OSMANLI DÖNEMİNE AİT BİR HARİTADAKİ NOTLARIM
![]()
ǨLEMURİŞİ Ramazan KOSANOĞLU
Çok iyi geçmeyen İmam-Hatip döneminden sonra Arap memleketlerinde çalışıyor olmam ve dilin kulağımdaki tınısından dolayı Arapça harflere ilgim var.
Bu ilgimden dolayı Osmanlı’nın bir döneminde Arap harfleri ile Türkçe yazılmış eserleri Laz dili ve tarihine dair inceleme şansımız oluyor. Çeşitli kanallardan arşivleri inceleme imkanlarımız olabiliyor. Bu dilimiz, tarihimiz ve Lazlar hakkında bilgiler vermesi açısından hayli önem teşkil ediyor.
Bu yazımda sizinle Erzurum arşivi adlı bir siteden gördüğüm bir harita üzerindeki notlarımı paylaşıyor olacağım.
Haritanın tam olarak tarihini inceleme şansım olmasa da Kars’ın 1535 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarına katılmış, daha sonra 93 harbinde 18 Kasım 1877’den 25 Nisan 1918’ kadar 40 yıl Çarlık Rusya yani, günümüz adı ile SSCB himayesine girmişti. 30 Ekim 1920’de Osmanlı’nın son dönenlerinde Osmanlı toprağına katılmıştır.[1] Bunu anlatma sebebimiz haritada Kars ve Ardahan’ın SSCB sınırlarının içinde gösteriliyor olmasından dolayıdır. Yani döneme dair ipuçları vermektedir.
Harita üzerindeki yerleri bir bir inceledim, zaten bizim bildiğimiz ama Laz olmayanlar için ilginç gelecek notlar aldım. Bazen de hiç bilmediğimiz bilgileri harita üzerinde görme şansımız oldu. Madde halinde harita üzerindeki notlar şu şekilde.
LAZİSTAN DAĞLARI
1204 yılından sonra Karadeniz bölgesinde Osmanlı tarafından kurulan Lazistan Theması 1519 da Yavuz Sultan Selim döneminde Batum’un da dahil edilmesiyle Trabzon Eyaleti(bölgesi)haline getirildi. 20 Nisan 1924’te Lazistan Sancağının yerine Rize ili kuruldu.[2] Lazistan’ın ne olduğunu bilmeyenler için bir giriş yaptıktan sonra harita zerinde yazılan Lazistan Dağları’na bakalım.Şimdilerde Kaçkar dağları olarak bilinen Doğu Karadeniz sıra dağlarının adı Lazistan Dağları olduğu gözleniyor. BU daha önce çok bilmediğimiz bir isimlendirme idi.
ATİNA KAZASI
Atina şu an Rize iline bağlı Pazar ilçesi. İlçesin eski adını hiç duymayanların Yunanistan’ın Atina şehrini çağrıştırdığını düşüneceklerdir. Günümüzde ve belgede adı geçen dönemde Yunanistan’ın Atina şehri ile hiçbir ilgisi yoktur fakat daha geriye gittiğimizde ismin içinde yaşayanların ilgisi olmasa da M.Ö. dönemlerde Atina ismi ile ilişkili olduğunu düşünmek hata olmaz. Zira bu bölgeler daha önceleri Pontos/Pontus, Bizans vb. antik devletlerinin varlığı bilinen bir şey ve bu isim buradan gelmiş olması çok doğal.
ARDEŞEN VE ÇAMLIHEMŞİN İLÇESİ
Harita üzerinde Ardeşen ilçesi yer almıyor. Bu çok doğal çünkü Art̆aşeni yani günümüz adı ile Ardeşen 1953 yılında Pazar ilçesinden ayrılarak ilçe olmuştur.[3]
Yine harita üzerinde adı olmayan Vija ilçesi günümüz adı ile Çamlıhemşin ise yine 1960’yılında Pazar ilçesinden ayrılarak ilçe olmuştur.[4]
BATUM, ARDAHAN VE KARS
Haritada Ardahan ve Kars illeri o dönemde Sovyetler Birliği sınırları içinde yer alıyor. Yine Batum SSCB sınırları içinde yer alıyor. Bilindiği üzere 15.yy’dan sonra yaklaşık 500 yıl Osmanlı egemenliğinde kalan Batum, Balkan savaşında (93 harbi) Rusların eline geçti.
FIRTINA DERESİ VE ÇORUH NEHRİ
Haritada Fırtına deresi ilgili bir bilgi göremesem de Çoruh nehri ile ilgili bilgi yer almaktadır. Çoruh aynı zamanda bir bölge adı. Lazcada Ç̌oroxi denmektedir fakat haritaya geçirilirken Lazcada bulunan Ç̌ harfi Osmanlıca harflerinde olmamasından dolayı Ç şeklinde yazılmış, Lazcada var olan X harfi, Türkçede olmamasına rağmen Arapçadaki خ harfi ile Lazcadaki telaffuzu gibi yazılmış olması doğru ve dikkat çekicidir.
HOPA İLÇESİ
Günümüzde Artvin iline bağlı haritadaki tarih itibari ile sınıra en yakın ilçe, günümüzde ise Gürcistan sınırına en yakın 2. İlçesi olan Hopa o dönemde haritadaki yerini aldı. Hopa Lazcada Xop̌e şeklinde söylenir. Haritada Lazcanın X harfi Arapça karşılığı olan خ harfi Osmanlıca alfabesinde yer aldığı için ses aynen yazıldı fakat Osmanlıcada P̌ fonemleri olmadığı/yazılamadığı için p̌ yerine P harfi ile yazılmış. O dönemlerde henüz yer isimleri değiştirilmediği için toplumun hafızası olan yer isimleri aynen halkın kullandığı, Lazcada söylendiği gibi yazılmış olduğu dikkatlerden kaçmıyor fakat Osmanlının son dönemlerinde başlayan yer isimlerinin değiştirilme politikası, cumhuriyetin ilanından sonra hız kazanmış, haritada yer alan isimler dahil bölgenin tüm yer isimleri bir bir değiştirilmiştir. Fakat bu politika Lazlar ve bu bölgede yaşayan halklar günümüzde bile köy ve şehir isimlerinin orjinallerinin kullanmakta, değiştirilen yer isimlerini tercih etmemektedir.
Günümüzde haritada yer alan isimler kullanılmaktadır. Yer isimlerini değiştirmek bu haritada olduğu gibi var olan, kullanılan ve toplum tarafından hafızasında olan şeyleri sileceğini unutmamak lazım. Yer isimleri tıpkı bu haritada olduğu gibi kalmalıydı. Değiştirilmemeliydi. Günümüzde ise bu hatadan dönülüp eski isimler tekrar iade edilmelidir. İnsanların geçmişlerini bilme hakkı vardır.
Osmanlı arşivleri Laz dili ve kültürü, bölge halkları ve birçok alanda bizlere bilgi vermektedir. Zaten bildiğimiz sözlü tarihi yazılı halini görmemizi sağlayan önemli eserlerdir.
Sözlü tarih ile örtüşmeyen içerikler teyide muhtaçtır. Her Osmanlı eserini herkesin okuyamadığı, hele Lazca bilmeyen insanların Laz yerleşim yerleri analizini yapması Osmanlıca ve Laz fonemi açısından doğru olmaz.
kaynakça
[1] http://www.kars.gov.tr/tarih
[2] Lazistan tarihi: https://lazca.org/lazlar-tarihi/134-lazia-themasi-ve-osmanli-devletinde-lazistan-sancagi.html
[3] https://lazca.org/ardesen/180-ardesenin-tarihi.html
[4] http://www.camlihemsin.bel.tr/sayfa/camlihemsin-hakkinda/94[
Bu haberi okuyanlar aşağıdakileri de okudu
LAZCA TV - LAZURİ TV
OSMANLI ARŞİVLERİNDE VE TBMM KAYITLARINDA LAZİSTAN
Lazistan’ı anlatmaya çalışacağım. İstan: bir topluluğun bulunduğu yer anlamına gelen Farsça bir ek. Türkçede yer yurt anlamı verilse de illa bir ülke anlamına gelmez. Mesela
-
Kategori: LAZCA TV - LAZURİ TV
Lazların Tarihi
1877-1878 OSMANLI RUS SAVAŞLARI(93 HARBİ) : KAFKASYA VE ARTVİN’DEN BATI ANADOLU’YA DOĞRU LAZ GÖÇLERİ
Devrin'' hasta adamı'' olan Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 1877-1878 yılları arasında tarihte 93 harbi denilen savaşlar olmuş, Osmanlı Devleti ’de Ruslar karşısında büyük bir
-
Kategori: Lazların Tarihi
Ramazan Kosanoğlu ǨLEMURİŞİ
Murat Bardakçı'nın "Osmanlıca Yazılmış Lazca Şarkı" Belge İncelemesi
"Osmanlı İmparatorluğu’nu teşkil eden milletler için yapılmış ama hiç çalınmamış bir besteler albümü" Hakkında Belge İncelemesi
-
Kategori: Yazarlar / Ramazan Kosanoğlu ǨLEMURİŞİ
Lazların Tarihi
FINDIKLI TARİHİ. BELEDİYELERİN WEB SİTELERİNDE VERİLEN, İLÇE TARİHİ İLE BİLGİLER NE KADAR GERÇEK?-3
Fındıklı Tarihi Fındıklı belediyesinin kendi internet sayfasında bulunan Fındıklı'nın tarihini anlatan makalesi. http://www.findikli.bel.tr/Ilcemiz/Findikli-Tarihi-617.html
-
Kategori: Lazların Tarihi
Lazların Tarihi
Lazların Osmanlı Hakimiyetine Girmesi -3
Lazların Osmanlı hakimiyetine girmesi farklı kaynaklarda farklı şekillerde ve zamanlarda anlatılıyor. Ali İhsan Aksamaz’ın, "Dil Tarih Kültür Gelenekleriyle Lazlar"isimli eserinde
-
Kategori: Lazların Tarihi
LAZCA TV - LAZURİ TV
Lazlar kimdir? Lazca, Türkçenin Karadeniz şivesi midir? Lazlar Gürcü müdür? Lazlar Rum mudur? Lazların dini nedir? Lazların Türk müdür? Lazların tarihi Tarihi bilgiler
Merhaba Ülkemizdeki yazar çizerler de dahil olmak üzere bir çok insan Lazlar hakkında ya hiçbir şey bilmiyor ya da yanlış biliyor. Bu videomuzda Lazlar hakkında yanlış bilinenleri
-
Kategori: LAZCA TV - LAZURİ TV
Yorumlar
Gişiş yap yada ücretsiz üye ol
İçerik Takvimi
İlginizi Çekebilir
KAZIM ABİ
25-06-2018, 00:00
RİZE'NİN 4 İLÇESİNDE ELEKTRİK KESİNTİSİ
24-01-2020, 13:14
Çay Nasıl Toplanır? Video
31-05-2013, 22:10
Rizenin Ardeşen ilçesinde korkutan
13-04-2019, 20:46
Alfabe Tartışmamız Sürüyor Kâmil
4-11-2013, 17:39
