LAZLARIN KÜLTÜR VE İNANIŞLARI-2

LAZLARIN KÜLTÜR VE İNANIŞLARI-2
Ramazan Kosanoğlu K'lemurişi

LAZLARIN KÜLTÜR VE İNANIŞLARI-1 adında bu yazımdan önce bir yazı yayınlamıştım. Bu yazıyı okumayanlar bu adrese tıklayıp okuyabilirler. 
2. yazıma adına "batıl" denilse de aslında aralarında mantıksal bağ kurulabilen bir takım ruhani inanışlara değinmek istiyorum. 

LİVADİ DİDANA

Livadi didana “tarlanın yaşlısı bayanı” anlamına geliyor. Lazların yaşamlarını idame ettikleri tarlalarına çocukların zarar vermelerini engellemek için anlatılan efsanedir.
Livadi didanayı şimdiki orta yaşlıların hemen-hemen hepsi bilir. Birçok insan mısır bitkisinin gövdesinde çıkan siyah mantar sanır. Kısmen de doğrudur. Livadi Didana diye korkutulan efsane şeker pancarının üst kısmına benzeyen, tırnakları mısırın en altında çıkan tırnaklara benzeyen kırmızı bir bitkidir. Bu bitki günümüzde ne yazık ki “nçxvari” gibi nesli tükendi Fırtına Vadisinde.
Livadi didana efsanesi sahile indikçe “dida mangisa” olarak adlandırılmaktadır.

ÇİK’A (CADI)
Çik’a dağlarda yaşayan, insanlardan uzak ormanda yaşayan, insana benzeyen ama tam insan olmayan, saçları dağınık, yabani bir yaratıktır. Erkeği ve bayanı olan bu yaratık genelde dişi olarak bilinir. Anlatılana göre Mt3’anu’da bir kadın (babamın teyzesi) sabaha karşı tek başına ot biçmeye gittiğinde bir ses duyar. Kadın sesine benzeyen bu sesi takip ederek eski köhne bir baraka görür. İçerideki ses yardım isteyen bir inilti sesine benziyordu. İçeri baktığında doğum yapmakta olan ç’ik’a’ görür. Kendisinden elleri ile yardım etmesi ister. Kadın yardım eder. Fazla zaman geçmeden kendisini merak edeceklerini düşünerek oradan ayrılır. Ertesi gün oraya tekrar gittiğinde yerinde bulamaz. Bu inanış çok yaygın olarak bilinir. Benzer olay Tolikçet köyünde yaşanır. Ç’ik’aya kursun atıp yaraladığını söyleyenler de var..
Günümüzde de saçları dağınık çocuklara “Ç’İK’A” derler.

PERİLER
Birçok kültür, folklor ve mitolojide olduğu gibi Lazlarda da peri inancı var.
Gece görünen bu yaratıklar genelde beyaz olurlar ve insanları zayıf noktalarından faydalanarak kandırırlar. Perilerin varlığı bilinmeyen evlere götürür inancı hâkimdir.

Periler genelde dişi olarak bilinir. Bu dişi periler göz kamaştırıcı güzelliğe sahip oldukları nakledilmiştir. Birçoğunu derlemelerim sırasında dinledim.
Periler çok zararlı görünmeseler de kandırdıkları biliniyor ve bundan kurtulmak için hiç konuşmamak gerekiyor. İnanca göre konuşulduğunda insanın dili tutulup lal oluyor. Bu olaya maruz kalanların olduğu çok kez nesilden nesile aktarılmıştır.
Bundan kurtulmanın yolu ise “mtuti çak’maği” denilen taşları birbirine vurarak kıvılcım çıkarmaktır. Periler bunları gördükleri zaman oradan kaçarlarmış. Perileri ayırt etmek güçtür. İnsana benzerler. İnanışa göre insandan farklı olan en belirgin yönleri ayaklarıdır. Ayaklar uçları sağa sola doğrudur. Sağ ayakuçları sağa, sol ayakları sola doru uzar. İnanışa göre perilere ırmaklarla ve değirmenlerde çok rastlanır.

AY TUTULMASINDA EZAN OKUMAK
Ay tutulması çok az rastlanan hadiseler olduğundan insanoğluna her zaman ilginç gelmiştir. Küçüklüğümde yaşadığım bir ay tutulmasını dün gibi hatırlıyorum. Hısımlarımızın evine gitmiştik. Gece ay tutulmuşu. Hepimiz tahta evin tzalemona’sına koştuk. Pencerelerde ay tutulmasını seyretmeye başladık. Yaşlı dede gece yarısı ezan okumaya başladı. Ben neden ezan okunduğunu sordum. Hiç o saatte ezan okunduğunu duymamıştım. Dikkatimi çekti. Bana ay tutuldu bırakması için ezan okuyorlar dediler. Ay tutulunca ezan okur isek tutulmanın sona ereceği söylendi. Bu inanış birçok yerde yayın olarak günümüzde de bilinmektedir.

bir sonraki yazımda bâtıl inanışlara değineceğim:
GECE TIRNAK KESMEMEK

KAPI EŞİĞİNDE OTURMAMAK

GECE AYNAYA BAKMAMAK

SAÇ ARTIKLARINI DIŞARI ATMAMAK
SÜTDİŞİNİ ÇATIYA ATMAK
GECE DAMLALAIK DIŞINA  İŞEMEK

İNCİR AĞACINDAN DÜŞMEK / MESVARAPU

OK’ORETSXU /ÖLÜYE AĞIT
TOLİ ORİK’U

XE OÇAMİNU
BURUN KAŞINMASI

K’UÇXE OÇAMİNU / AYAK KAŞINMAK
MEZARE K’İTİ  MEĞİRU / Mezara parmak ile işaret etmek

DOK’ANURE CEXUNU / salıncağa binmek