Sovyetler Birliği Lazları

"Sovyet yönetiminin ilk yıllarında oldukça özgür olan, Sovyetler Birliği Lazları, nüfus sayımlarına kendi etnik kimlikleriyle kaydedildi. Lazca okullar açıldı. Laz çocukları kendi anadillerinde de eğitim görmeye başladı. Lazca, 1920’li yıllarda yazılı bir dil haline geldi. Latin Alfabesi’ne dayalı bir alfabe kullanıma sokuldu. Lazca ders kitaplarının yanı sıra, kültür hayatıyla ilgili kitaplar da yayımlanmaya başladı. Lazca tiyatro eserleri sergilendi, gazete ve broşürler çıkarıldı. Bu süreç içinde Mçita Murun3xi (Kızıl Yıldız) adlı bir de gazete yayına başladı. Lazlar 1939’dan başlamak üzere nüfus kayıtlarına Gürcü69 olarak kaydedildi. 1937-38 döneminde Lazların büyük bilim adamı, şair ve Lazca okullar direktörü İskender 3itaşi katledildi. Laz Halkı’nın önderleri baskılara uğradı. Laz Halkı’nın kültür özgürlüğü gaddarca engellendi. Gürcü okullarında eğitime zorlanarak, Laz Dili’nin ölü bir dil haline getirilmesi süreci hızlandırılmak istendi.

1949’da, Lazlar’ın tarihsel yerleşim alanı olan, bugünkü Batı Gürcüstan Yöresi’nden binlerce Laz Kazakistan’a sürüldü. Toplam nüfusları 20 bine indirgendi. Bu insanlar sürüldükleri yerlerde eritilmeye çalışıldı70. Türkiye sınırlarına yakın bölgelerden, Doğu Karadeniz’de yaşayan Müslüman soydaşlarından kopartılan bu insanların neden böyle bir tehcire tabi tutuldukları ve suçlarının ne olduğu halen anlaşılabilmiş değildir. Tekrar kopartıldıkları topraklarına dönebilmeleri için de hiçbir girişimde bulunulmamıştır.”

69. "... 1926’daki Sovyet nüfus sayımında 242.990 kişi Megrel milliyetinden olduğunu beyan etti. 13.218 kişi de kendisini Svan olarak tanımladı. Bugün, Megreller’in ve Svanlar’ın veya Megrelce’yi ve Svanca’yı birinci veya ikinci dil olarak konuşanların kesin sayılarıyla ilgili bilgi bulunmamaktadır. 1930’lardan beri bu halklar "Gürcü” olarak kayıtlara geçirildi. Bunun sonucu olarak eğitilen bütün Svanlar ve Megreller, fiilen Sovyet dönemi boyunca eğitim dili Gürcüce olan okullarda yetiştiler.

1920 ve 1930’ların yerel Bolşevik Megrel politikacısı İsaki Zhvania ve onunla aynı görüşü paylaşan diğer Megrel aydınları Megrelce’nin yazıya geçirilmesini (ve Megrelya’nın otonom olması gerektiğini bile) tartıştılar. 1930’da (tirajı 15 bin) Megrelce Kazakişi Gazeti (=Köylünün Gazetesi) yayımlandı. Dzhodzhua’dan başka diğer bir örnek, 1989’da yazan Vano Dgebuadze’dir. Dgebuadze şöyle anlatıyor: "... Hatırlıyorum, 1938’deydi. Okula bazı öğretmenler geldi ve soyadını okul kayıtlarından (Megrelce söyleniş) Dgebia’dan (Gürcüce söyleniş) Dgbuadze’ye çevirdiler. Böylece, tek bir köyde, bir soyadın iki yazılışı ortaya çıktı. Okulda Dgebuadze, evde Dgebia. Eğitim görmemiş olan erkek kardeşimin soyadı Dgebia, benim soyadım Dgebuadze’ydi artık.

Megreller ve Svanlara 60 yıldır "Gürcü” oldukları anlatılmasına rağmen, 1989’Daki nüfus sayımlarında kendilerini tanımlamaları şaşırtıcıdır. 1989’daki sayımlar, en azından Abhazya’daki Megreller arasında önemli bir endişeyi açğıa çıkardı. Sayım memuruna, kendilerine Megrel olarak kaydettirirlerse herhangi bir "olumsuz tepki” ile karşılaşıp karşılaşmayacaklarını sorduklarına dair birtakım haberler vardır. Hem 1979 ve hem de 1989’da Abhazya’da olduğu gibi, nüfus sayım formlarının sayım memurları tarafından kurşun kalemle doldurulması tesadüfi bir politika mıdır? (...) Dgebuadze mektubunda şöyle yazıyor: Çok iyi bilindiği gibi, Gürcüler az sayılarından dolayı, Gürcüstan Cumhuriyeti’ni kaybetmemek için Svanlar’ın yanı sıra bütün Megrelleri Gürcü olarak kayıtlara geçirdiler... kendi sayılarını yüksek göstermek için. (G.Hewitt, a.g.y.)

70. Müslüman Lazlar’ın, Türkiye dışındaki nüfuslarıyla ilgili verilerde tutarsızlıklar bulunmaktadır. Bu konuda bkz.: S.Yerasimos, a.g.k.; Y.Argun, a.g.k.; Radio Liberty, Ocak 1989, Kazakistan’a Sürülen Lazlar, Hayri Hayrioğlu (çev.), aktaran: Ogni Kültür Dergisi, Sayı 1, Kasım 1993; Abhazya Parlamentosu’nun Açıklaması, Kafkasya Yazıları, Sayı 6, İlkbahar 1999.

(Dil Tarih Kültür ve Gelenekleriyle Lazlar, s.26, Ali İhsan, Aksamaz)