OSMANLI ARŞİVLERİNDE VE TBMM KAYITLARINDA LAZİSTAN

Lazistan’ı anlatmaya çalışacağım.  
İstan: bir topluluğun bulunduğu yer anlamına gelen Farsça bir ek.
Türkçede yer yurt anlamı verilse de illa bir ülke anlamına gelmez. Mesela Kabristan örneğinde olduğu gibi. Kabristan yani ölülerin bulunduğu yer, mezarlık örneğinde olduğu gibi.


Osmanlı 1461 yılında Trabzon devletini ele geçirdiğinde doğuda Lazika krallığı bulunuyordu. Yani tarihde Kolxlar olarak bilinen krallığın devamı olan Laz krallığı.
Lazika krallığı fiilen yıkıldı ama bölgedeki Lazlar Osmanlı döneminde de varlığını sürdürürken, bu bölgeye Osmanlılar Lazistan sancağı vererek kendi topraklarına kattı. Bu isimlendirme Cumhuriyetin ilk yıllarında Mustafa kemal döneminde de devam etti ve Lazların yerleşim yerlerindeki günümüz millet vekillleri Lazistan milletvekili olarak isimlendirdi. 



Lazistan mebusları
https://lazca.org/yazarlar/ramazan-kosanoglu-klemurihsi-klemurisi/1147-tbmm-1donem-lazstan-laz-mebuslar.html

Osmanlının son dönemlerinde Cumhuriyet öncesi, 1901 yılında Şemseddin Sami’nin Osmanlıca kaleme aldığı Kamus-ı Türkî adlı bu ilk sözlükte Lazistan maddesi de yer almaktadır.
Konuya gelmeden önce Şemsettin Sami'yi ve eserlerini tanımak gerekir. Şemseddin Sami (Fraşırî) (1 Haziran 1850, Fraşır - 1 Temmuz 1904, İstanbul), Arnavut asıllı Osmanlı yazarıdır. Şemsettin Sami  Modern anlamdaki ilk geniş kapsamlı sözlük yazarıdır.
Yazarın birçok sözlük ve ansiklopedi çalışması da bulunuyor.  


Kısa bir tanıtımdan sonra konumuz olan Kamus-ı Türkî sözlüğündeki Laz ve Lazistan  maddelerine gelelim. Kamus-ı Türkî adlı eserin 1232. sayfasında Lazca ve Lazistan hakkında şu bilgileri vermektedir.  

Lazistan maddesine yer veren yazar burada Lazistanı anlatırken Lazların yaşadığı yer demiştir. Lazistanın 2. notunda ise şaşırtan bir yorum katarak “Asıl Lazistan’ın sancak olub merkezi Rize’dedir.” Demiştir. Yazar Lazistan’ın Lazların yaşadığı yer olduğunu, Lazların lisanının Kafkas dillerinden Lazca olduğunu ve asıl Lazların ve Lazistan’ın  Rize’de olduğu vurgusu yapması dikkat çekicidir. 

Bir diğer Osmanlı arşivlerinde Lazistan maddesi  bir haritada yer almaktadır.
Devletin yazışmalarında yer alan bu haritanın en sağında bulunan turuncu rekle renklendirilmiş yerin üzerinde Osmanlı harfleri ile  Lazistan yazmaktadır. 
 

Bir başka haritada ise Lazistan sancağında bulunan ilçelere de yer vermektedir. 
Kars tarihi konulu haritada bulunan Lazistan ilçeleri de maddeler halinde şöyledir.

 


LAZİSTAN DAĞLARI  
1204 yılından sonra Karadeniz bölgesinde Osmanlı tarafından kurulan Lazistan Theması 1519 da Yavuz Sultan Selim döneminde Batum’un da dahil edilmesiyle Trabzon Eyaleti(bölgesi)haline getirildi. 20 Nisan 1924’te Lazistan Sancağının yerine Rize ili kuruldu.[2] Lazistan’ın ne olduğunu bilmeyenler için bir giriş yaptıktan sonra harita zerinde yazılan Lazistan Dağları’na bakalım. Şimdilerde Kaçkar dağları olarak bilinen Doğu Karadeniz sıra dağlarının adı Lazistan Dağları olduğu gözleniyor. BU daha önce çok bilmediğimiz bir isimlendirmedir. 
ATİNA KAZASI  
Atina şu anki resmi adı Rize iline bağlı Pazar ilçesi. İlçenin eski adını hiç duymayanların Yunanistan’ın Atina şehrini çağrıştırdığını düşüneceklerdir. Günümüzde ve belgede adı geçen dönemde Yunanistan’ın Atina şehri ile hiçbir ilgisi yoktur fakat daha geriye gittiğimizde ismin  yaşayanların ilgisi olmasa da M.Ö. dönemlerde Atina ismi ile ilişkili olduğunu düşünmek hata olmaz. Zira bu bölgelerde daha önceleri Pontos/Pontus, Bizans vb. antik devletlerinin varlığı sır değildir.
ARDEŞEN VE ÇAMLIHEMŞİN İLÇESİ  
Harita üzerinde Ardeşen ilçesi yer almıyor. Bu çok doğal çünkü Art̆aşeni yani günümüz adı ile Ardeşen 1953 yılında Pazar ilçesinden ayrılarak ilçe olmuştur.[3] Yine harita üzerinde adı olmayan Vija adı ise  Çamlıhemşin olarak değiştirilmiş, 1960’yılında Pazar ilçesinden ayrılarak ilçe olmuştur.[4] 
BATUM, ARDAHAN VE KARS  
Haritada Ardahan ve Kars illeri o dönemde Çarlık Rusya  sınırları içinde yer alıyor. Yine Batum SSCB sınırları içinde yer alıyor. Bilindiği üzere 15.yy’dan sonra yaklaşık 500 yıl Osmanlı egemenliğinde kalan Batum, Balkan savaşında (93 harbi) Rusların eline geçti. 
FIRTINA DERESİ VE ÇORUH NEHRİ 
Haritada Fırtına deresi ile ilgili bir bilgi göremesek de Çoruh nehri ile ilgili bilgi yer almaktadır. Çoruh aynı zamanda bir bölge adı. Lazcada Ç̌oroxi denmektedir fakat haritaya geçirilirken Lazcada bulunan Ç̌ harfi Osmanlıcada olmamasından dolayı Ç şeklinde yazılmış, Lazcada var olan X harfi, Türkçede olmamasına rağmen Arapçadaki خ harfi ,şe Lazcadaki telaffuzu gibi yazılmış olması dikkat çekicidir. 
HOPA İLÇESİ 
 Günümüzde Artvin iline bağlı Hopa, haritadaki tarih itibari ile sınıra en yakın ilçe konumunda olduğu görüşüyor. Günümüzde ise Gürcistan sınırına en yakın 2. İlçesi olan Hopa o dönemde haritadaki yerini aldı.  
Hopa Lazcada Xop̌e şeklinde söylenir. Haritada Lazcanın X harfi Arapça karşılığı olan خ harfi, Osmanlıca alfabesinde yer aldığı için ses aynen yazıldı fakat Lazca kullanılan P̌ fonemleri Osmanlıca karşılığı olmadığı için p̌ yerine P harfi ile yazılmış.
Osmanlının son dönemlerinde başlayan yer isimlerinin değiştirilme politikası, cumhuriyetin ilanından sonra hız kazanmış, haritada yer alan isimler dahil bölgenin tüm yer isimleri bir bir değiştirilmiştir. 
Günümüzde yer isimleri haritada yer alan isimler gibi kullanılmaktadır.  
 

Lazistan bir ülke anlamına gelimiyor.
Osmanlı devleti ve sonrasında  TBMM kayıtlarında sık sık gördüğümüz Lazistan ismi Lazların yaşadığı yer anlamında kullanılmış
Öncesinde Krallık olan yerler sırası ile Osmanlı ve  Türkiye topraklarına katılmıştır.  Bir bölüm Lazlar ise günümüz Batumun kaybedilmesi ile Gürcistan sınırları içinde kalmıştır. 

Bugün sizlere Osmanlı ve TBMM kayıtlarında geçen Lazistan’ı anlatmaya çalıştık

Videoyu beğenmeyi, kanalımıza abone olmadıysanız abone olun. Başkalarını izlemesini istiyorsanız da lütfen paylaşım.