Lazca Gramer / Lazuri Grameri / Laz Grammar (Gôichi Kojima ile İsmail Avcı Bucaklişi : Chiviyazıları – İstanbul 2003) hakkında önemli notlar:

トルコ語・英語版 『ラズ語文法』(改竄文書) について

La Grammaire Laze, publiée en turc et anglais, a été massacrée par mon coauteur.

__________________________________________________________________________________________________________________________

(A) Yanlışlık Düzeltme Tablosu (A) Errata et corrigenda　

正誤表 Comment le Document a été massacré

(B) Olumluluk baş-eki (B) Affirmation profixes

肯定冠接辞　 Profixes d’affirmation

(C) Kesir sayı Lazcada bulunmamaktadır (C) There is no word explaining fractions in Laz

分数を表す語はラズ語には無い 　 Il n’y a pas de mots laz pour les fractions

(D) Lazca Alfabe için yeni öneri (D) Reflexion on the Laz alphabet

　 ラズ語アルファベット新案　 　　 Problèmes de l’alphabet laz

__________________________________________________________________________________________________________________________

(A) Yanlışlık Düzeltme Tablosu　　 Errata et corrigenda for the Altered document　

正誤表 Document massacré

　Burada sözkonusu olan yanlışlık, “matbaa hatası” gibi sıradan yanlışlık değildir.

İsmail Avcı Bucaklişi (İAB), birlikte yazdıklarımızı (daha doğrusu benim yazdıklarımı İAB’nin bilgisayarına birlikte koyduklarımızı) ve benim tek başıma yazdıklarımı bana haber vermeden değiştirdi. En son 2003 Nisan ayında anlaşarak yazdığımız Türkçe önsöz ve birçok önemli maddeyi ondan iki ay önceki müsvedde ile değiştirdi. (Her iki versiyonun çıkışı elbette elimdedir.) Üstüne daha da hataları ekledi. İngilizce önsözü de (Introduction) değiştirip doğru kelime ve cümlelerin yerine yanlışlıkları koydu. Böylece beni, yapmadığım çok sayıda inanılmaz hatanın ortak veya tek sorumlusu etti. Bu metinde bu tip hatalardan en önemli olanları göstermekteyim.

[Ayrıca, İAB ile anlaşamayıp bu kitapta yazamadığım önemli noktayı üç yıldız işareti (***) koyarak ekledim.]

本書に出現したおびただしい誤りは、誤植や校正ミスといった平凡なものではありません。決してあってはならないことなのですが、ラズ語を母言語としているとはいえ言語学の素養もなく、本書を書き始めた時点では文法の知識さえも全くなかった共著者が、校了後に、私(小島剛一)に無断で、前書きを自分が書いた下書きと置き換えたり、本文の一部を書き換えたり、削除したり、さらには存在しない単語を捏造するという暴挙に出たのです。全面的に書き直した新版『ラズ語文法』をWeb に公開しはじめましたが、とりあえず最も重要な間違いをここで訂正いたします。

[三連星印(***) のついた項目は、共著者が議論を拒否したために書けなかった事項です]

　İsmail Avcı Bucaklişi (İAB) s’est permis de remplacer la dernière version turque du préface par le brouillon qu’il avait préparé deux mois auparavant et de réécrire des centaines de passages de la Grammaire laze après mon dernier contrôle. Il est ainsi le seul responsable de toutes les erreurs indiquées ci-dessous.

[J’ai ajouté ici quelques précisions que je n’avais pas pu écrire dans l’ouvrage à cause de l’impossibilité de discussion avec le coauteur. Elles sont signalées par le triple astérisque (***).]

İsmail Avcı Bucaklişi (İAB) replaced the last Tturkish version of the Introduction with a draft written almost by himself and changed hundreds of passages of the text after my last control. He is the sole responsible of all errors shown below.

[I added here some articles that I could not write because it was impossible to debate on with İAB. They are marked with a triple asterisk(***)]

[1] 16’ncı sayfa, Önsöz başı

“[Lazların] kökleri Güneydoğu Kafkasya olup” cümlemsisi anlamsızdır. Bir halkın “kökü” ne olduğunu bilmiyorum. “Köken” ise bilimsel bir kavram değildir. Sildik.

İAB, bunu bana bir şey demeden yine koydu.

Hiç bir şey ifade etmeyen bu cümlemsi, olduğu gibi kitabın arka kapağına da çekildi.

[2] 17 s. Önsöz, devamı

“Plan düzenleme, 11. madde (fiil sınıflandırma) ve 47. madde (Lazca fonemleri), Gôichi Kojima tarafından hazırlanmıştır” diye yazmıştık.

İAB, “Plan düzenleme, 11. madde (fiil sınıflandırma) ve”yi sildi. Sanki kendisinin katkısı varmış gibi gösteriyor.

[3] 17 s. Önsöz sonu

İAB’nin sırf Pazar, Sapanca ve Ardeşen-Tolikçeti’de derleme yaptığını, benim Pazar, Çamlıhemşin, Ardeşen, Fındıklı, Arhavi, Hopa ve Borçka ilçelerinde Lazcayı öğrendiğimi ve ayrıca kitabımızı bitirdiğimizde benim henüz Tolikçeti’de bulunmuş olmadığımı açıkladık. İAB, bunu sildi.

[4] 17 s. Önsöz sonu

“...... Hasan Uzunhasanoğlu’nun Fındıklı’da sürdürdüğü çalışmalardan da faydalanılmıştır. Alan araştırmalarının haricinde Fransız Dilbilimci Georges Dumézil ve Megrel Dilbilimci Guram K’artozia’nın Lazca masal derlemelerinden yer yer faydalanılmıştır” diye yazdık. İAB bunu da sildi.

フランスの著名な言語学者Georges Dumézilとメグレル人言語学者Guram K’artoziaがそれぞれ別個に収集したラズ民話集から一部引用したことと、ラズ人Hasan Uzunhasanoğlu氏の未発表の研究成果を一部使わせていただいたことを前書きの末尾に明記したのですが、それを消されてしまいました。

J’ai bien spécifié à la fin de la préface que nous avons cité des passages de contes laz collectés, indépendemment l’un de l’autre, par Georges Dumézil et Guran K’artozia. Mon coauteur a supprimé le paragraphe entier.

Il a également supprimé le remerciement à M. Hasan Uzunhasanoğlu pour son apport concernant les dialectes de Fındıklı.

[5] 21 s. İngilizce Önsöz / Introduction

Ben şöyle yazmıştım / I had written:　原文は次のとおりです。

“Laz is one of the thousands of languages which are insufficiently described and are in danger of being extinct in one or two generations if nothing is done to preserve them.”

(= Lazca, yeterince incelenmemiş olup korumak için bir şey yapılmazsa bir iki kuşak içinde kaybolma tehlikesinde bulunan binlerce dilin biridir.)

İAB, bunu saçmalığa dönüştürdü / İAB deformed it: 改竄されてしまいました。

“Laz is one of the thousands of languages which is insufficiently described and is in danger of becoming extinct in one or two generations if nothing is done to preserve it.”

(= Lazca, binlerce dilin biri olup yeterince incelenmemiş ve korumak için bir şey yapılmazsa bir iki kuşak içinde kaybolma tehlikesinde bulunan bir dildir.)

[6] 21 s. Devamı (1)

İngilizce önsözün 2’nci paragrafında şöyle yazmıştım / Original: 原文

“The Laz speaking community lives in Turkey for the most part.”

(= Lazca konuşan toplumun çoğunluğu Türkiye’de yaşamaktadır.)

İAB, bunu şöyle değiştirdi / Deformed: 改竄の後　

“The Laz speaking community lives in the most part of Turkey”

(= Lazca konuşan toplum Türkiye’nin hemen hemen tümünde yaşamaktadır)

[7] 21 s. Devamı (2) / I didn’t write “town” but “district (=town and villages)”

Biraz aşağıda Lazcanın konuşulduğu ilçelerin adını yazdım. “İlçe” kelimesinin İngilizce tam karşılığı mevcut olmadığı için “idari bölüm, taksimat” anlamına gelen kelimeyi kullandım.

İAB, bunun yerine town kelimesini koydu. Town, ancak ilçe merkezini ifade edip ona bağlı olan köylerini dahil etmiyor. Dolayısıyla Türkçeyi bilmeyip sadece İngilizce okuyabilen okurlara tamamen yanlış bilgiyi ben vermiş oldum.

İAB’nin bana bir şey sormadan benim adıma yazdığına göre, “Lazca hem Çamlıhemşin merkezinde, hem Borçka merkezinde ...... konuşuluyor ama onlara bağlı köylerde hiç konusulmuyor”muş !!! Yalancı edildim.

　原文 : 「ラズ語を話す人々はÇamlıhemşin郡とBorçka郡にも住んでいる」

改竄 : 「Çamlıhemşin町とBorçka町もラズ語域である」

　Çamlıhemşin町はトルコ語域、Borçka町はグルジア語域なのです。英文前書きの末尾に「ラズ語に関する英文の記述は小島剛一が行なった」と書きましたから、小島剛一が一人でこの嘘をでっちあげたことにされてしまいました。　

Of course the Laz language is spoken not only in towns but also in villages!!

　Important: Laz is not spoken in Çamlıhemşin town. Georgian is the mother tongue in Borçka town.

[8] 22 s. Kısaltmalar / Gamayona does not mean “valley”

Gamayona, “nehrinin çıkışı”nı ifade edebilir. “Vadi” değildir. Silinmelidir.

[9] 31 s. Tablo 4

Bu tabloda Y harfi ile X harfinin yeri ters çıktı.

[10] 34 s. Evuli kelimesi, dipnot / Evuli does not mean “example” but “as”

İAB, evuli kelimesinin Ardeşen-Tolikçeti’de “misal, örnek” anlamında kullanıldığını iddia ediyor.

　　　　　　　　　　Yalandır.

　Evuli, Çamlıhemşin ve Ardeşen diyalektlerinde “(birinin yaptığı) gibi, (birinin dediği) gibi” anlamına gelen bir son-edattır. St’eri kelimesi ile hemen hemen eşanlamlıdır. Bir isim değil. “Misal, örnek” diye anlamı yoktur.

Her sayfadan “örnek” kelimesinin arkasında parantez içine konan evuli kelimesinin silinmesi gerekiyor.

全頁からevuliという単語を削除してください。「・・・ように」という意味の後置詞であって、「例」という意味の名詞ではありません。

Le mot evuli se trouvant entre parenthèses après le mot anglais example est à supprimer dans toutes les pages. Le mot existe dans les dialectes de Çamlıhemşin et d’Ardeşen. C’est une conjonction postposée qui signifie “tel que”. Ce n’est pas un substantif et il ne veut pas dire “exemple”.

　The word evuli between parentheses after “example” has to be removed from all pages. It is a postposed conjunction meaning “as” observed in the dialects of Çamlıhemşin and Ardeşen . It is not a noun meaning “example”.

Çamlıhemşin ve Ardeşen diyalektlerinde evuli kelimesinin gerçek kullanımı şöyledir:

Xasa na-u evuli Xasa’nın yaptığı gibi / as Xasa did

Na-p’i evuli Benim yaptığım gibi / as I did

[11] 40 s. Evuli kelimesi, dipnot, tekrarlama

Bir kez yetmiyor gibi İAB, buraya yine evuli kelimesi hakkında aynı yanlış iddiayı koydu. Ben, bu kitabı bitirdiğimizde henüz Tolikçeti’de bulunmamıştım. Tolikçeti diyalekti hakkında edilen iddianın sorumlusu değilim. Ama İAB, önsöz sonunda bunu anlatan cümleyi sildi. Uydurmanın ortak sorumlusu edildim.

(İngilizce önsözde bu cümle silinmedi. Okurların yüzde kaçı onu okuyabildi ?)

Bu cümleyi niçin önsözde yazdığımı detaylı anlatmalıyım.

“Örnek” anlamına gelen aslı Lazca kelime bulunmamaktadır. (Bu durum hiç önemli değildir. Örneğin bugünkü Türkçede kullanılan “felsefe, kimya, psikoloji, matematik, müslüman, ibadet” gibi kelimeler aslı Türkçe değil. Ama ne önemi var ? Saf dil diye bir şey bu dünyada mevcut değildir.) İAB bu durumu kabul etmek istemedi. “Entxozi” diye bir şey uydurup bana “Ardeşenli bir bayanın köyünde kullanılıyor” dedi. Bayanın adını söylemedi. Köyünün adını da açıklamadı. Birkaç hafta sonra o “kelime”yi duymuş olan hiç bir Ardeşen’li Laz rastlayamadığımı söyledim. O zaman “evuli” kelimesinin Tolikçeti’de “örnek” anlamında kullanıldığını iddia etti. Hiç inandırıcı değildi. Ama Tolikçeti’de henüz bulunmuş olmadığım için iddiasını hemen çürütemedim. Kitabımız artık bitmek üzere idi. Bitirmeden Tolikçeti’ye gitme fırsatım olmayacaktı. Onurumu korumak için yapabildiğim tek şey bu durumu önsözde belirtmekti. Belirttik. Hem Türkçe olarak hem İngilizce olarak yazdık. İAB Türkçe Önsözden bu cümleyi sildi.

[12] 43 s. Durum, kutu içi

Yanlış: Çamlıhemşin ve Ardeşen ilçelerinde konuşulan Lazca diyalektlerinde 2.2.2. ve 2.2.6. maddelerinde anlatılan Ergatif, Datif ve Yalın durumlar bulunmamaktadır.

Doğru: Çamlıhemşin ve Ardeşen ilçelerinde konuşulan Lazca diyalektlerinde 2.2.2., 2.2.3. ve 2.2.6. maddelerinde anlatılan Ergatif, Datif ve Lokatif ekler bulunmamaktadır.

[Not: Küçük harfler ile “ergatif, datif ve lokatif” diye yazımalıydık.]

Error: There are no ergative, dative nor (sic) locative cases in the dialects of Çamlıhemşin and Ardeşen.

Correct: Ergative, dative and locative suffixes are not observed in the dialects of Çamlıhemşin and Ardeşen.

[13] 47 s. 2.2.4. Genitif / Genitive

Yanlış: Genetif durumundaki ....

Doğru: Genitif durumundaki ....

Error: The genetive case is ...

Correct: The genitive case is ….

Bu, “dikkatsizlikle yapılan önemsiz yazım hatası” değildir.

Bir gün İAB, benim yazımda ne kadar genitif (genitive) kelimesi varsa hepsini “genetif (genetive)” biçimine, bana bir şey demeden, dönüştürdü. Haklı olduğunu sanıyordu. Halk dilinde böyle söylendiğini ileri sürdü. Halbuki halk dilinde böyle terim hiç kullanılmaz !!! Düzelttirdim. Maalesef iki tanesi yanlış yazım ile bırakıldı.

One day, İAB changed in my text all “genitive” into “genetive”. He was sure to be right !!! I made him rectify the error. Unfortunately two of them remain here.

[14] 51 s. Postpozisyonel durum (***)/ Postpositional case

　　　　後置詞格 le cas postpositionnel

(Kitabın 51’inci sayfasına aşağıdaki not yazacaktım. İAB ile anlaşamadığım için vazgeçtim. Pişmanım.)

　このウェブ・サイトの冒頭の増補訂正版(トルコ語・英語・日本語・フランス語版)『ラズ語文法』に詳述してあります。

“Armut” kelimesinin Lazca karşılığı genellikle m3xuli’dir. Ama birleşik kelimenin birinci sırada bulunduğunda m3xul olur: örneğin m3xul-o3’ilaşe, m3xul-3’aroni, m3xul-3’k’aoni.

Bazı diyalektte bu kelime, apsolütif durumda m3xul şeklini, diğer durumların eki ve son-edat önünde bulunduğunda m3xuli şeklini alır.

Örnek: Arhavi’ye bağlı Napşit, Sidere, Pilarget vs köylerinde: m3xul, m3xulik, m3xulis, m3xulişi, m3xulişa, m3xulişe, m3xulite, ve m3xuli st’er(i), m3xuli şeni ......

Böyle çekimi olan isimlerin sayısız bulunduğuna göre, bu tip diyalektlerde isimlerin hem apsolütif hem postpozisyonel durumları mevcuttur.

Yer adları da aynı şekilde çekim olur: örneğin Çamlıhemşin’e bağlı Çayırdüzü’nün Lazca adı: Ğvant, Ğvandişi, Ğvandişa, Ğvandi st’eri ..... ama Ğvanduri (çünkü “-uri”, durum eklerinden değildir).

İlginç bir varsayım çıktı. Postpozisyonel durumu olan diyalektleri, kalan diyalektlerden daha eski hali koruyor olabilir. Lazca isimlerin sonunda sık sık gözlemlenen “-i” fonemi, kısmen postpozisyonel ekinden gelmiş olabilir.

Bu konuda İAB ile tartışmak istemiştim. Olmadı. “Ğvant diye bi’şey yok. Hiç duymadım. Herkes Ğvandi der” dedi.

[15] 55 s. Tablo 10 ve 11 (***)

Bu tablolarda postpozisyonel durum için yer ayarlamak istemiştim. Himu şeni, hemu şeni, emu şeni ve saire. İAB, m3xul-3’aroni deyiminin var olduğunu inkâr etmedi. Onu 70’inci sayfaya yazdık. Ama Ğvant diye köy adının mevcut olduğunu yine katiyen kabul etmedi. Öfkelendi bile. Dolayısıyla konuya bile giremedim.

There should be cells for the postpositional forms in these tables.

[16] 61 s. Tablo 17 / The Table N° 17 must be removed　

　　　　第17 表は削除してください

Bu tablo, karışık ve yetersiz olduğunu görünce sildik. İki-yön durumu olan batı diyalektler için bir tablo, direktif ile ablatif durumları olan orta ve doğu diyalektler için ayrı bir tablo olacaktı. İAB, bana bir şey demeden, bu belirsiz tabloyu yeniden koydu.

There should be one table for the ambidirective case observed in the western dialects and another table for the directive and ablative cases observed in the central and eastern dialects.

[17] 63 s. Sıfat / Coxoşi noçine does not mean “adjective”. Coxoşi may mean “of noun(s)”, but noçine does not mean anything.

“Sıfat” kelimesinin arkasında parantez içine konan Coxoşi noçine terimi, “sıfat”ın karşılığı değildir. Silinmesi gerekiyor.

[18] 70 s. ğvari ve but’k’a

Bu sayfanın başında yazılan ğvari but’k’a deyimi mevcut değildir.

Ğvari (ıslak) kelimesi, Lazcanın sırf batı diyalektlerinde kullanılır. “Islak”, orta ve doğu diyalektlerde şu veya şuvi denir.

But’k’a (yaprak) kelimesi ancak Arhavi, Hopa ve Çxala diyalektlerinde kullanılır. Batı ve Fındıklı diyalektlerinde “yaprak” pavri denir.

“Islak yaprak” deyiminin Lazca karşılığı, ğvari pavri olur, şu pavri olur, şuvi but’k’a da olur.

Ğvari (wet) is a word observed in the western dialects and but’k’a (leaf) is observed only in Arhavi and in the eastern region.

[19] 71 s. Zarf / Verbişi noçine does not mean “adverb”. Verbişi may mean “of verb(s)” but noçine does not mean anything.

“Zarf” kelimesinin arkasında parantez içine konan Verbişi noçine terimi, “zarf”ın karşılığı değildir. Silinmelidir.

[20] 77 ~ 78 s. Son-edat (***)

Bu maddede İşaret zamirlerinin postpozisyonel durumunu anlatacaktım. İAB ile bu konuya girmek mümkün olmadığı için ancak şöyle yazabilmiştim:

* İşaret zamirleri, “şeni” önünde “himu, hamu, hemu .......” şeklini alırlar.

İAB, bunu bile yanlışlığa dönüştürdü: * İşaret sıfatları, “şeni” önünde ........

[21] 79 s. ogine ~ oğine ve oginde ~ oğinde

“Önce” ve “önünde” anlamına gelen bu kelimeler, İAB’nin eski iddiasına göre sırf “oğine” ve “oğinde” şeklinde yazıldı. İkişer biçimiyle (ogine ve oğine, oginde ve oğinde) yazılmalıdır.

[29 Temmuz 1999 tarihinde ilk tanıştığımda İAB, Ardeşen’de öğrenmiş olduğum Lazca bir şarkının sözünde bulunan iki kelimeyi “düzeltti”. “Ogine değil, doğrusu oğine” dedi; “cek’uğurare değil, doğrusu ç’ek’uğurare” dedi. Lazca’ya henüz iyice alışmadığım için yanlış duymuş olabilirim diye düşündüm. Onun dediğine göre “düzelttim”. 2000 yılında Ardeşen’de yine bulunduğumda “ogine” ve “cek’uğurare” kelimelerinin Ardeşence olarak hiç yanlış olmadığının farkına vardım. O günlerde İAB’nin Pazar Lazcasını çok iyi biliyorsa da hiç dilbilimsel bilgisi olmadığını artık biliyordum. Fonetik, Fonoloji, Gramer vs ile ilgili terimlerini bilmediğini de, Türkçeyi bazen hatalı konuşup yazdığını da, daima halk etimilojisi yaptığını da biliyordum. Ancak ne kadar amatörce olsa da Lazca sözlük yazan birinin bazı Lazca, Türkçe ve İngilizce kelimelerini kendi kafasına göre deforme (biçimsizleştirme) etmekle yetinmeyip kendisinin uydurduğu “kelime”yi eskiden de varmış gibi göstermeye çalışabilecek kadar, hatta var olanı yok sayabilecek kadar diller ve dilbilime saygısız olabileceğini düşünemiyordum.]

[22] 82 s. met’a ve met’i

Error: This postposition is observed, according to the area and author, (sic) It can be an interesting subject of research.

Correct: This postposition can be an interesting subject of research.

[23] 95 s. Fiil sınıflandırma / Classification of verbs

Bu maddenin adı, “Sınıflandırma” değil, “Fiil sınıflandırma”dır. İngilizcesi de “Classification” değil, “Classification of verbs”dır.

The title of this chapter is “Classification of verbs”.

[24] 97 s. Hustineri ora and Ha3’ineri ora do not mean “simple imperfect”

“Sade Emperfekt” teriminin arkasında parantez içine konan Hustineri ora ~ Ha3’ineri ora terimleri, “Şimdiki zaman” demektir. “Sade Emperfekt” demek değildir. (Ayrıca hustineri yerine husineri olması gerek.)

[25] 98 s. Tablo 21

Bu tabloda Şahıs soneklerini yazmıştım. Silindi. Yerleri boş kaldı. Şöyle olacaktı.

Tekil 1’nci ve 2’nci şahıs -ø (sıfır), Tekil 3’ncü şahıs -s

Çoğul 1’nci ve 2’nci şahıs -t, Çoğul 3’ncü şahıs -an

[26] 100 s. 4’üncü satır

Error: ......, it has been found out that ......

Correct: ......, it seems to us that ......

[27] 103 s. Yıldızlı (*) not

Yanlış: Çamlıhemşin ve Ardeşen diyalektlerinde Ergatif durum bulunmadığı için Yalın durumda olur.

Doğru: Çamlıhemşin ve Ardeşen diyalektlerinde “-k” eki bulunmamaktadır (ne de “-s/-z” eki).

[Not (***): Bu diyalektlerde işaret zamirlerinde birleşik oblik durum (himu, hamu) ile apsolütif (him, ham) arasındaki biçim farkı birçok yörede korunmuştur.]

Error: ... except in Çamlıhemşin and Ardeşen dialects which have no ergative case. In this (sic) dialects the agent is in absolutive case.

Correct: .... except in the dialects of Çamlıhemşin and Ardeşen that have not the “-k” suffix (or the “-s/-z” suffix).

[Note (***): In these dialects, generally, demonstrative pronouns keep the morphological difference between the unified oblique case (himu, hamu) and the absolutive case (him, ham).]

[28] 103 s. Çekim tablosu

Mek’alesk’irit ve M3’anu diyalektlerinde:

Yanlış: him ibgay

Doğru: himu ibgay

[29] 104 s. Çekim tablosu

Vi3’e ve Xopa diyalektlerinde:

Yanlış: henterek inciran, entepek inciran

Doğru: henterek incinan, entepek incinan

[30] 106 s. Çekim tablosu

Çamlıhemşin, Ardeşen ve Çamlıhemşin-M3’anu diyalektlerinde:

Yanlış: him t’axuy

Doğru: himu t’axuy

[31] 112 s. Olumsuz / “Varenoba” has no sense

İAB, “Olumsuz” teriminin karşılığı olarak “varenoba” biçimini önerdi. Lazcada bu şekilde yeni kelime türetilmez. Çünkü “-oba” eki, ancak isim, sıfat ve zarftan isim türetir: beroba, k’ayoba, xvalanoba gibi. “Va ren”, fiildir. Hem de edatlıdır. “-oba” eki, bunun arkasına konamaz.

[32] 115 s. Sayfa sonundaki örnek “Si çku mçumert’it. yul.”

Yanlış (Error) : Sen bizi izliyordun./ You were watching us.

Doğru (Correct) : Sen bizi bekliyordun. / You were waiting for us.

[Aynı yanlışlık 116., 117. ve 118. sarfalarda da yazılmıştır.]

[33] 116 s. “vi3adeburt’it”

İAB, yıllardır “vi3adeburt’it (çalışıyorduk)” kelimesinin Hopa diyalektlerinde bulunduğunu iddia ediyordu. Hopalı dostlarım arasında bu kelimeyi duymuş olan kimseyi bulamadığımı Şubat 2003’te söylediğimde “Yanlış söyledim. Sapanca’da kullanılıyor.” dedi.

Bu satırın tek sorumlusu İAB’dir. [Aynı kelime üç kere daha yazılmıştır.]

I never met any Laz in Turkey who heard of this word other than my coauthor.

[34] 120 s. Beşinci satır / p. 120, 5th line

Error: ...... your hear ......

Correct: .... your hair ......

[35] 123 s. Golaxtimeri has no place here

Golaxtimeri kelimesi “Sade perfekt” teriminden apayrı kavramdır. Silinmesi gerekiyor.

[36] 127 s. The difference between “Am I the one who broke it ?” and “Did I break it ?”

Error: is achieved by emphasising (sic) pronunciations (sic).

Correct: is marked by the prosody.

[37] 145 s. Örnek

Yanlış: Si moxtaşa ma hak giyondra.

Doğru: (Atina) Si moxt’aşa ma hak giyondra.

(Vi3’e) Si moxtaşa ma hak kçva. (kçvare daha yaygın kullanılır.)

[38] 146 s. dopxeda şakis

Yanlış: (gelecekte) ben oturduğum sürece/ as long as I sit

Doğru: (gelecekte) ben oturana kadar/ until I shall sit down

...... ve saire ve saire

[39] 151-152 s. p’t’axumt’aşa ve_p’t’axumt’a şakis

Yetersiz: p’t’axumt’aşa : (gelecekte) ben kırarken / while I shall break

p’t’axumt’a şakis : (gelecekte) ben kırana kadar/ until I shall break

Doğru: Batı ve Fındıklı’da :

p’t’axumt’aşa : (genelde veya gelecekte) ben kırarken / while I (shall) break

Arhavi, Hopa ve Çxala’da :

p’t’axumt’a şa(kis) : (gelecekte) ben kırana kadar/ until I shall break

[40] 184 s. Sayfa sonundaki boş kutu

Bu kutu içine şöyle yazmıştım:

Burada yazdığımız /r/ fonemi diyalektlerin tümünde telâffuz edilmemektedir. Birçok diyalektte mat’axet’u, gat’axet’u .... , Vi3’e

diyalektlerinde mat’axet’t’u, gat’axet’t’u .... diye söylenir.

[41] 190 s. mat’axu doren

Yanlış: kırabilmişliğim var

Doğru: kırabilmişim

[42] 194 s. mat’axasen ~ mat’axasinon ~ mat’axasunon ~ mat’axasun

Yanlış: ben kıramıyacağım/ I will not be able to break

Doğru: ben kırabileceğim/ I will be able to break

[43] 200 s. Var moxtu-na, egat’u-na, dimurecu-na, imurecu-na and at’axu-na have no place here.

Bu sayfada sözkonusu olan, yeterlik kipi koşullu biçimdir. Var moxtu-na, egat’u-na, dimurecu-na, imurecu-na ve at’axu-na, bu

biçimden değildir.

　このページで記述しているのは可能法・条件節の用例です。Var moxtu-na, egat’u-na, dimurecu-na, imurecu-na,

at’axu-na という活用形は、これとは無関係です。

[44] 216 s. 3’imindi cici / 3’imindi does not mean “original”. (3’iminde means “true” in the dialect of Fındıklı-Sumle.)

“Asıl kök / original stem” teriminin karşılığı 3’imindi cici olamaz.

“Asıl/ original” başka, “has, hakiki” başkadır. Asıl kökten türetilen ettirgen kök (Türkçe gramerde “ettirgen çatı”), sahte

(hakiki olmayan) bir kök değildir.

(Türkçe “orijinal” kelimesi de İngilizce “original” kelimesinin karşılığı değildir.)

[45] 288 s. gomaren, adven have no place here

Burada sözkonusu olan, hareket fiillerinde kullanılan p’ricici “a-”dır. Gomaren ve adu, hareket fiili değil, hal değişme fiilidir.

Bunların yeri burası değildir.

[46] 290 s. Örnek

Bu maddede sözkonusu olan, p’ricici “o-”dur. İAB’nin bu sayfaya koyduğu örnekleri konuyla hiç alakası yoktur.

このページに載っている例文は、この章で説明している語幹頭母音とは何の関係もありません。

[47] 297 s. duxenams

Error: Doing it for/instead of him (her)

Correct: He (she) is doing it for him (her)　~ He (she) is doing it instead of him (her)

[48] 309 s. Ma m3ika ç’k’omeri bort’a

Error: Let me be eaten a little. (= az yenilmiş olayım)

Correct: Let me have eaten a little (= az yemiş olayım)

İAB’nin bana bir şey demeden yazdığı hatalı İngilizce cümleyi ben düzelttim. İAB, “be”li cümlenin niye hatalı olduğunu anlayamamış. Benim yazdığım “have”li doğru cümleyi silip yeniden kendisinin motamot (kelimesi kelimesine çevrilmiş) versiyonunu yerine koydu. [48] maddesindeki hatanın durumu da aynıdır.

“Let me be” で始まる迷訳は共著者の書いたものです。なぜ “Let me have” でなければならないかを説明して訂正したのですが、刊行時には元の誤った文になっていました。ラズ語には印欧語の受動態に相当するものがないので、何が問題になっているのか理解できなかったのかもしれません。次の[49]の誤りも同じ事情です。

[49] 309 s. Ma ç’k’omeri bort’are

Error: I will be eaten. (= yenilmiş olacağım)

Correct: I will have eaten (= yemiş olacağım)

Only those who do not know what is passive voice in English are capable of such errors.

Il faut ignorer totalement ce qu’est la voix passive en anglais pour pouvoir commettre des erreurs pareilles.

[50] 311 ~ 314 s. “36. Olumsuz fiil-zarf” ile “37. Olumsuz fiil-sıfat”

Lazcada biçim olarak “olumsuz fiil-zarf ile olumsuz fiil-sıfat ayrımı” yoktur.

“Olumsuz partisip”in hem zarf hem sıfat olarak kullanımı vardır. Birlikte “36. Olumsuz partisip” adlı tek bir bölüm olacaktı.

There should be only one chapter for the negative participle that has both adjectival and adverbial uses.

[51] 312 s. Akşama kadar yemek yemeksizin bekledim

Yanlış: Lumcişa gyari uç’k’omu biyondri.

Doğru: (Atina) Limcişa cari uşk’omu deviyondri.

(Vi3’e) Lumcişa(kiz) gyai uç’k’omu pçvi.

[52] 323 s. Yemek yemek için akşama kadar bekledim.

Yanlış: Gyari oç’k’omu şeni lumcişa deviyondri.

Doğru: (Atina) Cari osk’omu şeni limcişa deviyondri.

(Vi3’e) Gyai oç’k’omu şeni lumcişakis pçvi.

[53] 325 ~ 326 s. “Oxorişa çkinişa” does not mean anything

“Oxorişa çkinişa” diye başlayan örnekler, benim yaptığım son kontrolden sonra İAB tarafından eklenmiştir. Ben “oxorişa

çkinişa” ne olduğunu bilmiyorum.

[54] 331 s. purpça is an example of infix (***)

Pazar diyalektlerinde “yemin etmek” fiilinin bildirme kipi sade emperfekt, purpçum,

purçum, purçums .... diye çekim olur. İstek kipi ise purpça, purça, purças .......

Bu fiilde, birinci şahıs göstergesi “-p-”, kökünün önünde değil, ortasında bulunuyor. Yani Lazcada yöreye göre ara-ekler de mevcuttur. 100’üncü sayfada “detaya inilmeyecektir” diye yazdığımız ilginç konu budur. Detaya inilmesi gerekirdi.

Pazar diyalektlerinde yaygın olan şahıs ara-ekleri hakkında daha sonra bir metin hazırlayacağım.

ラズ語のパザル方言には接辞が語幹の中に割り込む「挿入辞」という面白い現象があります。新版『ラズ語文法』では特記します。

J’écrirai un article sur les infixes fréquemment observés dans les dialectes de Pazar.

I will write an article on the infixes frequently observed in Pazar dialects.

[55] 332 s. Sayfa sonundaki Örnek

Burada gösterilenler, Pazar diyalektlerinde gözlemlenen “na-”sız isim tamlayan cümlemsinin örnekleridir. Ayrı bir madde

oluşturan konudur.

[56] 335 ~ 336 s. t’k’u, t’k’vi, t’k’vatere ......

Bu iki sayfada yanlışlıkla “şapkasız T ve K” çok sayıda çıktı.

[57] 372 s. (45.28.)

Yanlış-faux-error : eat the between; eat from the between

Doğru-vrai-correct : eat the middle part of (something)

[58] 384 s. Aşağıdakilerle karşılaştırınız.

Error: Compare with the below

Correct: Compare with the homophonic affixes below

[59] 390 s. –BURA ~ -BURİ

Yanlış: İsimden sıfat ve isim türetir.

Doğru: İsim ve zamirden sıfat, zarf ve isim türetir.

Error: It forms adjective and nouns from nouns

Correct: They form adjective, adverb and noun from noun and pronoun.

[60] 393 s. “Varenoba” and “korenoba” have to be removed

　　　 “Varenoba” と“korenoba”はラズ語の造語法を無視した捏造単語です。

Lazca “-oba” eki, fiilin arkasına gelmez. “Va ren” ve “koren” fiildir. Böyle sahte türetme önerilmez. Bu iki uydurma biçimi silinmelidir. Ayrıca, dilbilimsel terim olarak “olumlu”nun İngilizce karşılığı, “positive” değil, “affirmative”dir. İki terim arasında anlam farkı vardır.

I did not write “positive” but “affirmative”.

[61] 395 s. –URİ

Yetersiz: -URİ

Doğru: -URİ, -NURİ, -Oİ, -Uİ

Yanlış: Yer adı veya sıfattan sıfat ürtır (sic).

Doğru: Yer adı ve sıfattan sıfat ve isim türetir.

Bu maddenin İngilizce kesimi, İAB tarafından yazıldı. İngilizce hatalarının tümü sırf İAB’ye aittir.

　46.9.の項の英文(?)はすべて共著者が私(小島剛一)に無断で書いたものです。

I did not write anything in English in the 46.9. subject. My coauthor is sole responsible for all English errors observed here.

[62] 397 s. Uneneli

Error: noiseless

Correct: voiceless, noiseless

[63] 398 s. Turkisa

Error: Turkish bride

Correct: Turkish daughter-in-law

İAB, -SA ekini Fındıklı’da da gözlemlediğini yazdı. Fındıklı’nın neresi olduğunu bana açıklamadı.

[64] 406 s. Ejective /t’/ = [t’]

Error: ..... and ejective /th/ = [th]

[65] Tablo 66, 67, 68, 69, 70, 71, 73, 75

Yanlış: Eyak ~ iyak

Doğru: Emuk

[66] Tablo 73, 74, 75, 79

Yetersiz: Himus ~ Hemus

Doğru: Himus ~ Hemus ~ Heyaz ~ Hemuz ~ Emus ~ Emuz

[67] Tablo 77

Yetersiz: Him ~ Hem

Doğru: Him ~ Hem ~ Heya ~ Eya ~ İya

[68] Tablo 80

Yanlış: İyas

Doğru: Emus ~ Emuz

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

“Lazca Gramer / Lazuri Grameri / Laz Grammar”da İAB’nin bana haber vermeden yaptığı bütün yanlışlık, yetersizlik, saçmalık vs’nin galiba ancak onda bir kadarını yukarıda gösterebildim. Yapmadığım sayısız koskoca hatanın sorumluluğunu yüklendim. Lekelendim.

　以上のほかにもまだまだある無数の幼稚な間違いの共同責任者にされてしまったのが無念です。増補訂正版の完成をお待ちください。

　I have shown here only a tenth of all the errors committed by my coauthor.

La correction ci-dessus ne représente qu’un dixième environ de toutes les erreurs commises par mon coauteur. Veuillez attendre la publication complète, dans ce site web, de la version intégralement réécrite.

__________________________________________________________________________________________________________________________

(B) Olumluluk baş-eki Affirmation profixes

肯定冠接辞　 Profixes d’affirmation

34. maddenin konusu olan Olumluluk baş-ekleri (fiillerin başına gelen o-, do-, menda- ve ko- ekleri), “mamtinoba” olarak tanıtıldı. “Mamtinoba” terimi, hem anlamının (1) hem türetme metodunun (2) yanlış olduğundan dolayı silinmelidir. Bunun yerine “olumluluk baş-eki” terimi konmalıdır.

(1) Bazı yörelerde kullanılan Lazca mtini kelimesi “doğru, gerçek” anlamındadır. Dilbilimsel anlamda “olumlu” teriminin karşılığı değildir. Örneğin gramere göre “yanlıştır” olumlu olup “yanlış değildir” olumsuzdur.

(2) Lazcada “ma- + sıfat + -oba” gibi yapım örneği hiç gözlemlenmiş değildir.

　第34章の主題になっているMamtinobaという用語は、捏造語です。全頁から削除して、トルコ語文中ではolumluluk baş-ek(ler)i (=肯定冠接辞)、英文中ではaffirmation profix(es)で置き換えてください。共著者の造語なのですが、造語法上と意味上と二重の誤りを犯しています。肯定冠接辞はo-, do-, menda-, ko- の四種類あります。

　なお「冠接辞」は、接頭辞のうちで常に最初に来る(語頭にしか現れない)ものを表す新造語です。

The term “mamtinoba” (title of the 34^th subject) has to be removed from the whole text. It must be replaced with “affirmation profix(es)” in English and with “olumluluk baş-ek(ler)i” in Turkish. The term is malformed and does not mean neither affirmation nor profix.

Le terme “mamtinoba”, titre du chapitre 34, est à supprimer de tout l’ouvrage. Il doit être remplacé par “olumluluk baş-ek(ler)i” {= “profixe(s) d’affirmation”} en turc et par “affirmation profix(es)” en anglais. La formation du mot est erronée et il ne signifie ni “profixe” ni “affirmation”.

__________________________________________________________________________________________________________________________　

　　　(C) Kesir sayılar Lazcada bulunmamaktadır (C) There is no word explaining the fractions in Laz

分数を表す語はラズ語には無い 　 Il n’y a pas de mots laz pour les fractions

67’inci sayfada “Fındıklı Lazcasında bulunur” diye gösterilen “najurari, nasumari, naotxari, naxutari, navitari, navit’oarari, naoşari kelimeleri”, IAB’nin iddiasına göre “ikide bir, üçte bir, dörtte bir, beşte bir, onda bir, onbirde bir, yüzde bir” demekmiş. Bunların hepsi %100 uydurmadır. Hiç biri mevcut değildir.

67ページに《フンドゥクル郡の方言に存在する》として掲載してある《najurari, nasumari, naotxari, naxutari, navitari, navit’oarari, naoşari》の七語は、《二分の一、三分の一、四分の一、五分の一、十分の一、十一分の一、百分の一》という意味だと書いてありますが、すべて共著者による捏造です。

Following seven words are shown on the 67th page as observed in Fındıklı and as meaning respectively 1/2, 1/3, 1/4, 1/5, 1/10, 1/11 and 1/100 :《najurari, nasumari, naotxari, naxutari, navitari, navit’oarari, naoşari》They are all invented by my coauthor. There is no word explaining the fractions in Laz.

Les sept mots 《najurari, nasumari, naotxari, naxutari, navitari, navit’oarari, naoşari》présentés à la page 67 comme observés à Fındıklı et qui sont censés signifier respectivement 1/2, 1/3, 1/4, 1/5, 1/10, 1/11 et 1/100, sont tous inventés de toutes pièces par mon coauteur. Ils n’existent tout simplement pas.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(D) Lazca Alfabe için yeni öneri　　　　　　 　 Reflexion on the Laz alphabet

ラズ語の表記法について　　　　　　 　 Problèmes de l’alphabet laz　

[1] Bilgisayarda bulunmayan harfler 　　When shall we have the Lazoğlu keyboard ?

放出音をどう表記するか 　　Comment écrire les consonnes éjectives ?

Lazoğlu Alfabesinde fırlatmalı konsonlar, “şapkalı” harfler ile yazılır. Görünüşü çok güzel, ama ... bu harfleri bilgisayar ile yazmak ciddi meseledir. Çünkü “şapkalı Ç”, “şapkalı 3” vs sıradan fontlarda asla bulunmuyor. “Lazoğlu klaviyesi” oluncaya kadar beklememiz mümkün değil. Başka bir yöntem aramak zorundayız.

Çift harfleri kullanan var: Pp, Tt, 33, Çç vs.

“H’li” harfleri öneren de var: Ph, Th, 3h, Çh vs.

Bazıları “apostroflu” harfleri tercih etmişler: P’, T’, 3’, Ç’ vs.

ラズ語には母音音素が五つ、子音音素が三十三あります。ラテン文字で表記しようとすると、どうしても二重字や符号を使わざるを得ません。本稿では、放出音の表記にはアポストロフィを使うことにしました。

Görünüş bakımından üçüncü çözümü en uygun görüyorum. Dilbilimde dünyaca kullanılan Uluslararası Fonetik İşaretlerine ([p’] [t’] [ts’] vs ) de yakın olur.

“Isırgan”ın Lazca adı, orta ve doğu diyalektlerde oçxap’ule veya diç’k’ici iken Pazar ve Çamlıhemşin diyalektlerinde t’ut’uci veya t’ut’t’uci denir. Eğer “ttuttttuci” veya “thuththuci” diye yazsak okunuşu zor olur.

“Dede”yi Ardeşence “ppappppu” veya “phaphphu” diye yazmayalım. P’ap’p’u (kalan diyalektlerde p’ap’u, p’ap’uli), daha kolay okunur.

“Çorap” kelimesinin Çamlıhemşince karşılığını “33endeççççi” veya “3hendeçhçhi” diye yazmıyalım. 3’endeç’ç’i (kalan diyalektlerde 3’endeç’i, 3’endek’i, 3’inek’i) daha sade ve güzeldir.

Bu prensipe göre orta ve doğu diyalektlerde bulunan ortadamak-artdamaksıl kapantılı fırlatmalı konson [kⁱ’], Ky’ şeklinde yazılır: mky’apu (çakal). Aynı kelime batı diyalektlerde mç’apu denir.

__________________________________________________________________________________________________________________________

[2] Q harfi uygun değil The letter Q is not appropriate

口蓋垂摩擦放出音[χ’]はX’と表記すべし Pourquoi ne pas écrire « X’ » pour [χ’] ?

Hopa ve Çxala (Borçka-İçkale) diyalektlerinde bulunup Lazoğlu Alfabesinde Q harfi ile yazılan küçükdilsil fırlatmalı bir fonem vardır.

Benden önce Lazca fonemlerini anlatanlar, çeşitli ifade ile bu fonemin kapantılı konson olduğunu yazıdılar. Tasvirleri doğru olsaydı Uluslararası Fonetik İşareti (UFİ) ile [q’] (veya afrike konson ise [qχ’]) diye yazıldığına göre bu fonemi Q harfi ile yazmak doğal olurdu.

Halbuki benim gözlemlediğime göre bu fonem, /p’/, /t’/, /3’/, /ç’/, /ky’/, /k’/ gibi kapantılı değil, kapantısız ovmalı konsondur. Xe (el), xinci (köprü), xut (beş) gibi kelimelerin başında bulunan konsonun fırlatmalısıdır. UFİ ile [χ’] diye yazılır.

Bu durumda bu fonemi X’ şeklinde yazmak mantıklıdır.

Örnek: x’ini (soğuk), x’omuri (erik), x’oropa (sevda), x’vali (peynir)

Buna bağlı olarak “Lazca Gramer / Lazuri Grameri / Laz Grammar”ın 412’nci sayfada bulunan açıklamanın ikinci paragrafını düzeltiyorum. Yeni versiyonu şöyle:

“Sadece Hopa ve Borçka diyalektlerinde bulunan bu fonem, gözlemlediğime göre, ovmalı fırlatmalı bir konsondur. Eğer buna ters düşen bazılarının tasviri yine doğruysa bu fonemin çeşitli yöresel veya kişisel alofonu bulunuyor demektir: kapantılı [q’], afrike [qχ’] ve ovmalı [χ’].

This phoneme is an uvular fricative ejective which is only observed in the dialects of Hopa and Borçka-İçkale. If various descriptions that disagree with my observation are also true – they assert /q/ is a plosive - , it means that this phoneme has several regional or individual variants: plosive [q’], affricate [qχ’] and fricative [χ’].”

Ayrıca, bu madde “/x’/” diye adlandırılıp 47.2.4. (Ovmalı konson) maddesinin altında yer alacaktır.

__________________________________________________________________________________________________________________________

[3] Şapkalı Z (Ž) harfi uygun mudur ? [dz] is not an ejective

破擦音[dz]をどう表記するか Comment écrire les affriquées sans faire appel aux digrammes ?

Lazoğlu Alfabesinde “şapkalı z” (Ž) harfi ile yazılan fonemi (UFİ [dz]) nasıl yazalım ? Bazı diyalektlerde cemoz*un ~ gemoz*in (benim adım ...dır), bz*iri (gördüm), gyobaz*gu (üstüne bastı) vs kelimelerde bulunan bu fonem, fırlatmalı değildir. Bunu fırlatmalı konsona benzer şekilde yazmak mantıksızdır.

İki harf kullanarak Zz, Zh, Cz veya Dz gibi yazmak mümkün; bir harf ile bir işaret kullanarak Ž, Ź, Ż, Z*, Z+ gibi de yazılabilır. Hangisi en yakışık ? Bu bir tartışma konusu olur ....

Bu metinde geçici bir çözüm olarak Z* harfini kullandım.

(Bileşik harflerin kabul edildiği takdirde Dz şekli en mantıklıdır. Bu durumda 3 yerine Ts, 3’ yerine Ts’ şekillerinin de kullanılması dilbilime göre mantıklı olur. Ama yazılışı ve okunuşu zor olabilir.)

　ラズ人の大多数がトルコに、一部がグルジアに住んでいます。両国の公用語であるトルコ語とグルジア語にたまたま共通する一音素一文字の原則に慣れているラズ人にとって、ラズ語もやはり一音素一文字の原則にするのが自然です。しかし音素数の多い言語ですから[dz] のような子音の表記には誰もが苦労しています。本稿では暫定的にZ*という書き方をしてみました。

　一音素一文字の原則にこだわらない(二重字を使ってもいい)ことにすればDzと表記するのが妥当です。その場合は3[ts]をTsで、3’[ts’]をTs’で置き換えると筋が通りますが、そうするとm3xuli, o3’k’omiluのような子音連続のある語が読みづらくなるという問題が起こります。

__________________________________________________________________________________________________________________________

[4] Gy, Ky, Ky’ Digraphs 二重字 Digrammes

　中部と東部の方言には、一音素一文字の原則を破って、二重字を使わざるを得ない音素が三つあります。

(二重字を使う理由は、1. 最初の二つは動詞前辞ge- と肯定冠接辞ko-の母音脱落に伴って現れることが多いためg, k, y の文字を使うと活用の規則が自然に理解できる2. 単一文字で簡潔・優雅に表す具体的な方法が見つからない)

Orta ve doğu diyalektlerde ortadamak-artdamaksıl kapantılı konson fonemi bulunuyor: /gy/, /ky/ ve /ky’/.

Örnek: gyai (ekmek, yemek), gyuli (gül)

kyona (ışık), kyume (sucuk)

mky’apu (çakal)

“Gy” ve “Ky”, ikişer öğeden oluşan birer bileşik harftir.

“ Ky’ ”, üç öğeden oluşan bir bileşik harftir.

Bileşik harfler, sade harfler ile birlikte Lazca Alfabe içinde yer alır.

__________________________________________________________________________________________________________________________

[5] Yeni önerilen Lazca Alfabe New proposition

ラズ語アルファベット新案　 Nouvelle proposition

Bu metinde kullanılan Lazca Alfabe şöyledir:

A, B, C, Ç, Ç’, D, E, F, G, Gy, Ğ, H, İ, J, K, K’, Ky, Ky’, L, M, N, O, P, P’, R, S, Ş, T, T’, U, V, X, X’, Y, Z, Z*, 3, 3’

(sade ve birleşik 38 harf, 38 fonem)

__________________________________________________________________________________________________________________________