’u dort’t’u. Bere-muşşi ceride-muşşi uk’k’ap’p’u. Baba-muşşi otobussi va-cexeduşşa meç’ç’işu. (AŞ-Ortaalan) Faik kimliğini unutup evden çıkmıştı. Çocuğu arkasından koştu. Babası otobüse binmeden yetişti. Doğani ar k’ale bere elvok’açun. Ar k’ale uk’k’ap’p’ay. (AŞ-Ortaalan) Doğan bir taraftan çocuğu tutuyor. Bir taraftan koşuyor. Beek oput’es uk’ap’aps. (ÇX-Makret) Çocuk bahçede koşuyor. → oxut’k’va3ams/ oxut’k’va3un; cgiyalams^II/ cgiyalums; t’aik’oms^II; unk’ap’inams/ unk’ap’inaps; + ok’ap’inapams^[1]

♦ part. k’ap’ineri (PZ ~ AŞ), k’ap’p’ineri (AŞ-Ortaalan) : Koşarak. Koşmuş halde. K’ap’ineri vor. (ÇM-Ğvant) Koşmuş haldeyim. Az önce koştum. K’ap’ineri ruba celebili. (AŞ-Ok’ordule) Koşarak dereye indim. Ali k’ap’ineri livadişa moxt’u. Kodidu. (AŞ-Ok’ordule) Ali koşarak bahçeden geldi. Kendini bıraktı (= bitap düşüp kendini olduğu yerde bıraktı). Art’aşenişa it’aşa bere nana-muşi golvancğonen. K’ap’ineri ulun. (AŞ-Ok’ordule) Ardeşen’e giderken çocuk annesini geçiyor. Koşarak gidiyor. K’ap’p’ineri na-moxt’i şeni emamk’utu. (AŞ-Ortaalan) Koşarak geldiğin için bir an korktum (= ürktüm).

uk’ap’un^[1] (FN-Sumla) Aø har.f. [kb.{u-}’nun işlevi belli değil] Zemine çarpa çarpa düşüyor. Kvalepunaşen buk’ap’i. (FN-Sumla) Kayalara çarpa çarpa düştüm. Buk’ap’urt’i do k’ap’ineyi ar msucis kogebak’ni. (FN-Sumla) (Uçurumdan) zemine çarpa çarpa düşüyordum ve çabucak bir sarmaşığa tutundum. Ali ğalişa uk’ap’u do goiragadu. (FN-Sumla) Ali ırmağa yuvarlandı ve her yanı ezik yara bere içinde kaldı. + ok’ap’inams^[2]

uk’ap’un^[2] (AH) Aø har.f. [kb.{u-}’nun işlevi belli değil] Sıçrıyor. Zıplıyor. Atlıyor. → nuk’ap’ams/ nuk’ap’ay; nok’ap’ay; mo3’uk’ap’ams; uk’ap’un; 3xont’un; + ok’ap’inams^[3]

uk’atalay/ uk’k’atalay (AŞ-Ortaalan) ED har.f. Bir şeye [dat.] dikkat ediyor ya da özen gösteriyor. Nak’k’u uk’atalare uk’atali, na-cegizun sayet’t’i goişiren. (AŞ-Ortaalan) Ne kadar dikkat edersen et, takılı olan saatin etrafı aşınıyor. Nak’u-ti buk’k’atalik’o-ti cami-vazoşi mçipe yeri k’oşk’ut’roxu. (AŞ-Ortaalan) Ne kadar özen gösterdiysem de cam vazonun ince yeri kırıldı. → ik’atalams/ ik’atalay^II

uk’atams (PZ), uk’atay/ uk’k’atay (ÇM ~ AŞ), uk’atams (FN ~ AH), uk’atums/ uk’atups (HP ~ ÇX), uk’ateps/ uk’atups (AK) EDA har.f. Katıyor. Ozini lobiyas mcumori va-uk’at’aşa var-işk’omen. (PZ-Cigetore) Ezilmiş fasulyeye sirke katmayınca yenmiyor. K’apçoni caris msut’ulya var-vuk’atam. (PZ-Cigetore) Hamsili ekmeğe pazı katmıyorum. Luyu şveni var-uk’ati-i, k’vana var-ayen. (ÇM-Ğvant) Lahanaya içyağı katmayınca lezzeti olmuyor. Suvaği-xarci çimento m3’ika uk’atusi na-noç’abay molay herbet'i. (AŞ-Ok’ordule) Sıva harcına çimento az katınca yapıştırdığın yerden kopuyor elbette. Nusa luu mcumu uk’atay do unt’alay. (AŞ-Ok’ordule) Gelin lahanaya tuz katsın da karıştırsın. Kapça-mç’k’udiz moşkva goç’k’orale uk’ataşi nostoneyi iven. (AH-Lome) Hamsili ekmeğe bol yeşillik katınca lezzetli oluyor. 3’uk’alis pucişi mutu bgubomt’aşi k’enç’i-ncumu buk’atam. (AH-Lome) Kazanda inek için bir şey pişirirken kaya tuzunu katıyorum. Bureği nkiminomt’aşi makvalişi 3ela mot-uk’atam. (AH-Lome) Börek hamuru yoğururken yumurta akını katma. Urz*enişi lova dido titxu divu. Hamuşen kyume var-iven. Ar m3ika mkveri kuk’atit. (AH-Borğola) Üzüm şırası çok sulu (= ince) oldu. Bundan meyve sucuğu olmaz. Biraz un katın. Ham gyariz çkar ncumu var-uk’ati-doren. Dido kança divu-doren. (AH-Borğola) Bu yemeğe hiç tuz katmamışsın. Çok lezzetsiz olmuş. T’urşi bikim. Mtelli şeyepe buk’atum. Muşebua ox’vapuşe mebaşkum. (HP-P’eronit) Turşu yapıyorum. Bütün şeyleri kattım. Kendi kendine olmaya bırakıyorum. Doğanik bureğişi guris şekeri uk’ateps. (AK-Döngelli) Doğan Laz böreğinin muhallebisine şeker katıyor. + ak’aten^[1]

♦ yet. ak’aten^[2]/ ak’k’aten : Katabiliyor. Cari bere ncumu ak’k’aten-i ? Si uk’k’atare. (AŞ-Ortaalan) Ekmeğe cocuk tuz katabilir mi ? Sen katacaksın. Fadimez, gyariz dido mcumu ak’aten.

(FN-Ç’anapet) Fatma yemeğe çok tuz katabiliyor.

♦ şsz : ik’aten : Bir şey [aps.] bir şeyin [dat.; (AK) datif işlevli direktif] içine katılıyor. Termoniz xaci, lazut’i, pek’mezi, dik’a, mkveri, defneşi but’k’a do şekeri ik’ataşi nostoneri iven. (AH-Borğola) Termoni fasulye, mısır, pekmez, buğday, un, defne yaprağı ve şeker katılınca çok lezzetli olur. K’at’a gyarişa cumu ik’aten. (AK-Döngelli) Her yemeğe tuz katılıyor.

♦ part. k’atineri/ k’ateri (ÇM), k’atineri (AŞ ~ FN-Ç’anepet), k’ateri (AH), k’ateri/ k’atineri (AK) : Katılmış. Şveni k’ateri luyu nost’oni ayen. (ÇM-Ğvant) İç yağı katılmış lahana lezzetli oluyor. Ayşe ncavla mark’at’i k’atineri momçu. (ÇM-Ğvant) Ayşe bana sütü mayalanmış şekilde (= yoğurt mayası katılmış süt) verdi. Ç’e, biç’i ! Luu mcumu k’atineri n-i ? Aya, no3adi. (AŞ-Ok’ordule) Ey, çocuk ! Lahanaya tuz katılmış mı ? Bir tadına bak. Yengi na-dirinu bere 3’ari k’atineri mca cubare. (AŞ-Ortaalan) Yeni doğmuş çocuğa su katılmış süt vereceksin. Balucaği k’atineyi xaci guberi ordoşen mç’oxun. (FN-Ç’anapet) Domates katılmış fasulye yemeği erken ekşiyor. Gyariz ncumu k’ateri ren. (AH-Lome) Yemeğe tuz katılmıştır. Dido şeker k’ateri çayi lo3a na-iven şeni var-pşum. (AH-Borğola) Çok şeker katılmış çayı çok tatlı olduğu için içmiyorum. Dido cumu k’ateri gyari var-iç’k’omen. (AK-Döngelli) Çok tuz katılmış yemek yenmez. Aya gyaris cumu k’atineri ren. (AK-Döngelli) Bu yemeğe tuz katılıdır.

+ ok’atapams/ ok’atapay/ ok’atapaps EDAL ett.f. Biri [erg.] başka birine [dat.] bir şeyi [aps.] bir şeye [lok.] kattırıyor. Ayraniz ncumu bok’atapi. Nusak k’avanozite m3ika nçaxums. (AH-Lome) Ayrana tuz kattırdım. Gelin kavanozla biraz çalkalıyor.

uk’ayi (PZ) z. Sonra. # Hayde mendegiyona / 3’ulut’ina ort’aşa / Uk’ayi pişmanare / Om3’el uk’anamt’aşa. (Anonim) Haydi seni götüreyim / Küçücük (kız) iken / Sonra pişman olacaksın / Beşik sallarken. Ar p’ut’ucişi ğuni a 3’ulu ok’ixu do p’ap’u-şk’imik hus duzanasen. M3ika uk’ayi xolo sva-muşis dodvasen. (PZ-Cigetore) Bir arı kovanı kısmen bozulmuştu. Dedem şimdi düzeltiyor. Az sonra yine yerine koyacak. → ok’aye/ ok’ayi; uk’açxe^[1], ok’açxe; uk’ule, ok’ule, ek’ule

uk’itxams^[1] → ik’itxams^[1]

uk’itxams^[2] → ik’itxams^[2]

uk’itxeli (AH) z. Sormadan. Sormaksızın. K’oçik mitiz uk’itxeli ont’ulez goşulun. (AH-Lome) Adam kimseye sormaksızın tarladan geçiyor. → (k’itxums altında) uk’itxu

uk’ooms → uk’oroms

uk’orams^[1]/ uk’ors (AH-Borğola) DA hal.f. Birine [dat.] bir şey [aps.] gerekiyor. Msicişen orz*o oxenu şeni t’k’ebi go3’k’u uk’ors. (AH-Borğola) Sarmaşıktan iskemle yapmak için derisini soymak gerekir. Lazi kultura oskedinu şeni çkuni-sterepe uk’ors. (AH-Borğola) Laz Kültürünü yaşatmak için bizim gibiler gereklidir. [eşb. (k’orums altında) uk’orams^[2]] → dvaç’irs, dvaç’iren, dvaç’in/ dvaç’ç’in; uk’orems, uk’oroms/ uk’ooms; ≠ [birine bir şey eksik geliyor] uk’oren, nok’ordun

uk’oren (PZ) DA hal f. Biri [dat.] bir şeyin [aps.] eksikliğini hissediyor. Birine [dat.] bir şey [aps.] eksik geliyor. Birine [dat.] bir şey [aps.] gerekiyor. K’oçis oxorza uk’oren. (PZ-Apso) Adama kadın eş gerekir. Yemeğis mcumu m3ika ayu. Ar m3ika ç’k’va mcumu uk’oren. (PZ-Cigetore) Yemeğin tuzu az oldu. Biraz daha tuz gerekiyor. → nok’ordun

uk’orems (FN ~ AH-Lome, Jin-Napşit, Sidere, Pilarget) DA hal f. Birine [dat.] bir şey [aps.] gerekiyor. Cumadik kva o3’k’ondu şeni na-uk’oremt’u xişili (= mk’umi) nayla tudeleşen gamobğamz. (FN-Ç’anapet) Amcam taş duvar örmek için ihtiyaç duyduğu kumu serender altından dışarı döküyör. Skidala menç’u şeni dido sebze oç’k’omu uk’orems. (FN-Ç’anapet) Sağlıklı yaşamak için bol sebze yemek gerekiyor. Ma ar mutu mik’oremt’ayiz soti var-iz*iren. (FN-Ç’anapet) Bana bir sey lâzım olunca [bana lâzım olan şey] hiçbir yerde bulunmuyor. Soyu tükeniyor. K’aybana na-doskidasen. Var-mik’orems. (FN-Ç’anapet) Allah kahretsin (= kimseye de yaramasın). İstemiyorum (= bana lâzım değil). K’oçonobaz cgina var, cumaloba uk’oremz. (FN-Ç’anapet) İnsanlığın kavgaya değil, kardeşliğe ihtiyacı var. Hem k’alati handğa çku mik’oreman, ç’ume gendğani tkva-ti gik’oremt’anen. (FN-Sumla) O sepet bugün bize lazım, yarınlarda size de lazım olacak. T’ok’seyi na-mekçi drap’ani ondğe şkule mik’orems. Komomiği. (AH-Lome) Geçenlerde verdiğim orak öğleden sonra bana lazım. Getiriver. Ont’uleşi ğoberi şeni ç’uburişi masayi mik’orems. Ar soti ç’uburişi nca komaz*iren-i, p’eya ? (AH-Lome) Tarlaya çeper için kestane kazığı lazım. Bir yerde kestane ağacı bulabilir miyim acaba ? Xuşut’ik ğobeyi ikomt’aşi ipti masayi na-di3onasen yerepe let’az noğarams. Nak’o uk’orems xesap’ums do ok’açxe masaepe do3onuz gyoç’k’ams. (AH-Lome) Hurşit çeper yaparken önce kazık dikilecek yerleri toprakta çizer. Kaç tane lazım olacağını hesaplar ve sonra kazıkları dikmeye başlar. Gik’oremzna giğut’az. Vana xez mot-dokaçam. (AH-Lome) Sana lâzımsa sende kalsın. Yoksa elde tutma. Mustavaz muntxa uk’oremt’asen, p’anda si gak’vans. (AH-Lome) Mustafa’ya ne lâzım olursa her zaman senden istiyor. Si na-gik’orems k’onayi ntxiri ezdi. Dido mot-ezdim. Navayi gamapçare. (AH-Lome) Sana lâzım olduğu kadar fındık al. Fazla alma. Gerisini satacağım. Ğaç’o oç’opu şeni ğvap’a mik’oreman. (AH-Lome) Çekirge kuşu yakalamak için bize danaburnu gerekli. → dvaç’irs, dvaç’iren, dvaç’in/ dvaç’ç’in; uk’oroms/ uk’ooms, uk’orams^[1], uk’ors; ≠ [birine bir şey eksik geliyor] uk’oren, nok’ordun

uk’oroms/ uk’ooms (FN-Ç’enneti) DA hal f. Birine [dat.] bir şey [aps.] gerekiyor. Ham camez ar abdez-xana uko(r)oms. (FN-Ç’enneti) Bu camiye bir tuvalet lâzım. → dvaç’irs, dvaç’iren, dvaç’in/ dvaç’ç’in; uk’orems, uk’orams^[1], uk’ors; ≠ [birine bir şey eksik geliyor] uk’oren, nok’ordun

Uk’rani-msva (ÇM-Ğvant) i. Ukrayna. Uk’rani-msva Rusepe keç’opey. (ÇM-Ğvant) Ukrayna’yı Ruslar aldı. → K’irimi^II; Uk’rayna, Ukranya