Helimişi Xasani (ჰასან ჰელიმიში) Hasan Helimish

Sizlere Laz şair, ressam Helimişi Xasani   (ჰასან ჰელიმიში) Hasan Helimish hakkında bilgiler vermeye çalışacağım.
Ǩemurishi Ramazan Kosanoğlu


Laz ressam, şair  Helimişi Xasani başka bir değişle Helimişi Hasan’ı 2 Mart 1907 yılında Hopa’da (Artvin’in Hopa ilçesi) doğdu. İlkokulu burada okudu.



Helimişi’yi önemli kılan o dönemlerde duygularını şiirle, şarkıyla ve resimleri, fikirleridir. Şiir ve şarkılarını Lazca yazması bizim açımızdan en önemlisi. Resimlerinde sıklıkla Laz köyleri, Laz kültürü, Atmaca, köy hayatı, deniz tutkusunu görmek mümkün.
Şiirleri ise tam bir hasret kokuyor. Şiirlerinde Laz kızları, dereler, çileli hayatı ve özlem dolu.
Balık tutan Lazları, yaşlı kadınları, evde asılı kümeleri ve Laz kültürüne dair çokça şiirleri günümüze kadar gelebilmiş. 100ü aşan şiir yazması ve seslendirmesi o dönem için olağan üstü bir beceri ve gayret. Kendi ifadesi ile “Bu yazdıklarım Laz çocuklarına “ diyor.

 
Çileli bir hayatı oldu. Çok çekmiş kendi ifadesi ile. 1. Dünya savaşında 7 yaşındaydı. Savaş döneminde Hopa’dan Çarşambaya kadar muhacirliklerden sıkça bahsediyor eserlerinde.


 1932 yılında Gürcistan’da yaşıyorken (O dönemde Soveyetler Biriliği olarak geçiyor) Leningrad’a azınlıklar enstitüsüne okumak için yollanmış. Orada bir ayağını kaybediyor ve sal kuçxoni Xasani olarak anılıyor.
2. Dünya savaşı başladığında bir ayağı olmadığı için askere alınmıyor. Burada evlendi, savaş bitti ve birazcık nefesleneyim derken iki çocuğu doğdu.
 
Hem Türkiye’de hem de Sovyetler Birliği’nde hapishanelerde yatıyor. Bu sebepten 70 yaşına yaklaştığında 80 seneden daha yaşlı gösteriyordu kendi ifadesi ile. O’nu hayata tutunmasına sağlayan şarkıları olmuş. Şarkılar, şiirler, resimler o’nu hayata bağlamış.


1949 yılında çoluk çocuklarla birlikte Sibirya’ya gönderildi. Burada bir kızı dünyaya geldi
 
Sarpi köyü Osmanlı-Rus savaşında ikiye bölünmüş. Türkiye tarafına Moleni Sarpi (berideki Sark köyü), Gürcistan tarafına da Meleni Sarpi (öbür taraf) denmektedir.
Helimişi Xasani’nin şiirlerinde Hopa ve Sarpi ciddi anlamda önemli olduğunu şiirlerinden anlayabiliyorum.

Bir şirinde Helimişi

Si ma domç’vi everaneş k’ulani – Sen beni yaktın ey  Laz kızı

Daçxuri ren uça tolepesak’ani, - Senin siyah gözlerin ateştir

Si mazira mu mağoden varmiç’k’in -  Seni görünce bana ne oluyor bilmiyorum

Mot memilams xe do k’uçxes dermani – Neden ellerimin ve dizlerimin dermanı tutmuyor

Sarpi moleni, Sarpi moleni – Berideki Sarpi..

Pukrinoraz sk’ani şuraz miti diz’ğeni-  İlkbahardasenin kokunla kim doyar

Ha oputes navarixels miti diveni. – Bu topraklarda sevinmeyen kimse var mıdır(olabilir mi)
diyor.



 
(1942 yılında Sibirya'da çekilmiş Helimişi Xasani resmi. En sağdaki kişi Hasan.)

1949-1954 yıllarında, güvenilmez “şüpheli” bir kişi olarak, Sibirya'daki Vasünggan (Tomsky Bölgesi) şehrine transfer edildi.

1961'den 1967'ye kadar, Tiflis Devlet Üniversitesi (TSU) Doğu Çalışmaları Fakültesinde Türkçe öğretmenliği yaptı.

2 Mart 1976'da Helmişi öldü. Sarpi köyünde götürülüp burada defnedildi.

Hassan Helimişi'nin şiirleri, diğer metinlerle birlikte Lazarus (Arnold Chikobava, Sergi Jikia) araştırmacıları tarafından farklı zamanlarda yayınlandı. Kapsamlı tam yayın "100 Şiirler" (Lazy Poetry, Compiler Tea Kalandia, 2007) projesi kapsamında yayınevi "Intellect" tarafından yapılmıştır.
Helimişi’nin resimleri günümüzde Sarpi köyündeki Sarpi Ortaokul Sergi Salonu’nda sergileniyor. Ayrıca çok sayıda resimleri resim kolleksyoncularının kollekyonlarında yer alıyor.

 
              (ortadaki kişi Hasan)

Mupat e sk'iri şiiri

Mu p̌at e skiri Ginon leksi nç̌ari ginon ibiri

Ginon içalişi ginon inciri

 Mu naginon qvi mʒudiren iri

Varmemaʒxvenan mu p̌at e skiri

 Ma bedixamansa mu p̌a varmiçkin

Mumşinaman piya heti miz uçkin

Ma namomç̌unpe xvala mamiçkin

Mişa medi pa mu p̌a e skiri

Dixamuşiz iven monǩa kata ǩva

Kapiǩişa varbgir hak mʒudi mu ptkva

 Mişa medi pa mişen ma mu pç̌va

Miş neknaşa mepta mişa e skiri

İriz aşkurinen t̆ǩebimuşişen

Komoli ǩoçi dido ç̌ut̆a ren

İri dulya ikten mcumu mç̌kuditen

Varbore zengini mu p̌a e skiri

Ora moxtasen dido mgoraten

Ǩat̆a nenaçkimi eşaç̌araten

Hemoraz irik ma miçinaten

Şamžirateni çkva ma e skiri

Kodomabğaşi p̌iciz ǩibiri

Domixomaşi t̆aniz diʒxiri

Kaemixtaşi dudiz inç̌iri

Gomişinere do mu iven e skiri 

1949 16 01.

(txt: Merve Alçiçek)

Mezarını ziyaret ettiğimizde çektiğimiz video



Kendi sesinden Ajara tv belgeselindenYağlı boya resimleri




Kendi eli ile yazdığı yazı
 

Resimleri





























































Kaynaklar: Ramazan Kosanoğlu arşivi
Belgesel sesleri Ajara tvi
Mu p'at e sk'iri şiir text: Merve Alçiçek
resim kaynağı: http://armuri.4forum.biz/