RİZE PAZAR CİHA (CİXA) KALESİ VE KIZ KULESİ TARİHİ

RİZE PAZAR CİHA (CİXA) KALESİ VE KIZ KULESİ TARİHİ
 
Kısa bir açıklama ile başlamalıyım aslında yazıma. Atina Yunanistan' daki değil Rize Pazar' ın Lazcası, cixa da kale anlamında. Kız Kulesi ise İstanbul' daki değil Pazar'daki olanıdır.

Ömer KARAMAN
 
Önce Kız Kulesi ile başlayalım. Bazı kaynaklarda Kız Kalesi diye geçse de genelde Kız Kulesi diye bilinir. İstanbul'dakine göre bizimki çok gariptir. Yöremiz dışında neredeyse hiç bilinmez. Kız Kulesi'nin ne zaman yapıldığı tam olarak bilinmiyor ama 13. 14. y.y. da Trabzon Rum İmparatorluğu zamanında yapıldığı tahmin ediliyor. Büyük olasılıkla güvenlik ve gözlem amacıyla yapılmıştır. Sahili iç kesime bağlayan ticaret yolunu, Atina iskelesini korumak ve gözlemek için. Çünkü iç kesimle sahil arasında yoğun sayılabilecek ticaret vardır. Ayrıca Karadeniz o dönemde ticari bir denizdi. Bir de korsan saldırılarını unutmayalım. Özellikle Abaza korsanlar.


Bazı söylencelere göre ve Pontus Tarihi adlı eserin yazarı P. Minos Bıjışkyan' a göre Cenovalı ( Cenevizli ) bir prenses için yapılmıştır. Rivayetlere göre ( kısmen doğruluk payı olduğu kanısındayım ); Cenevizliler yöremize gelir. Kereste, fındık ve yemiş, altın, bakır, şarap alır ticaret bazen de yağma yaparmış. Günün birinde asil bir kızı, Şile' yi de getirmiş. Şile LAZONA' ya hayran kalmış, tutulmuş. Her sene gelmek isteyince babası Atina' ya ( Pazar ) bir konak yaptırmış. Zele adlı hemşerimize aşık olmuş vs. Gerçi aşıklar kavuşamamış. Bu konak da olmuş bizim Kız Kulesi. Kulenin taş işçiliğinin düzenli olması, özenli ve çok itinalı olması da bu ihtimali güçlendiriyor ama bazı rivayetlere göre ise de sadece bir gözlem sisteminin parçası.


 Gelelim Atinaşi Cixa' ya. Yücehisar köyündeki kaleye. Bu çok daha karışık bir konu. Kaynaklar yeterli değil. Araştırma yok denecek kadar az.
  Yöremiz hakkındaki en eski kaynaklar Ksenefon, Strabon, Plinus daha sonra Prokopius gibi yazarlara bir de kısmen Rodoslu Apollodoros' un yazdığı Altın post efsanesidir. Yazarlar eserlerinde Kolh kabileleri olan Makronlar, Driller, Tzanlar, Henioklar, Mokhelonlar, Tiberonlar, Halibler ve Kaliblerden bahseder. Prokopius daha sonra yaşamıştır ve bu bölgedeki grupların hepsine Laz demektedir.
 
 Ksenofon ve Strabon zamanında Yücehisar Köyü' ndeki kale Pazar Cixa' sı var mıydı? Bilinmiyor. Büyük ihtimalle yoktu. Ama bölge halkının ağaçtan kule ve ev yaptıkları yazıyor eserlerde belki ilk nüvesi böyle ortaya çıktı ama hiçbir bilgi ve belge yok. Yukarıda ifade ettiğim gibi Karadeniz o zamanlar ticari bir deniz. Yunan koloni kentleri ticareti tetiklemiş bu dönemde. Bu yüzden bölgede kale yapımları var. Bunun bazı bilgileri var. Prof. Şemseddin GÜNALTAY' ın Yakın Şark IV. Romalılar Zamanı Kapadokya, Pers ve Arteksired Krallıkları adlı eserinde belirttiğine göre; Helenistik devletlerin en önemlilerinden olan Pontus Krallığı' nın ( Trabzon Rum İmparatorluğu değil ) en önemli hükümdarı Mitridat Evpotor yöremizi ve bütün Kolhis topraklarını almış, Kırım yarımadasına kadar hakim olmuştur. Bu hükümdar Kelkit- Karasu- Çoruh nehirleri arasında 75 civarında kale yaptırmıştır, deniyor. Bu kaleler hem bölge hakimiyetini sağlıyor hem de depo ve yolların gözetimi, güvenliği işlerini görüyorlardı. Bu bölge devlet için önemliydi. Çünkü dağlardaki madenler ve orman varlığı kullanılıyordu.  Atinaşi cixa bu dönemde yapılmış olabilir.
 
 Bölgemiz sonra Roma ve Bizans' ın eline geçmiştir. Bu zamanda tadilat- tamir geçirmiş olmalıdır. Bizans Dönemi' nde bölgemize yeni kaleler yapılmış Bizans- Sasani savaşlarında kullanılmışlardır.
 
 Bizans İmparatoru Jüstinyen yöremizde Hortani, Sisilissani, Horonani, Cenzakani, Petra, Gonia kalelerini yaptırmıştır.
 
 Bizans' tan sonra Trabzon Rum İmparatorluğu ve Ceneviz dönemi başlıyor, 1461' den sonra da Osmanlı.
 
 Gerek Kız Kulesi, gerekse Atinaşi Cixa bir çok tadilattan geçtiği, günümüzde restore edildiği, yeterli belge olmadığı için ne zaman yapıldıkları tam bir muamma olacaktır. Özellikle Cixa.