DÜNYAYA FİLOZOF YETİŞTİREN LAZ OKULU: KOLXİS AKADEMİSİ

DÜNYAYA FİLOZOF YETİŞTİREN LAZ OKULU: KOLXİS AKADEMİSİ 

Ramazan KOSANOĞLU

Geçtiğimiz günlerde TRT’de yayınlanan Çeviri Notları adlı radyo programında  konu 301 dil ve lehçeye çevrilen  Küçük Prens kitabıydı.
Bu 301 dil ve lehçe arasında Lazca da vardı. Lazcaya Ǯulu Prensina ve Ç̌ut̆a Mapasǩiri adında çevrilmişti.
 Ardeşen’den  programa katılan Lazca Küçük Prens kitabının çevirmenlerinden biri Lazca için “ilkel bir dil olduğu için” “yeni kelimeler fazla üretilmemiş  ve Felsefe yapmaya pek müsait bir dil değil” demişti.
Hem ilkel hem gelişmemiş ve hem de felsefe yapmaya uygun olmayan dil mi?
Günlerce kulaklarımda çınladı bu söz. Bunu bir Laz’dan duymak çok acıydı.
Sahi felsefe neydi? Felsefe nasıl yapılırdı?   İlkel dil ne demekti?  Neyse bunlara videonun sonunda değineceğiz.

Felsefe sözcüğü köken olarak Yunanca φιλοσοφία seviyorum, peşinden koşuyorum, arıyorum anlamına gelen "philia" ve bilgi, bilgelik anlamına gelen "sophia" kelimelerinden gelmektedir.
 
Felsefe denilince ilk akla gelen Yunan filozoflarıdır.
Bugün size Roma döneminde yaşamış  Themistius   (Femitius) ‘dan, Yunan bir filozoftan bahsedeceğim.
Bunun Lazca ile ilgisi nedir diye soranlar varsa ilerleyen dakikalarda sorularına yanıt bulacaklardır.

 Genç antik çağda M.Ö. 317 yılında doğan, retorikçi, politikacı ve filozof Themistius (Femitius) ‘dan bahsedeceğim.

 (Themistius vaaz ve konuşmasını yaparken)

Themistius  (Femitius)   Hem Aristotelesçi hem de Platoncu anlayışla şekillenen felsefesiyle bu iki ekolü uyumlu hale getiren biridir.

Themistius  (Femitius) Milet’li Yunanlılar tarafından Fasis Nehri ağzında kurulan Fasis şehrinde eğitim gördü.  
 Fasis M.Ö. 1350-164 yıllarında kurulan  günümüz Doğu Karadeniz  ve Gürcistan sınırlarında kalan Kolxis devletinin bir kentidir. Bu şehir günümüzde Gürcistan’ın Poti sınırları içinde yer almaktadır.

 Fasis şehrini önemli kılansa, Felsefe ve retorikle alakalı bilgilerin öğretildiği dönemin en gelişmiş eğitim merkezi olarak bilinen bir yer olmasıydı.  Kolhis Akademisi bu kentte yer alıyordu.  Akademinin varlığıyla ilgili doğrudan bilgi veren tek kaynak,  akademide eğitim gördüğü bilinen Yunan filozof  Themistius  (Femitius) 'un yazdıklarıdır. 

Felsefe öğretmeni olan babası İugene'in (Yužin)  de burada eğitim gördüğünü belirten Themistius  (Femitius), bu akademiyi "tanrıçaların tapınağı" olarak tanımlamıştır. 

Bu akademinin  var olduğu dönemde Atina'da da eğitim almak mümkün olsa da, retorik biliminin öğretildiği tek okul Kolhis'teydi.  Yani dönemin Laz devleti olan Kolxis’de. Ǩolxis ya da Kolhis Akademisi'nde felsefe ve etkili konuşma sanatları ayrılmaz bir bütündü.

(Tarihi Laz devleti Kolxis)

Themistius  (Femitius)  ayrıca okulda prensip olarak avcılık ve şiddet içeren öğelerin öğretilmediğini söylemektedir.  Yani bu denli ilkeli ve düşünceye önem veren gelişmiş bir okuldu. Retorik sanatını öğrenen gençlerin ise Yunanistan'da  el üstünde tutulduğu nakledilmektedir.

Akademiye Grekçe konuşan gençler kabul edilmekteydi. Bu durum, akademinin öncesinde Grekçe eğitim verilen bir hazırlık okulu olduğu varsayımını ortaya koymaktadır.  Ayrıca akademide Antik Kolh dilinde yani Lazca ve Megrelce de eğitim verildiği düşünülmektedir. Yine Themistius   (Femitius) 'a göre akademide öğretilenlerin içeriği MÖ 6. yüzyıla dayanmaktaydı. 

Ayrıca yüksek ihtimalle Roma'daki retorik okulları gibi edebiyat, astronomi, matematiğin temel unsurları, felsefe ve hukukun temelleri de akademide öğretilmekteydi.

Tanınmış Kolh (Laz-Megrel) filozof Ioane Lazi'nin de bu akademide eğitim gördüğü sanılıyor.
 Hatta Gürcü prensler de  Konstantinopolis'te (İstanbul) Ioane Lazi tarafından eğitilmiştir.

Bir akademi düşünün ki dünyaya Lazca eğitimlerle filozoflar,  düşünce insanları ve vaizler yetiştirdi. Üstelik o dönemde dünyada eşi benzeri yoktu.

 Lazca böylesine felsefeye, söz söyleme sanatına ve edebiyata yatkın bir dildir.  Bilim, sanat, matematik, politika gibi birçok dalda insanlar yetiştirilen bu okullarda eğitimler Laz-Megrel (Ǩolxice) dilinde Lazlar tarafından veriliyordu. 

 Themistius  (Femitius)  Yunan olup Lazların anayurduna gidip burada eğitim alanlardan sadece bir tanesi. Kendisi Pagan olmasına rağmen burada eğitim aldıktan sonra Konstantinopolis’e yani İstanbul’a vali oldu.

Peki günümüzde Lazca bilim, sanat, felsefe vb şeyler  yapılamaz mı?

Bunu yanıtını sizlere bırakıyorum.

Yorum kısmına fikrinizi yazın.

Sizlere ünlü filozofların meşhur sözlerini Lazca söyleyerek veda ediyorum.

Pxesap̌un himdo kovore-Düşünüyorum o halde varım
Descartes

 Ar mutxa varmişǩunşa gale aşǩva muçti varmişǩun-Bir şey bilmediğim dışında başka bir şey bilmiyorum.

Sokrates

 Ar ğurerepexvala oǩoşiruşi oçodu azirey-Sadece ölüler savaşların sonunu görmüştür.
Platon
 
Mit̆i naaşǩurinen ǩoçi varayoropen-Kimse, korktuğu adamı sevmez.
 Aristoteles

-Mendrape navarxasap̌uy ǩoçi, ç̌vina kelvadven-Uzağı düşünmeyen adam, acıyı yanı başında bulur.

Konfüçyüs

Ǩap̌it̆alizmi ğarimuşi navargamvaçu mca eǩvatuy-Kapitalizm gölgesini satamadığı ağacı keser
Karl Marx

 Ma xojişa maşǩurinen; himu ot̆oçale kuğun do nosi varuğun-Ben öküzden korkarım çünkü onun silahı var ama aklı yok.
 İbn-i Sina 

 Kaynaklar

https://oxfordre.com/classics/view/10.1093/acrefore/9780199381135.001.0001/acrefore-9780199381135-e-6338

https://tr.wikipedia.org/wiki/Zan_dilleri

https://tr.wikipedia.org/wiki/Milet

https://tr.wikipedia.org/wiki/Fasis_(%C5%9Fehir)#cite_note-1

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kolhis_Akademisi

https://de.wikipedia.org/wiki/Themistios

https://www.artstation.com/artwork/eEKrY

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kolhis#/media/Dosya:Central_and_southern_parts_of_Colchis_and_part_of_Iberia.jpg

https://bit.ly/3n21J7h