İNSANLAR LAZCA HAKKINDA NE DÜŞÜNÜYOR?

İNSANLAR LAZCA HAKKINDA NE DÜŞÜNÜYOR?

İnsan kendinden önce kendi için ne düşünüldüğünü merak ediyor. Ben de bir Laz olarak bu yolda benim için ve dilim için ne düşünüldüğü merakıyla uğradığım duraklardan edindiklerimi sorguluyorum.

Çağın bilgi kaynağı internet ve kimi zaman direkt kimi zaman dolaylı yollarla başvurduğumuz meşhur sözlüklerde LAZCA nedir?

Sözlük siteleri üzerinden sosyal medyada Lazca hakkında neler yazıldığını inceledim.
2001-2019 yılları arası ekşi sözlük
2008-2019 yılları arası uludağ sözlük
2010-2019 yılları arası da inci sözlük sayfalarındaki tüm yazılanları tek tek okudum.

Doğru ve yanlış bilgileri tespit ettim, bakış açılarındaki farklılıklara baktım. Listeledim. Laz olmayanlar ile Lazların yazdıklarını kıyaslama şansım da oldu. Bu kıyas biraz Lazlar açısından üzücü sonuçlandı benim için.

Tekrar tekrar okuduklarımın ardından dikkatimi çeken ve vurgulamak istediğim kısımları özetledim. Aslında derdim doğru yanlış bulmak değil sadece meraktı. Sözlüklerin sayfalarından buraya almadıklarım haksızlığa uğrattıklarım değil, zaten göz önünde olan bilinen kısımlar.
Yıllar itibarı ile ekşi sözlük ile başlayan maceramda ilk yıllarda yazılanları beklediğimden daha nitelikli buldum açıkçası, haddim olmayarak. Lazlar ve Lazca için büyük önem taşıyan Hopalı Faik Efendi, İskender Ǯitaşi ve Fahri Lazoğlu gibi isimlerden bahsediliyor. Tabii ki normal olarak eksik ve yanlış bilgi sahibi kullanıcılar da yok değil;  Pontusça diyenler de var. E bunca saklanılmışlığa buna da şükür dedirten cinstenler ama.  

Özetle bu yolculuk 2001-2019 yılları arasında Lazca hakkında sosyal medyada ne gibi yorumlar yapılmış,   bu süreçte nasıl yol katedilmiş konusunda az da olsa fikir sahibi etti beni ve paylaşmak istedim meraklısına!

14.07.2001 gününün ilk saatlerinde bir adım atılmış nihayet ☺
2001 yılında ekşi sözlük’ te açılan başlıktaki kullanıcının yazısı böyle:

lazların konuştuğu dil.
14.07.2001 01:45mort

Acaba kendisi de merak etmiş midir yıllar içinde nereden nereye gelindiğini diye düşünmeden edemedim. Olur da rastlarsa cümlelerime selam olsun.

Yazılanların bazılarını gerçekten hem çok eğlenceli buldum hem de “vay be bu detayı da nasıl fark etmiş” dedirtti bana.

pratik bir dildir. örneğin patatese, yer yumurtası anlamına gelen bir sözcük kullanırlar.
04.12.2003 16:12khaotik

*yumurta : maǩvali
   patates : dixamaǩvali

hami -bicak
ckudi(çukudi) -ekmek
idi-gitmek
moghti-gelmek
tipi- ottur
mundi-göttür 

ayrıca lazca cok zengin bir dildir.mesela:
 -"ksini" sessiz ve yüksek dozda koku bulunduran osuruk olarak kullanılırken "tkoini" ise sesli versiyonudur.direk gaz çıkarma ise (hiçbir anlam yüklü olmadan) "gotgoini" diye adlandırılmıstır.
11.09.2008 00:22 ~ 12.01.2009 11:00quiet thunder

çıkartan canlıya göre boklara değişik isimler takmış bir dildir lazca.

 (bkz: kundi)
 (bkz: lazma)
 (bkz: tskintil)
 (bkz: fuşki)

1. 06upland prince

Lazların Konuştuğu Dil " Lazca" Kayboluyor!

"Anadilim gibi İngilizce konuşurken babamın dilini bilmiyorum"

2005'e gelindiğinde artık kaybolma, yok olma riskine dair atıflar yapılmaya başlanıyor. Sebepler irdeleniyor.   Geçmişe bakıyoruz. Hastanın çocukluğunu iniyoruz.  Lazca ile mücadele kolları çıkıyor karşımıza. Azınlık olduğumuzu fark ediyoruz, az olduğumuzu…

Lazca nın konuşulduğu yerlerden, diyalektlerden ve hatta aile ve sosyal ilişkilere etkisinden detaylarına kadar bahsedilmiş. Yıl 2019 ve biz hala Trabzonluların Laz olmadığını anlatmaya çalışıyoruz. Bu dilin nerelerde konuşulduğunu, bir şive olmadığını anlata anlata bitiremiyoruz, hala!

-lazca zamanında babannem ve babam arasında anneme karşı bir cephe alma aracı olarak kullanılmıştır.sadece kulak kabartarak dinlendiğinde bile bir süre sonra istemeden söktüğünüz dil oluverir.'dolohe çatti çutti gale çarşi pazari?' diyerek bu bilmeceyi ezberleyen ben,senelerce cevabı olan 'onçakule'(yayık) yi ezberime alamamışımdır.bildiğim ve bugüne kadar yaşattığım tek şey 'bulur' adlı şiir olmuştur.

bulur

bulur
bulur do
va maçodu

gzalepe
doboçodi
olva
va maçodinu

bulur
ti şkimi
elakateri

bulur 
nepe tişa
molveri

udonçinu
nçineri
 bulur
12.02.2005 14:20 ~ 13.02.2005 01:20nereid

Bu cümleleri okuduğumda ise buruk bir gülümseme yayıldı yüzüme. Çoğumuzun evinde olanlar aynı aslında. Aynı millet olmak bu demek. Bizim Türk dediğimiz Laz olmayan gelinlerden elbet babaannelerin gizleyeceği şeyler vardı. Ve bunlar muhtemelen her benzer kaderli evde aynıydı.

Yine aynı kullanıcının bir bilmece ve bir şiir için “bugüne kadar yaşattığım” tabirini kullanması aslında benim de belki hep yapmaya çalıştığım şey. “ Nç̌ari do noşkerite nç̌ari” nin izinde en azından benden sonra muhtemelen bihaber olacak olan gençlere bir şiir bırakabilmek. Böyle de bir şey vardı bir zamanlar dedirtebilmek en azından. Helimişi Xasani' nin bana dedirttiği gibi.

Bundan yıllar yıllar öncesinde anne babalarının, konuştukları için yasaklar cezalar gördüğü, utandırıldığı ve zamanla ayıp ve çağdışı, modernizme aykırı bir şeye dönüşen Lazca’yı  2000 li yıllarda bilmemekten, konuşamamaktan yakınan Laz çocuklarının cümlelerinden okuyorum.

…tektiplestirici politikalarinin rolu onemli olsa da cocuklarina lazcayi ogretmeyen anne-babalarin da vebali buyuk. ornegin benim ailemde 'cocuklarimiz dilimizi ogrensin' gayreti, bilinci, hevesi asla olmadi, kendi aralarinda bir dedikodu dili olarak kullandiklari lazcanin bir kulturel bir zenginlik oldugunun farkinda bile degildiler….
…bugun memlekette lazcanin karadeniz aksani bir turkce oldugunu dusunen, hayatinda hic lazca kelime isitmemis bir cogunluk olmasi da lazlarin bu durumdan bir rahatsizlik duymamasiyla ilgili. trt'de yapilan kulturel zenginligimiz programinda lazcanin yer almamasi da ayni ilgisizligin sonucu. 'aglamayan cocuga meme vermezler' durumu…

 02.10.2005 05:23 ~ 05:25selviboylumalyazmalim

…… bu dilin yok olmasının tek suçlusu şuan 45 yaşın üzerinde olan lazlar. çünkü lazcayı konuşulduğu yerde öğrenen son kişiler onlar. yani dili içindeyken öğrenen kişiler onlar. bu neslin çocukları dili belirli nedenlerden dolayı öğrenemiyorlar. nedir bu nedenler. farklı etnik kökenlerden evlilikler, lazca konuşulan bölgelerden göç, asimilasyon ve en önemlisi bu yaştaki insanların umursamazlığı. kendi büyüklerimden örnek vermek gerekirse köyde dedem babannem babam aralarında lazca konusurlardı ama aralarından birisinden bile "ya biz bu çocuklara neden dilimizi öğretmiyoruz" demiyordu. bizimle türkçe konusuyorlardı. yani dillerinin yok olmasını öylecene izliyorlardı, hem de hiç üzülmeden. annemin lazca bilmemesi evde türkçe konuşma zorunluluğu oluşturuyordu. zaten bir dilin içinde buyumezsen sonradan öğrenmen zor olur. ders çalışır gibi dili öğrenmeye çalışman gerekir kimsede oturup lazca öğrenmek için ders çalışmaz. şimdi yaşım yaklaşık 30 ve ana dilim gibi ingilizce konusurken babamın dilini bilmiyorum…….
30.10.2011 16:59 ~ 17:06crvena zvezda

ailemden bana kalmış en güzel miras, konuşmasını bilen iki kişi bir araya geldimi gerçekten çok eğlenceli bir gün geçirilebiliyor istanbulda. fakat ertafta bilenler olduğu ihtimali unutulmamalı bu tarz durumlarda mantar olunmamalıdır,henüz yaşamadım ama yaşamış insanlar gördüm. (bkz: uzaylıyla sevişmiş arkadaşım var)(bkz: serbest çağrışım)
13.11.2007 23:19alfredo veloce

Yavaş yavaş mirasa dönüşü ise hem üzücü hem sevindirici.

…….ve bu topraklarda yani köklerinde yaşamak için özellikle laz gençlerinin yardımına muhtaçtır
20.05.2008 06:26 ~ 06:28aynali misket

Bu yıllarda bu farkedişe vurgular yapan, sorgulayan ya da eleştiren cümlelere rastlamaya başladım. Ama terazinin diğer kefesine de bu defa başka bir ağırlık geldi.

"SİZ DE Mİ KÜRTLER GİBİ…."

Farklı etnik gruplara, özellikle de Kürtlere benzetme ve eşleştirmeler, “siz de mi” ile başlayan cümleler ağır ağır sızmaya başladı.

Buna ne demeli bilemedim. Bu işin kıyası olur mu anlamadım.

2008 yılında artık uludağ sözlük de giriyor işin içine ve ne yazık ki alıntıladığım ilk olumsuz cümleler 2009 yılında orada kurulmuş. Türkçülük, bölücülük yaftalamaları, yapay ve uydurma bir dil olduğu gibi söylemler 2010-2011 yılları arasında çoğunlukla uludağ sözlükte rastladığım kullanıcı yazılarında. Örneklerini alıntılamak istedim. 

Bir tarafta çabalanırken, bir uyanış, bir sebep ve çare arama hali varken diğer taraf ne düşünüyor görelim diye.
Yaprak döker bir yanımız, bir yanımız bahar bahçe.

Bir bakır güğümü saklamaktır belki de sadece derdimiz;  elbet artık ketıl kullanılıyor su kaynatmak için bilincindeyiz. Ama aynı güğümü farklı bir sobanın üstünde kaynatan neden anlamaz derdimizi eremedim.

……lazların bir dili, kültürü vardır ve korunmalıdır. 

ama şu da bir gerçektir ki kürt açılımı, ermeni-rum açılımı, alevi açılımı derken sıraya laz-gürcü-abhaz açılımı getirmek isteyenlerin pohpohlamasıdır durum.

 
ve çok tehlikelidir! buna dair çalışmalar yıllardır devam etmekte, yurdışlarında eğitilen ajanları seneler özellikle doğu karadeniz'in can alıcı yerleşkelerine taşınarak ciddi yol almışlardır. 

kürt miliyetçiliği gibi laz milliyetçiliği de sessiz sedasız yol almaktadır. 

ve hala bu ülkede kendilerine sosyalist diyenler, sınıf mücadelesi ile ırk mücadelesini birbirine karıştırmaktadırlar!

 hem de özgürlük adı altında!
04.10.2009 11:36 steril mikrop

türkçe, çerkezce, rusça, rumca karışımı yapay dil. kimsenin anası sahipsiz değil. türkiye devletinin anadili türkçedir.
10.01.2010 22:37 pipboy22.

doğu karadeniz bölgesine ait trabzon, rize ve artvin illerinin bir kısmaında konuşulan gürcü diline benzeyen yapay bir dildir.
05.03.2011 14:55 sanalx2834.

kimileri kabul etmese de toplumların evriminde azalarak yok olacak dildir. dil yaşayan bir varlıktır, toplumsal hayatta, bilimsel hayatta, edebi hayatta toplumun geneli tarafından kullanılmazsa üstel olarak yok olma yolunu tutar. türk kültürü türkiye'de kimileri çok ezici bir gerçek olmasına rağmen kabul etmek istemese de medeniyetin kültürüdür. dili de haliyle ticaretin, bilimin, edebiyatın, toplumsal ilişkilerin dilidir. sen tutup lazcayı anadil olarak yaşatmak istiyorum dersen şehirleşmiş, medeni hayatla arana sınırını koymuş olursun. kürtlerin bu zamana kadar dillerini iyi kötü korumasının nedeni dillerini bilinçli bir şekilde yaşatma çabaları değil; medenileşememeleri, şehirlere yerleşenlerin de gerçekten şehirleşememeleri kendi küçük komunitelerinde feodal ve köylü hayatlarını devam ettirmeleriyle alakalıdır. inatla savundukları dil geyikleriyle de ne medenileşecek ne de şehirleşeceklerdir hem kendilerine hem ülkelerine hem de türklüğe zarar vermeye devam edeceklerdir. bir avuç laz'ın anadilimi yaşatmak istiyorum çırpınışları lazları daha kötü duruma sokacaktır.
 
ayrıca lazcanın anadili olduğunu iddia edenlerin büyük büyük büyük çoğunluğu yalan konuşmaktadır. lazların yaşadıkları bölgelerdeki nüfusun azlığı, göç ettikleri yerlerde isteseler de içine kapanık bir sosyal yapı oluşturamayacak kadar az olmaları lazca'nın küçük mü küçük bir azınlığın anadili olduğunun ve ister istemez yok olacağının kanıtıdır.

 ayrıca kafkasya'nın karışık halklarından olduğu için lazlar binlerce yıla uzanan bir tarih uydurmalarına gerek yoktur. düzenli bir şekilde göç, değişim, fetih, değişim, işgal, değişim, göçe maruz kalmış bölgede hiçbir küçük ve zayıf etnik topluluk tarihlerini olabildiğince katışıksız bir biçimde 500 yıl öncesine bile taşıyamaz haliyle dillerini de taşıyamazlar. türk olarak yani tarihin gördüğü en büyük ve en kudretli milletlerden biri olarak kimi yerde tıkanıyorsam, tarihsel kopukluklar yaşıyorsam ve tarihimi tam manasıyla yazamamışsam,lazların veya herhangi zayıf kafkas etnik topluluğunun bunu yapmasına imkan yoktur.
02.07.2011 06:05 selim pusat

Üstün ırk Türkler, üstün dil Türkçe imiş. Türkçe medeniyetin, Lazca'da diretmek medeni hayata sınır çizmenin göstergesiymiş.  Durduğu yerden kendince derinlemesine  sosyolojik bir inceleme yapan bu arkadaşa “bu durumda Lazca konuşanlar yani Lazlar medeniyetsiz mi oluyorlar dersek”;  ki kendisi yerimizde olsaydı kuşkusuz böyle derdi  tavrından anladığımız üzere-“ne ilgisi var ben öyle mi dedim” soru kalıbı ile bize geri dönecektir çünkü kendisi de ne dediğinin farkında değildir.Bu yüzden demeyeceğiz. Kendisine, toplumsal, bilimsel ve edebi hayatta Lazca’nın ne kadar var olduğunu, olamadığı yerlerde neden olamadığını ve oldurulmadığını da aynı hassasiyetle irdelemesini önererek, toplumsal, bilimsel ve edebi hayatında başarılar dileyeceğiz.


2013’e gelindiğinde artık 'Lazca’yı nasıl öğrenebiliriz, şurada şu var burada bu var'a dönüyor iş. Oysa evdeydi en kolayı...

2015 sonrası küfürle başa çıkma yollarına gidiliyor. Lazca’ yı beğenmeyenler, yok sayanlar  ve giderek sığlaşan anlam ve tanımlamalar.

Bir dil beğeniye sunulası bir şey değildir.  Sıfatlarla tarifi olmaz. Güzeldir, çirkindir, kolaydır, zordur denmez.

Lazca en kıymetli miras iken gıybet dili ne dönüşüyor.

Belirtmeden geçemeyeceğim, adında “sözlük” lafı geçmesine rağmen bir küfür tarlasına benzeyen ve tahminimce oldukça küçük yaşta kullanıcıları olan inci sözlük bu başlıkta gerçekten içler acısı.

gürcücenin yandan yemişidir.
31.01.2016 22:14deytas

 linç edilmek gibi olmasın ama kuş diliyle aynı statüde olan dildir benim gözümde. 

 ciddiye alamıyorum.
04.12.2016 18:35 corbadaksinekkanadi

uy haçen da. 
 zacma zaban bi zeydur.
13.12.2018 23:13 alfa laval

gürcü dile ile aynıdır. bu lazlar zaten tuhaf insanlar.
31.05.2019 17:15 ringsporcusu

Bir diğer mesele de yine alfabe konusundaki cehalet. Kullanıcı adı Lazca olan arkadaşlar bile Lazca yazmayı bilmiyorlar. Bu beni çok üzüyor gerçekten, bundan kendi adıma da utanç duyuyorum. Nasıl öğretemedik tüh!

mi mu tkvan na tkvaz .

nenaçkuni bo3kedinat berepe ! 

 nenaçkuni sk’udasen.

1. 15:10 ~ 15:30mundi dudi

Sonuç yazmak adettendir, nasıl bağlamalı bilmiyorum, ama giderek yozlaşan bir şeyler gördüm.

Bir sıralama yapmış bulundum ve yazılanların niteliği ve seviyesi bakımından ekşi sözlüğü başa, inci sözlüğü sona koydum. Başlarda takdirle şaşırırken yazılanlara, sonlara doğru ”nasıl olur da bu kadar sığlaşabilir insanlar” a kadar geldim.. Bilenler daha çok bilmiş, evet, bilmeyenler de daha çok bilmemiş. Öğrenmemek için uğraşmışlar. Ayıp değil miydi öğrenmemek?

Kullanıcıların genelinin gençler olduğunu düşündüğümde üzüldüğüm noktalar sevindiklerimi geçti. Ülkedeki sosyal algının bir prototipi gibiydi sayfada yazanlar. Yan yana yaşadıkları insanlardan bihaber olmalarına üzüldüm."mjora , lazika, ma lazi vore" gibi  kullanıcı adlarını görünce sevindim. Hasretten mi, farklılık yaratma çabasından mı bilmem. Sebep ne ise,  olsun da çamurdan olsun☺ Ve tabiki Laz olmayıp Lazca’ ya dair cümleler kurmak isteyenler gönlümün tellerine değdi.

Bunlar sözlüklerdeki son cümleler:

ekşi sözlük    
sanılanın aksine her rizeli laz değildir ve bu sebep ile lazca bilmez, bir de laz oldukları halde bir türlü öğrenemeyen gençler vardır ben gibi
20.06.2019 02:16firatsuyukanakiyor

uludağ sözlük
olmayan dil.
17.06.2019 19:11 attilababurmete

inci sözlük
Lazım Lazca kelime sorun bildiğimi yanıtlıyım beyler çok zor olmasın. kavat tanrisi kavatus
 07.09.2016 11:00
Muçoreeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee durun durun sosyal deney
 23.05.2017 21:42

Takdiri size bıraktım.

NOTLAR: 

1.Yaptığım alıntılar kimseyi rencide etmek ya da kayırmak amaçlı değildir. Söylediklerimin altını doldurmalıydım. Hangi kullanıcının hangi sözlükte yazdığı bilgisini paylaşmayı tercih etmedim. Lütfen katılmadığınız noktaları ve hatalarımı bana iletin.

2.Laz alfabesi korkunç bir şey değil, öğrenmek 10 dakikanızı alır.

3.İnternet kullanabilen herkes yüzlerce linkten her türlü bilgiye ve hatta öğreticiye kolaylıkla ulaşabilir.

4.İnternet kullanamayanlar, ölmeden anneannelerine ve babaannelerine ulaşsınlar.

5. Lazca’ yı korumaya çalışanların bundan bahsedenlerin bölücülükle falan işi yok. Anılarımıza sahip çıkmaya çalışıyoruz ve biz de varız demek istiyoruz, hepsi bu.

6. Lazca dildir.

7. Trabzonlular Laz değildir.

Ǩayite…

Merve Alçiçek