KLASİK LAZ ŞİİRLERİNİN İNCELEMESİ

 Ramazan Kosanoğlu -Laz şiirleri
 Lazcada şiirler dağlaraa, taşlara, yerlere, sevgiliye, yaşama kısacası hayata dair her şeye yazılabiliyor. Hatta iki asker tertip bile birbirlerine şiirlerle, kafiyelerle hal hatır sorarlardı.

 Lazcada şiire Lazların toplu olarak yaşadığı doğu Karadeniz'in  Fırtına Vadisi boyunca Dest’ani, Doğu’da ise Leksi, Lersi, ve ya  Dest’ani olarak isimlendirmektedir.
Doğu’da Lazca şiirler müzik aletleri ile ya da nameler ile söylenmektedir. Atışma ise  çıplak sesle şiirimsi okunmaktadır. Batıda bunun yanı sıra düz şiir okuma sıkça rastlanmaktadır.
Klasik Laz şiirleri mot’inu denilen kafiye, uyak üsluba dayalıdır. Lazcada şiirler genelde  7 ve 11 heceden müteşekkil dörtlüklerden oluşur. Bu hece sayısını geçen batıdaçokça Lazca şiirler de vardır. Bu dörtlüklerki kafiyeler tüm mısralardaki son kelimelerdeki uyaklar olduğu gibi, mısralar arasında uyakların yer değiştirdiği de olabiliyor. Son dönemlerde ise “Oxoşk’veri” denilen serbest şiirler yaygınlaşmıştır. Oxoşkveri şiirleri klasik Lazca şiirlerin kurallarını barındırmaz. Çok nadir de olsa  son dönemlerde Lazca şiir yapılarına edebi bir üslüp ile Türkçe cümleler de eklendiği olmuştur. Bu klasik Lazca şiirlerin yanında, pek rastlanmamakla birlikte duyguları ilahi yakarışa dönüştüğü şiirlerde Türkçe kalıplaşmış cümle eklendiği de oluyor. Bu biraz da bireysel bir durumdur.

Laz edebiyatında  Met’rağudu ve ya Atışma denilen bir tarz da  vardır. Bu tarz genellikle 7 heceden oluşan klasik Lazca şiir vezinlerini içinde barındırır. Bir bütün şiir dörtlükler 2 kıtası birinden, diğer 2 kıtasını da karşı tarafın söylemesi gibi doğaçlama söylenen şiir türüdür.
 
Ayrıca “Ok’ore3xu” denilen Lazca ağıtlar da vardır ki bunlar yine doğaçlama yapılır fakat kafiye, uyak gibi kurallar içermezler, melodik, müziksi tarzda söylenir. Ön planda duygu vardır.  

Bölgede klasik dest’an yazan ve söyleyenler
Helimiş Xasani, Yaşar Turna, Şarxi, Çibarina Rife, Tayiri Omeri, Yunuk’a Ç’emu, Turbi Badi, Omerik’a, K’ak’ati  Meme, 3’rak’a Nazimi, Klemurişi Çazimi, Ceyiği  beni,m bildiklerim arasında. 
Fırtına'vadisi boyunca Laz kadınlarından ise
Zele dida, Yağcipxe Firdevsi, Eduşi Bexa, T’alapxe Bexa, Ayşet'ali, Havva Akatin...

Klasik Laz edebiyatında şiir yazma metodu ve mot’inu kaidelerinin mısradaki yerleri
 

Atışmaları ile ünlü Laz şairi Şarxi’ye ait bir atışma metni
 
 Vatandaş. 
 E veraneşi şaxi 
 So ulur dere dere

 Şaxi
 Si ma mo ekemobur
 Si daha ore bere

 Vatandaş 
 Nanaşkimi hatunan
 Bere varayen bere

 Şaxi 
 Hişo voğodareçi 
 Govundinare çere

 Ğvanduri Şaxi’ye (Şarxi de denilir)   ait bu atışma 3’arikala’da olduğu rivayet edilir 
 Kaynak kişi: Yunus Topaloğlu