ÇAY ÇİFTÇİLERİNİN SONLARI ÇAYIN SORUNLARI

ÇAY ÇİFTÇİLERİNİN SONLARI ÇAYIN SORUNLARI
Ramazan Kosanoğlu

Çayda çalışan yabancı Türkiyeli her çay toplayıcısı tonuna 800 TL çay topluyor.  Özel sektöre çayı tonuna 2100 TL ortalama çay alıyor.
Bilmeyenler için çay ürünün zamanı gelince bekletilmeye gelmeyen  bir ürün, zamanında toplanması lazım. Erken toplanırsa verimsiz olur, zamanı geçince ise özelliği kayboluyor, kartlaşıyor. 15-20 gün içinde çayınızı toplamalısınız. Hal böyle olunca aile fertleri az olan çiftçiler işçi almak zorunda kalıyor. Tam da burada bütün dengeler değişiyor. Çay satmak zaten sorun ve ucuz, bir de üzerine işçi maliyetleri çiftçiyi iflasın eşiğine getiriyor. Sadece çay üreterek geçinmek çayı çok olmayanlar için imkansız. Yan gelir olarak değerlendirmek lazım. 
Bu yazımda çay üreticisinin işçiler ile çektiği çileyi yazamaya çalışacağım

2019 yılı için devlet yaş çayın kilosunu 2.90 kuruştan, özeller ise 2 lira ile ender olsa da 2.5 kuruştan alıyor. Bir yıla varan vade ile satarsanız devlet fiyatına da alıyorlar. Tabii seneye çay aynı fiyat olmayacağı için üreten değil firmalar kazanıyor. Devletin belirlediği adında taban olan fiyat özel sektör için hiçbir zaman taban değil, hatta tavan bile değil. 
ÇAY-KUR geçtiğimiz yıllarda aldığı kararla daha önce olmayan  uygulama başlatarak çay üreticisine kota ve kontenjan  uygulamaya başladı.  

Bilmeyenler için 
Kota: Devlet ruhsatlı çay tarlanızda yetişen ürüne kısıtlama getirerek çayınızın tümünü almıyor. Bir dönümde 500 KG çay alıyor. Yani yarısını/Yarısından fazlasını geri çeviriyor ve siz bu çayı özellere ucuza satmak zorunda kalıyorsunuz.

Kontenjan: Kotada belirtilen çayları günlere bölerek genelde 15 KG kontanjan ile 1250 KG çayı 1 aydan fazla bir zamana yayarak, günde 31 KG çay satmanız demek. 

Gübre artışı da  2019 yılı için neredeyse 100% 


Çay toplayıcıları 3 şekilde çay topluyorlar. 
1-Yevmiye
2-Ton işi
3-Yarıya

1-Yevmiye
Bir çay yevmiyeci günlüğüne 200-220 TL alıyor. Bu işe yabancı olanlarınız şaşırmış olabilir zira haberlerde pamuk işçileri günlüğüne 40 lira aldığı haberleri hepiniz izlemiştir. Çayda durum bununla da bitmiyor.
Aylar öncesinde çay işçisini aramaya başlıyorsunuz bu kısıtlı zamanda çayınızı toplamak için. Eşiniz dostunuz, komşunuz, köylünüzden birini bulamadıysanız işiniz yabancı uyruklu (genelde Gürcistan vatandaşları) mevsimlik işçilere kaldınız demektir. 
Yabancı uyruklu işçinin normalinden uzun ve meşakkatli süreci var.

1-Gün aydınlanmadan yolunuzun uzunluğuna göre ilçe merkezlerinde ve muhtelif yerlerde kalan işçilere gitmelisiniz

2-Utana sıkıla, rica minnet çay toplamalarını isteyeceksiniz. Sesinizin tonundan, tavrınızdan ve yaklaşma biçiminizden sizi süzdükten sonra sizinle pazarlık yapmaya başlar. Eğer “bekliyor, gelecek adam var” dediyse sizden hoşlanmamıştır, gelmeyecektir. 

3-İlk testi geçtikten sonra pazarlık kısmına geliyorsunuz. Size sorular sorar:
Çay organik mi?
Çok var mı?
Ne kadar toplanıyor?
Gece kalmam eve getir
Ton işi mi yevmiye mi?
Çay toplarım, taşıma yapmam! 
Akşam 5’ten sonra çalışmam. (genelde vizem bitiyor derler, ya da birilerini kaybederler)

Bütün bu sorular hep nasıl daha para kazanacağına dair sorular. Çay çok değilse ton işinde zarar edecektir. Yevmiye yapsa ama çay iyi olursa tona çevirecektir. 
Sinirleriniz yıpranmamış ise bu merhaleleri atlatmışsınızdır ve bir sonraki merhalelere geçmişsinizdir. Genelde sorulardan sonra kesin cümleler kurmaz. Duruma, verime, tarlaya göre iş değiştireceğinden bekler.

4- Yevmiye 200-220 derler

5-Anlaştıktan sonra kahvaltı almalısınız ona. Açma poğaça, kola vs…

6-Tarlanın durumuna göre size öneriler sunarlar. Öneri dediysek de “yoksa beni bırak eve” cinsinden öneriler. Yevmiye iş işe günü bitirmeye çalışır. Ton işi ise şaşar kalırsınız seri üretime geçmiş kobot gidi hızlanır. 

7-Öğle yemeği 
8-Akşam 5 gibi sizi yoklar. Siz çay satma derdi ile uğraşırken işçi ile ilgilenmek zorunda kalırsınız.
9-Günde 200-300 kilo çay toplarsa büyük bir iş yapmıştır.
Akşam eve gelir hesap yaparsınız

200-250 KG çay: 400-500 TL
50 TL ulaşım
200 TL taşıma satma
150 TL yemek, yemek hazırlayan kişi

Gideriniz: en az 400, kalan 50-100 TL ki o çay o hale geline dek ne merhalelerden geçer bilenler bilir. 



2-Ton işi

Şöyle basit bir hesap yapalım, işçi ne kazanıyor, çiftçi ne kazanıyor. (çiftçi giderleri)
İşçi 1 ton çaya işçi 800 TL çay topluyor
1 ton çaydan 800 TL işçiye
50 TL ulaşım
200 TL işçiye 2 öğün yemek
400 TL 2 kişi  (en az) çay taşıma, satma ve yemeklerini hazırlama çiftçiden
Çiftçiye kalan: 150 TL
Size kalan en iyi ihtimalle 150 tl. İşçi kim patron kim?
Çay tarlası toplama zamanına gelinceye kadar, tarlaya kazıldı, tohum satın alındı/toplandı/dikildi, emek harcandı, bunun ot temizliği, gübreleme, stres, organizasyon öncesi hazırlık... 


3-Yarıya çay toplatmak

Yarıya çay toplatma işi yer yer değişiklik gösterse de genelde işçilik, satmak ve tüm işçilikler yarıcıya aittir. Giderler ortaktır. Çay sahibi hiçbir işçilik yapmadan ürünün yarı parasını alır. 10 bin TL çay tutarının 5 bin lirası yarıcı, diğer yarısını da çay sahibi alır. 
Çiftçi için en karlısını bu görünürken bunun da kriterleri var. Mesela yarıcı müstakil ev ister kalmak için. Bu şartlara haiz olmayan çaylar genelde alınmaz. 




Sonuç
Çay üreticisi her geçen gün artan enflasyon, gübre giderleri, işçilik maliyetleri.. karşında her geçen gün erimektedir.  Devletin uyguladığı kota ve kontenjan üreticinin özel sektöre mahkum etmekte, çaylarını değerinde ucuza satmasına, gelir kaybına nende olmaktadır.
Bölgedeki ziraat odaları çayını gelişmesi ve üreticilerin gelir kaybına yönelik müdahaleleri gözlenmiyor. Çay fiyatının ve politikalarının belirlenmesinde doğrudan üreticinin katılımı söz konusun değildir. Ziraat dalarının çay üreticisinden kesilen ücretlerle hayatta kalmasına rağmen katkısı etkin değil.

ÇAY-KUR Kota ve kontenjanı kaldırmalı, devletin belirlemiş olduğu yaş çay taban fiyatı taban fiyat olmalı ve bu fiyatın altında çay alınmamasının yasal zemini hazırlanmalı, gübre ve işçilik giderleri hesaplanarak çayın önünü açmalı ve destekler arttırılmalı. Ziraat odaları artan işçi sıkıntısını sıkıntı edinmeli. Dayanışma sergilemeli. Çiftçiler dahil bu nadide ürüne sahip çıkmalı. Çay sadece çay değildir. Çay milli bir konudur. Özel stat verilmelidir. 
Çay biterse Karadeniz biter. Sorular bitmez.