LAZCANIN ARHAVİ DİYALEKTİNDE DOREN FİİLİ

LAZCANIN ARHAVİ DİYALEKTİNDE DOREN FİİLİ
MERVE ALÇİÇEK -ARHAVİ

Kimi kaynaklarda doğu, kimilerinde orta olarak belirtilen Arhavi diyalektinde

- ren do (o)rt’un ve ren do (o)ren 

Kolay anlaşılabilmesi için Türkçe ile kıyaslarsak; miş’li geçmiş zaman ve miş’li geçmiş zamanın hikayesine denk gelir. Miş’li geçmiş zamanın rivayeti Lazca da çok nadir kullanılmıştır.

 Geçmişte yapılmış ve süregelen eylemleri ifade etmede kullanılır. Ancak Lazca; Türkçe deki gibi yapım fiil çekim ekleri bakımından sondan eklemeli bir değildir. Bu durum sadece bazı zaman ekleri için geçerlidir. Lazca da filer zamana ve şahsa göre sadece ek alarak değil bazı düzensiz fiillerde tamamen farklı bir kelimeye bile dönüşür.

Gelmek= moxtimu,

Geldim= mopti                                                 

Geldin= moxti

Geldi= moxtu

Geldik= moptit

Geldiniz= moxtit

Geldiler= moxtez           geçmiş zaman için bu şekilde çekilirken; şimdiki zamanda ek kısmıyla değil 

tamamıyla değişir:

Geliyorum= mobulur

Geliyorsun= mulur

Geliyor= mulun

Geliyoruz= mobulut

Geliyorsunuz=mulut

Geliyorlar=mulunan

Ren-do-ren  için örnekler:

1)

gelmişim: moptidoren      İki yıl önce de buraya gelmişim= Jur 3’ana oğineriti hak moptidoren.

gelmişsin: moxtidoren      Çok uzaktan gelmişsin= Dido mendraşen moxtidoren.

gelmiş: moxtudoren           Ali düğüne gelmiş= Ali ç’andaşe moxtudoren.

2)

almışım : ebzdidoren         Bu aynayı senden almışım= Ha yali skanişen ebzdidoren.

almışsın : ezdidoren           Ben bimiyordum, sen almışsın= Ma varmiçk’it’u, si ezdidoren.

almış: ezdudoren                Güğümümüzü o almış= K’uk’umaçkuni hemuk ezdudoren.

3)

saklamışım: pşinaxidoren       Bunları onbeş yıl saklamışım= Hantepe vitoxut 3’ana pşinaxidoren.

saklamışsın:  şinaxidoren       Ayakkabılarımı sen saklamışsın= Modvalupeçkimi si şinaxidoren.

saklamış: şinaxudoren              Köpek ekmekleri saklamış= Coğorik mç’k’udepe şinaxudoren.

Ren-do-rt’un  için örnekler:

1)

yapmıştım: p’idort’un           O işi ben yapmıştım= He dulya ma p’idort’un.

yapmıştın: vidort’un              İnkar etme, sen de yapmıştın= Momoyvar, siti vidort’un.

yapmış: vudort’un                   Aşureyi Ayşe yapmıştı= Termoni Aşek vudort’un

2)

görmüştüm: bz’iridort’un       Onu beş yıl önce görmüştüm= Heya xut 3’ana oğineri bz’iridort’un.

görmüştün: z’iridort’un            Eski evlerini de görmüştün= Mcveşi oxorimutepeşiti z’iridort’un.

görmüştü: z’irudort’un             Annesi küçük gelini görmüştü= Nanamuşik ç’ut’a nusa z’irudort’un.

3)

duymuştum: bognidort’un      Bu şarkıyı duymuştum= Ha birapa bognidort’un.

duymuştun: ognidort’un            Geleceğini duymuştun= Namoxtat’u ognidort’un.

duymuştu: ognudort’un             O nereden duymuştu?= Hemuk sole ognudort’un?