MEKALESKİRİTİ (DİKKAYA) KÖYÜ

Rize Çamlıhemşin Dikkaya köyü, Orjinal adı ile Meǩalesǩriti köyünün tarihi, coğrafi, kültürel, Akrabaları, Geçmişi ile ilgili bilgiler
 Klemurishi Ramazan KOSANOĞLU

 Mek'alesk'iriti Köyü Rize ili Çamlıhemşin ilçesine bağlı köydür. 
 MEK'ALESKİRİT NE DEMEK?
 1958 yılında Mekaleskirit olan adı  halkın bilgisi dışında Dikkaya köyü olarak değiştirilmiştir.
 Orjinal yer isimleri o toplumun hafızasıdır. Hangi dilde olursa olsun değiştirilmesi  asimilasyondur.
 
Köyün ismi Lazcada Mek'aleskirit ve Mek'alesk'iriti olarak iki farklı şekilde yaygın olarak kullanılmaktadır. 
Mek'aleskiriti ismi hakkında kesin bir bilgiye şu an sahip olmasak da yaşlı köy sakinleri ve bir kaç elden nakledilen kelime anlamı hakkında bilgimiz şu şekildedir 
 
 Mekal etmek
 Mek'al etmek. Köydeki bir çok kişi Mek'aleskiriti isminin "Mek'al etmek" kelimesinden geldiğini söylemektedirler. 
 Buna göre "mek'ali sk'iri" (mekali=yerdeki bir şeyleri bulunduğu yerden kaldırıp götürmek.sk'iri=erkek evlat, delikanlı) denildiğini bunun da zamanla "Mek'alesk'iri" cümlesi "Mek'alesk'iriti" olarak zamanla değiştiği söylenmektedir. Mek'al etmek başka bir görüşe göre "yer kapmak" anlamına gelmektedir. 

Çevredeki  bazı yerleşim yerlerindeki isimlerin anlamlarının bilinmemesi isimlendirmelerin  genelde orada yaşamayanlar tarafından yapıldığı, başkalarının isimlendirmesiyle oluşabileceğini var saydığımızda yer isimlerin bilinmemesi ya da başka dillerde olması doğaldır. Türkiye isminin Türkçe olmaması gibi. Diller zamanla değişse bile yer isimleri değişmezler. Üzerinde yaşayanlar dillerini kaybetseler bile yer isimlerini kaybetmezler. Bu anlamda bile yer isimlerinin önemi büyüktür.

Meǩaleskiriti isminin çok zayıf olsa da (bana göre isabetli değil) Lazcadaki melenk'ale (karşı taraf) anlamından türediği de  rivayet edilmektedir.
Okumalarımızda, Komilo, Meǩalesǩirit ve Abiçxo adı geçen 1682 tarihli Osmanlı kaydı. 
 Kayıtlarda ilgili köylülerin isimleri, akraba isimleri de bulunuyor. 
 
 MEK'ALESK'İRİTİ KONUMU
 1958 yılında mekaleskirit olan adı Dikkaya köyü olarak halkın iradesi dışında değiştirilmiş, daha önce Pazar (atina) ilçesine bağlı iken Çamlıhemşin ilçe olmasıyla bu ilçeye bağlanmıştır.
 
 
Köy,bağlı olduğu Çamlıhemşin ilçesie 4, yakınlarında bulunan ilçelere Ardeşen'e 19, Pazar'a 23, Rize iline ise 60 km uzaklıktadır. Köye ulaşım Ardeşen pazar arasında bulunan Fırtına deresinden 16 km Dikkaya içeriye girerek sağlanmaktadır.
 
  
 
 MEK'ALESK'İRİTİ NÜFUS VE MAHALLELERİ
Köyün ilk yerleşimi hakkında bir bilgi bulunmamasıyla birlikte 300-350 yıllık olduğu tahmin etmekteyim. Dikkaya köyü Fırtına Vadisinde, doğusunda Ğvandi köyü (Çayırdüzü), batısında Xandaği köyü (Pazar/Handağı köyü), Güneybatısında Komilo köyü (kadıköy), Güneydoğusunda M3'anu köyü (topluca), Kuzeyinde Beyija (behice) Köyü, Kuzeybatısında ise Zibari (güllü) Köyü bulunmaktadır. Beyija ve Zibari köyü  Dikkaya köyüne bağlı iken bu köyden ayrılarak köy statüsü almıştır. Dikkaya köyü Merkez, Tudeniçoyi, K'inya, Meleniçoyi, Xojiva, Golazeni ve Naxra  mahallerinden oluşmaktadır. Köyde 2014 itibari 514'ü bayan olmak üzere 1027 kişi yaşamaktadır. 
2020 istatistik verilerine göre 979 kişi ile dünyanın en kalabalık Laz köyü olarak kayıtlara geçmektedir.

 

 Mekaleskirit köyü tamamı Laz halkından oluşmaktadır. Kolxis ve Lazika halkı olarak bölgenin en eski halklarından olan Lazlar bu bölgede özellikle 1. yy da varlıklarını sürdürmüşlerdir. Dikkaya köyü Laz dili bakımından zengindir. Yörede benzeri az rastlanan ritüeeller ile bilinir. 
 Bu ritüelleri konu aldığım yazılarımı Laz kültür inanışları-2 ve Laz kültür inanışları-2 okuyabilirsiniz.
 Mekaleskiriti köyünün Lazca atışma (metrağudu), Destan ve ölü evi ritüelleri, düğün ve tulum ezgileri, horonları meşhurdur.
 Bir çok Laz halk şarkıları, destanları ve daha ezgilerin kaynağıdır.
 Ǩoʒi sülalesi hakkında tarafımızda bulunan ses kaydında] akrabasına mensup olan 1940 doğumlu Ayşe Kus Kosanoğlu [Koʒipxe/Bilipxe]  adı geçen sülaleyi sülaleyi “ Ǩoʒepe” (pe Lazcada çoğul ekidir) şeklinde ifade etmiştir.
 Yine tarafımızda bulunan ses kaydının ilgili bölümünde Ǩoʒi akrabasına mensup 52 yaşındaki Galip Kus, 2011 yılında, 70 yaşında vefat eden annesi Fatma Kus’dan (Çele Ameşi da) duyduğunu naklederken, Ǩoʒi isminin Lazcada insan/adam/erkek anlamına gelen ǩoçi sözcüğünden geldiğini söylemektedir. 
 Lazca ile aynı dil grubunda yer alan Gürcücede de bu kelime (ǩoʒi) ǩaʒi şeklindedir. Bu anlamda geçmişten günümüze nakledilen Ǩoʒi sülalesinin ismi Lazca ile aynı dil grubunda yer alan Gürcüce ile aynı fonetiğe sahip olması nakledilenlerin doğruluğunu tescil etmektedir.
 
 
 KÖYDE NELER VAR?
 
 Köyde Mekaleskirit Derneği, 5 tane bakal, 2 oyun salonu & internet cafe, 1 nalbur, 1 tane de ekmek fırını bulunmaktadır. Köyde taşımalı sistemle köylerdeki  kasaba ve ilçe okullarına taşınmaktadır. Köyün sınırları içinde bir adet 4 sınıflı okul bulunmaktadır. Köyde geçmişte mısır ve ot yetiştirilirken günümüzde çaya dayalı tarım yapılmaktadır. Köyün tamamına yakını çaydan gelir elde edip geçimlerine destek olmaktadır. Bir diğer gelir kaynakları ise inşaat sektörüdür. Gurbetçilik ile geçim sağlamak buranın  da kaderi.
 
Yüzyıllardır dillerini ve kültürlerini yaşatan Lazların buradaki varlıkları da diğer yerlerdeki gibi tehlike altındadır. Mekaleskiritlilerin  Bodo3ur (boğaz yaylası)  ve Kaçkari (koçdüzü) adı verilen iki  yayla vardır. Her sene Koçdüzü Yaylası'nda (cileni ngola) turnuvalar, Spor organizasyoları ve kültürel aktiviteler düzenlenmektedir. Ayrıca her sene Mekaleskiriti'de ramazan bayramının 3. günü geleneksel tahta araba yarışları düzenlenerek kültürlerini, geçmişlerini yaşamaktadırlar. 
 
 
 
 
Osmanlı arşivi Y..Ü. Hiçyılmaz Çamlıhemşin seyahtnamesi