Osmanlıca Kamus-ı Türkî Sözlüğünde Lazca ve Lazistan Maddeleri Üzerine

Osmanlının son dönemlerinde Cumhuriyet öncesi, 1901 yılında Şemseddin Sami’nin  yazmış olduğu Kamus-ı Türkî sözlüğündeki Lazca ve Lazistan maddesi üzerine bilgiler vermeye çalışacağım. 

Ramazan Kosanoğlu

Konuya gelmeden önce Şemsettin Sami'yi ve eserlerini tanımak gerkir.
Şemseddin Sami (Fraşırî) (1 Haziran 1850, Fraşır - 1 Temmuz 1904, İstanbul), Arnavut asıllı Osmanlı yazarı, ansiklopedist ve sözlükçü. İlk Türkçe roman olan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat'ın (1872), ilk Türkçe ansiklopedi olan Kamus-ül Alam'ın (1889-1898) ve modern anlamdaki ilk geniş kapsamlı Türkçe sözlük olan Kamus-ı Türkî'nin (1901) yazarıdır. Ayrıca Kamus-ı Fransevî adlı Fransızca ve Kamus-ı Arabî adlı Arapça sözlükleri kaleme almıştır.[1]

Kısa bir tanıtımdan sonra konumuz olan Kamus-ı Türkî sözlüğündeki Laz maddesine gelelim. Kamus-ı Türkî 1232. sayfasında Laz maddesinin ilk sayfasında Lazca ve Lazistan hakkında bilgiler vermekte. Bu yazımda belgeleri ile maddelerin analizini  yapacağım.

Sözlükte Lazca Maddesi

Her ne kadar Laz maddesine yer vermese de Şemsettin Sami sözlükte Lazca maddesin açıklamasında Lazların lisanı olan demiştir Lazca için.  Kamus-ı Türkî’de Lazca tesbitlerine Kafkas dillerindendir demiş. Hatta daha da isabetli yorumlar katmıştır. Lazcanın Kafkas dillerinden olduğu vurgusundan hemen sonra emin olmadığını belirterek “Bekli de Gürcüce ile münasebeti vardır” diyor.
Bilindiği üzere Lazca, Megrelce, Svanca ve Gürcüce Güney Kafkas dil grubunda yer alan dillerdir ve ilişkilidir. O dönemde yabancı dil bilimcilerin Lazca konulu çalışmalarından haberdar olduğunu düşünüyorum. Nitekim Fransevî adlı bir çalışması da vardır yazarın.

Lazistan maddesi

Yine aynı sayfanın Lazca maddesinin hemen altında Lazistan maddesine yer veren yazar burada Lazistanı anlatırken Lazların yaşadığı yer demiştir. Lazistanın 2. notunda ise şaşırtan bir yorum katarak “Asıl Lazistan’ın sancak olub merkezi Rize’dedir.” Demiştir.

Yazar Lazistan’ın Lazların yaşadığı yer olduğunu, Lazların lisanının Kafkas dillerinden Lazca olduğunu ve asıl Lazların ve Lazistan’ın  Rize’de olduğu vurgusu yapması dikkat ekicidir.

Biliyorsunuz Osmanlı’ın 1461 yılında Trabzon devletine savaş açıp ele geçirmesinden sonra Trabzon’un da içinde bulundurğu Karadeniz’in doğusu dahil bölgeye Lazistan[2] sancağı olarak isimlendirilmişti.