Murat Bardakçı'nın "Osmanlıca Yazılmış Lazca Şarkı" Belge İncelemesi

Ramazan Kosanoğlu

Geçtiğimiz hafta arkadaşlarımın bana yolladığı içeriklerin hemen hemen hepsi Osmanlıca belgeleri olmasından dolayı hafta içi bu belgeleri irdelemekle geçirdim diyebilirim. Murat Bardakçı’nın Habertürk sitesindeki  köşesinde “Osmanlı İmparatorluğu’nu teşkil eden milletler için yapılmış ama hiç çalınmamış bir besteler albümü”[1] adlı makalesinde Lazca bestelendiğini yazdığı belgeden bahsetmişti. Bardakçı makalesinde “1866 ile 1927 arasında yaşayan, Türk Musikisi’nin önemli bestekârlarından olan ve çok sayıda talebe yetiştirdiği için “Muallim” denen İsmail Hakkı Beyden de bahsetmişti.
İsmail Hakkı Beyin hiç yayımlanmamış “Mücavir Şarkılar”[2] adlı  bir albümü  bulunuyormuş. Albümde imparatorluğu teşkil eden milletlerin dillerindeki güftelerden bestelediği Türkçe, Arapça, Kürtçe, Lâzca, Farsça, Rumca, Ermenice Boşnakça, Ulahça, Yahudice ve daha başka lisanlarda, her biri üçer dakikalık hayli eser varmış fakat  içinde Lazcanın da bulunduğu Osmanlıca belgelerin okunabilmesinin zorluklarından bahsetmiş, Lazca ve diğer  dilleri bilenlerin bulunmasının zorluğundan bahsetmişti.
Bunun üzerine yayımlanan belgeyi inceleme kararı verdim. Zira eski Türkçe ile yazılan yazıların, hele Türkçe dışındaki diller ise okunması çok çok güçtür, Tümüyle okunabilmesi mümkün değildir. Belgede geçen dili bilmek gerekir.

Muallim İsmail Hakkı Bey.[3]

 
Lazca bilen biri olarak Lazca olduğu belirtilen aşağıdaki belgeyi inceledim. 

“Lâz Lisanından Şarkı”nın ilk mısrası.”[4]

  Öncelikle belirtmeliyim ki belgenin geri kalan bölümünü görmeden kesin bir kanıya varılamayacağını düşünüyorum. Belgeye göre sağ  üstte (okura göre) Laz lisanı ile olduğu yazmakta fakat  sadece ilk mısrasını yayımlanan eseri okuduğumda “Laz lisanı ile” denmesine karşın Lazca konuşan Lazların lisanı olduğuna dair bir söze rastlamadım. Diğer mısralar yayımlanmadığı için detaylı inceleme şansımız olmadı. İlk mısrası sonunda da Lazlığa dikkat çekse de 7 hecesinde Lazcaya dair pek bir  şey yoktu. Osmanlı döneminde Lazistan olarak bilinen Doğu Karadeniz’de  1900 yıllarda yaşamış olan bir bestekarın Karadenizdeki Türkçe ağzını Lazca sanabilir ve ya bu ağzı Lazca diye kendisine söylenmiş olabilir.
İlk mısrasından Lazcayı bulamayışımdan dolayı notalardan bir şey bulabilir miyim fikri ile nota bilen müzisyen arkadaşıma[5] belgeyi gönderdim fakat buradan da bir sonuç çıkmadı. Son olarak tulum sanatçısı arkadaşım[6] kendisi ve konservatuardaki arkadaşları ile birlikte notayı incelemişler ve onlar da aynı sonuca varmışlar. Nota olarak da Lazcaya pek uymuyor. 7/8 ölçüsünde Lazcaya göre çok hareketli bir şarkı. Sanırım Lazca o zamanlar bile ayırt edilemiyormuş.

Yazıyı toparlamak gerekirse ilk mısrasında okuduğum kadarı ile sözler Laz lisanı değil, Karadeniz Türkçesi ile yazılmış. Notası ise 7/8 yani Laz şarkılarına pek uymuyor.